'Gửi rác rút tiền': Mô hình thay đổi hành vi, biến rác thành giá trị kinh tế

Phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn, biến rác thành giá trị kinh tế. (Nguồn ảnh: Vietnam+)

Đại diện lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết vào ngày 1/6 tới, lễ míttinh quốc gia hưởng ứng Ngày Môi trường thế giới sẽ được tổ chức tại tỉnh Quảng Ninh. Tại đây, cơ quan này sẽ phát động Tháng hành động vì môi trường, triển khai nhiều mô hình sáng tạo như: “Gửi rác rút tiền;” trưng bày sản phẩm tái chế sáng tạo, giới thiệu mô hình sinh kế xanh.

Theo ông Hồ Kiên Trung - Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hoạt động trên nhằm góp phần lan tỏa thông điệp xanh sâu rộng trong toàn dân; thúc đẩy các hoạt động phân loại và giảm phát sinh rác tại nguồn, qua đó biến rác thải thành giá trị kinh tế, cải thiện môi trường.

Xả nhiều rác sẽ phải trả nhiều tiền

Ông Hồ Kiên Trung cho hay hằng năm, thế giới sản xuất 430 triệu tấn rác thải nhựa và 2/3 trong đó là rác thải nhựa dùng một lần. Trong đó, Việt Nam thải ra 1,8 triệu tấn rác thải nhựa, đa số là chôn lấp và thiêu đốt, gây thất thoát nguồn tài nguyên.

Trước thực trạng đó, trong nhiều năm qua, Chính phủ Việt Nam luôn chủ động đưa ra các giải pháp giảm thiểu cũng như xử lý rác thải nhựa.

Đơn cử, năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã thông qua Chỉ thị số 33/CT-TTg về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa. Nội dung tập trung đưa ra một số các yêu cầu các cơ quan, đoàn thể không sử dụng đồ nhựa.

Năm 2021, Quyết định số 175/QĐ-TTg về đẩy mạnh công tác tuyên truyền về phòng, chống rác thải nhựa giai đoạn 2021-2025, cũng chỉ rõ một số các trung tâm thương mại, khu du lịch sẽ không dùng đồ nhựa và hạn chế nhập khẩu đồ nhựa.

Ông Trung nhấn mạnh theo Luật Bảo vệ môi trường, đến năm 2025, người dân sẽ phải trả phí thu gom rác thải sinh hoạt dựa trên khối lượng hoặc thể tích, thay vì tính theo hộ như hiện nay. Tuy nhiên, tiến độ triển khai trên thực tế vẫn còn chậm.

Hiện có một số tỉnh, thành đã bắt đầu triển khai thí điểm việc tính phí theo túi rác - tức là theo thể tích rác. Ví dụ như Quảng Nam và một số tỉnh khác đã thực hiện mô hình này. Thành phố Hồ Chí Minh cũng đang triển khai thí điểm tính phí theo khối lượng, theo túi chứ không phải theo kiểu cân rác để tính tiền như cách hiểu nôm na.

Cụ thể, các túi đựng rác sẽ được thiết kế theo dung tích như 3kg, 5kg, 7kg, 10kg, và người dân sẽ phải mua túi này để bỏ rác sinh hoạt vào.

“Nói nôm na trong dân gian là ‘cân rác trả tiền,’ nhưng thực tế không phải là đem rác đi cân để trả tiền. Mà thực hiện bằng nhiều hình thức, cân bằng thể tích của những chiếc túi hay bao bì với nguyên tắc chung là ‘người gây ô nhiễm thì phải trả tiền’ - người dân xả rác bao nhiêu là phải trả tiền bấy nhiêu,” ông Trung phân tích.

Phó Cục trưởng Cục Môi trường cũng lưu ý rằng hoạt động “đổi rác lấy tiền” không phải khái niệm mới mà vốn đã tồn tại dưới hình thức thu mua đồng nát, sắt vụn. Trước đây, việc thu gom rác thải sinh hoạt thường mang tính chất hộ gia đình, ai muốn xả bao nhiêu thì xả. Nhưng hiện nay, theo quy định, việc tính phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải phải dựa trên khối lượng hoặc thể tích rác thải phát sinh.

