HÐND 2 cấp tỉnh Lâm Ðồng - từ hợp nhất đến bứt phá

Qua thực tế 4 tháng vận hành mô hình mới, HĐND 2 cấp tỉnh Lâm Đồng đã chủ động nhận diện điểm nghẽn, làm rõ nguyên nhân để từng bước hoàn thiện thể chế, bảo đảm hoạt động thống nhất, hiệu lực, hiệu quả, hiệu năng, đáp ứng yêu cầu đổi mới toàn diện.

HĐND tỉnh và xã tăng cường giám sát nhiều nội dung cử tri, Nhân dân quan tâm, nhằm kịp thời đề xuất, tham mưu cơ quan có thẩm quyền giải quyết

Từ khó khăn, vướng mắc

Việc vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vừa mang lại cơ hội mới, vừa đặt ra không ít thách thức, nhất là khi HĐND cấp huyện không còn, toàn bộ hoạt động dân cử đều dồn xuống cấp xã. Theo đồng chí Mai Thị Xuân Trung - Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh, Trưởng Ban Pháp chế - HĐND tỉnh, việc phân định thẩm quyền giữa chính quyền cấp tỉnh và cấp xã vẫn còn chồng chéo, thiếu rạch ròi. Một số lĩnh vực như: quản lý đất đai, đầu tư, quy hoạch, ngân sách, quản lý đô thị... chưa xác định rõ ai chịu trách nhiệm cuối cùng, dẫn đến lúng túng trong thực hiện hoặc có phân quyền nhưng cấp xã chưa chủ động, mạnh dạn thực hiện.

Cùng với đó, khối lượng công việc sau sáp nhập lớn, yêu cầu về tiến độ, chất lượng ngày càng cao, trong khi trình độ, năng lực và kinh nghiệm của các đại biểu HĐND cấp xã thiếu đồng đều. Nhiều đại biểu chưa có kinh nghiệm, kiến thức chuyên sâu về các lĩnh vực kinh tế, pháp luật… Một số đại biểu HĐND cấp xã không còn tham gia hoạt động công tác của địa phương nên chất lượng đại biểu có phần giảm sút. Một số đại biểu chưa phát huy hết vai trò của người đại biểu dân cử, chưa tham gia đầy đủ các kỳ họp của HĐND xã. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong điều hành và quản lý hồ sơ, tài liệu của HĐND chưa đồng đều, đặc biệt là đối với một số đại biểu lớn tuổi.

Với sự thay đổi lớn về tổ chức bộ máy, tính chất công việc yêu cầu tính chuyên sâu; đồng thời, yêu cầu của Nhân dân đối với cơ quan dân cử ngày càng cao, đòi hỏi sự nỗ lực vượt bậc của các đại biểu HĐND cấp xã. Hiện nay, số lượng đại biểu HĐND cấp xã là phép cộng cơ học của các xã, phường trước sáp nhập và một phần đại biểu HĐND cấp huyện. Một loạt các quy định mới chưa có tiền lệ hay hướng dẫn cụ thể để vận hành nên HĐND cấp xã khá lúng túng trong hoạt động.

Đồng chí Thân Xuân Quý - Phó Chủ tịch HĐND phường Lang Biang - Đà Lạt cho hay, một số ủy viên của các ban HĐND phường do mới tiếp cận công việc nên còn lúng túng. Hoạt động giám sát, khảo sát do nhân lực mới đảm nhận, kinh nghiệm thực tiễn chưa nhiều nên hiệu quả chưa cao. Hệ thống văn bản pháp luật, nhất là tài chính ngân sách, đầu tư công còn khó khăn…

Thực trạng về bộ máy cũng ghi nhận nhiều khó khăn khi các điều kiện bảo đảm vận hành còn hạn chế. Nhiều địa phương thiếu trụ sở làm việc, cơ sở vật chất xuống cấp, gây khó khăn cho công tác điều hành, hoạt động. Về tài chính, kinh phí phục vụ hoạt động của HĐND chưa được bố trí độc lập mà vẫn lồng ghép trong kinh phí chung, làm giảm tính chủ động. Song song đó, hiện chưa có quy định cụ thể về một số chế độ, chính sách đối với đại biểu HĐND cấp huyện chuyển về cấp xã; hoặc cán bộ được chỉ định giữ chức vụ lãnh đạo HĐND nhưng không phải là đại biểu HĐND…

Ngoài ra, nhiều địa phương đều có chung nhận định, sau sáp nhập, địa bàn xã, phường rộng, giao thông đi lại không thuận tiện. Nhiều thôn xa trung tâm nên việc tiếp xúc, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của cử tri gặp nhiều khó khăn. Đây cũng là rào cản làm giảm hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử.