Ông Hồ Kiên Trung, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường. (Ảnh: Kiên Trung)

Gần đây, Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình tương tự nhằm thúc đẩy tái chế, như mở rộng trách nhiệm nhà sản xuất (EPR), trong đó các doanh nghiệp sản xuất bao bì phải có trách nhiệm thu gom và tái chế phần bao bì đã đưa ra thị trường.

Địa phương phân loại rác theo lộ trình 3 năm

Theo Cục Môi trường, trong giai đoạn 2025-2026, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ triển khai hàng loạt các giải pháp, đẩy mạnh trách nhiệm tái chế của các cá nhân, doanh nghiệp. Từ năm 2026, Việt Nam sẽ không sản xuất và nhập khẩu túi nylon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm.

Tuy vậy, theo Phó Cục trưởng Cục Môi trường Hồ Kiên Trung, hiện nay, về cơ sở hạ tầng và năng lực phân loại còn yếu, đầu ra rác thải thực phẩm chưa được kiểm soát tại các địa phương. Vì vậy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có hướng dẫn định mức thu gom chất thải, đôn đốc các địa phương, hình thành các doanh nghiệp tái chế chất lượng tại thành phố Hải Phòng và các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ninh.

Ông Trung cũng cho biết Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 yêu cầu các địa phương phải phân loại tại nguồn từ năm 2025. Tuy nhiên, để đảm bảo công tác chuẩn bị và triển khai hiệu quả, các địa phương sẽ không phải thực hiện đồng loạt trên toàn bộ địa bàn tỉnh mà sẽ thí điểm ở quy mô nhỏ sau đó tổng kết, đánh giá, nhân rộng.

“Lộ trình phân loại rác tại nguồn sẽ được thực hiện trong vòng ba năm để các địa phương có thời gian chuẩn bị,” ông Trung nói và nhấn mạnh thời gian tới, bộ sẽ tiếp tục đôn đốc, hướng dẫn các địa phương để triển khai việc phân loại rác tại nguồn.

Cũng theo ông Trung, hướng dẫn mô hình xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại đô thị và nông thôn vừa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành, đã chia việc xử lý rác thải ra làm hai khu vực (gồm đô thị và nông thôn), để phù hợp với thực tế phát sinh cũng như định hướng tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Theo đó, với khu vực đô thị, khu dân cư tập trung (phường, xã đồng bằng) sẽ chia ra ba loại. Thứ nhất, khu xử lý tập trung cấp tỉnh được áp dụng cho từ hai phường, xã trên một địa bàn tỉnh, thành phố trở lên. Thứ hai, khu xử lý tập trung cấp xã sẽ xử lý cho một phường hoặc một xã tại một điểm xử lý.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị hai mô hình trên nên áp dụng hình thức xử lý liên hợp đối với nhiều loại chất thải để tối ưu chi phí.

Thứ ba, xử lý phân tán hộ gia đình, cụm gia đình sẽ được áp dụng với một gia đình hoặc từ hai hộ trở lên. Mô hình này sẽ áp dụng với việc phân loại, sơ chế chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế trong trường hợp có thị trường tiêu thụ; xử lý chất thải cồng kềnh trong trường hợp có nhu cầu sử dụng…

Đối với khu vực nông thôn (bao gồm các xã miền núi, vùng cao và đặc khu), cơ quan môi trường đưa ra ba phương án. Thứ nhất, xử lý tập trung liên xã được áp dụng cho từ hai xã miền núi, vùng vào và đặc khu trở lên trên địa bàn một tỉnh. Thứ hai, khu xử lý tập trung cấp xã được áp dụng cho một xã miền núi, vùng cao và đặc khu. Thứ ba là xử lý phân tán tại hộ gia đình, cụm gia đình với hai hộ trở lên.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị các địa phương ở khu vực nông thôn ưu tiên xử lý rác theo phương pháp phân tán hộ gia đình, cụm gia đình sau đó là các khu xử lý tập trung cấp xã.

Chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế được hướng dẫn xử lý bằng phương pháp phân loại thành các nhóm giấy, nhựa, kim loại, thủy tinh để áp dụng cho các khu xử lý tập trung liên xã, cấp xã, phân tán hộ gia đình.

Chất thải thực phẩm có thể tái sử dụng cho chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản sẽ chuyển giao cho cơ sở chăn nuôi. Chất thải cồng kềnh áp dụng mô hình xử lý tập trung cấp xã, liên xã./.

(Vietnam+)