Cử tri phường Lang Biang - Đà Lạt kiến nghị đại biểu HĐND về những bất cập tại cơ sở

Đến xác định nguyên nhân

Cũng theo đồng chí Mai Thị Xuân Trung, mối quan hệ giữa HĐND cấp trên và HĐND, UBND cấp dưới vẫn còn bất cập. Dù HĐND cấp tỉnh mở rộng công tác giám sát xuống cấp xã, nhưng khoảng cách địa lý và khối lượng công việc lớn khiến việc giám sát không sâu sát. HĐND, UBND và các cơ quan tư pháp, tòa án, viện kiểm sát phối hợp còn chậm, chưa chặt chẽ.

Nguyên nhân do thiếu người tham gia, chưa có quy định chi tiết. Trách nhiệm giải trình của UBND các cấp mặc dù đã được quy định cụ thể nhưng chưa bảo đảm chặt chẽ, chưa có chế tài hậu giám sát. Những vấn đề về tổ chức và điều kiện làm việc nêu trên cũng phần nào ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử.

Hoạt động giám sát được ghi nhận còn hạn chế, hình thức còn nặng về nghe báo cáo, nghiên cứu hồ sơ, ít tổ chức khảo sát thực tế, dẫn tới đánh giá chưa thật sự khách quan. Nguyên nhân của những vướng mắc này được xác định một phần đến từ các quy định hiện hành. Trong đó, khung pháp lý như: Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Giám sát, Luật Ngân sách… chưa được điều chỉnh đồng bộ với mô hình mới. Trong đó, Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2024/QH15 đã mở rộng thẩm quyền cho HĐND cấp xã một cách toàn diện, nhưng để các quyền mới thực sự đi vào hoạt động cần có một số điều kiện thực thi mang tính nền tảng.

Bên cạnh khung pháp lý, bà Mai Thị Xuân Trung cũng thẳng thắn cho rằng, nguyên nhân chủ quan vẫn là thiếu nguồn lực cả về nhân sự và tài chính. Trong đó, trình độ nhân lực không đồng đều, một số lĩnh vực cần chuyên môn cao như: tư pháp, kế toán, công nghệ thông tin, hành chính công… thì chưa có người hoặc không đúng chuyên môn đào tạo. Đặc biệt, tư duy quản lý vẫn nặng tính hành chính, thiếu cơ chế khuyến khích tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

Chưa kể, năng lực đại biểu, nhất là đại biểu HĐND cấp xã chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới cũng ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động của hội đồng. Đại biểu HĐND cấp xã hiện nay chủ yếu là kiêm nhiệm, chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng giám sát, thảo luận, tranh luận, chất vấn, thẩm tra và xử lý thông tin. Nhiều địa phương chưa xây dựng được cơ chế phối hợp giữa HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ và các cơ quan chuyên môn, dẫn đến việc phối hợp thiếu đồng bộ, nghị quyết khó đi vào thực tiễn.

Quá trình này tiếp tục khẳng định vị thế của HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đóng vai trò then chốt trong cụ thể hóa chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo sự đồng thuận và niềm tin trong Nhân dân. Chính vì vậy, những khó khăn, vướng mắc được nhận diện qua thực tiễn là điều cần thiết để HĐND 2 cấp của tỉnh tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực điều hành, giám sát và đại diện cho tiếng nói của Nhân dân. Yêu cầu đổi mới phương thức hoạt động theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại hóa và phát huy trí tuệ tập thể trở thành động lực mới cho HĐND trong giai đoạn tiếp theo, cũng như tạo tiền đề để cơ quan dân cử bứt phá, khẳng định vai trò trung tâm trong xây dựng chính quyền tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.

Đổi mới hoạt động của HĐND trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan dân cử và là bước đi cụ thể để bảo đảm dân chủ ở cơ sở, làm cho quyền lực thực sự thuộc về Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.

(Còn nữa)

Nguyệt Thu - Hoàng Hoài - Tuấn Hương - Thanh Nhàn .