GS.TS Phạm Hồng Thái: Chuyển từ tư duy mệnh lệnh sang tư duy pháp quyền

Mới đây, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM và báo Pháp Luật TP.HCM phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia: “Nghị quyết 66-NQ/TW: Tạo đột phá về tư duy xây dựng và thi hành pháp luật”.

Đổi mới tư duy pháp luật

Là diễn giả đồng thời chủ trì các phiên thảo luận tại hội thảo, GS.TS Phạm Hồng Thái, Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành Luật, cho biết tư duy pháp luật là sản phẩm trí tuệ phản ánh thực tiễn, định hướng cho việc xây dựng và thực thi pháp luật và nó thay đổi theo từng bối cảnh lịch sử – xã hội.

“Việc đổi mới tư duy pháp luật phải chuyển từ tư duy mệnh lệnh, cai trị sang tư duy pháp quyền, thượng tôn pháp luật, coi pháp luật là công cụ kiến tạo phát triển và bảo vệ quyền con người”, GS Thái nhấn mạnh.

GS.TS Phạm Hồng Thái, Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành Luật, phát biểu tại hội thảo. Ảnh: THUẬN VĂN

Theo GS Thái, tư duy pháp luật cũng cần phù hợp với bối cảnh quốc tế và toàn cầu hóa. Việt Nam tham gia nhiều hiệp định quốc tế (WTO, CPTPP, EVFTA…), nên cần sửa đổi pháp luật để phù hợp với “luật chơi chung” nhưng vẫn phù hợp điều kiện trong nước.

Cần loại bỏ tư duy “không quản được thì cấm” và đảm bảo tính thống nhất, minh bạch trong hệ thống pháp luật. Pháp luật phải kiểm soát hiệu quả quyền lực nhà nước, bảo đảm tính pháp quyền trong mọi hoạt động của bộ máy nhà nước và toàn xã hội. Pháp luật phải thượng tôn Hiến pháp, kiểm soát quyền lực, phản ánh quy luật kinh tế nhưng cũng khắc phục các hệ quả tiêu cực của thị trường.

Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật là điều kiện tiên quyết để pháp luật thực sự trở thành phương tiện kiến tạo phát triển, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân và quản trị quốc gia hiện đại trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

“Vì vậy, đòi hỏi đặt ra đối với cả hệ thống chính trị, các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp và các thiết chế hiến định độc lập cùng chính quyền địa phương phải nắm vững tinh thần của Nghị quyết số 66 để hành động quyết liệt, đồng bộ và sáng tạo”, GS Thái nói.

Đối với các cơ sở đào tạo luật, các chuyên gia pháp luật cần đổi mới chương trình đào tạo, nội dung các học phần, gắn với tinh thần của Nghị quyết số 66. Đồng thời, cần tập trung nghiên cứu góp phần làm rõ từng nội dung của Nghị quyết số 66.

Từ việc nghiên cứu thấu đáo, bài bản từng nội dung cốt yếu, các cơ sở đào tạo luật, các chuyên gia pháp luật mới có thể kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật, hướng tới một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, khả thi và nhân văn.

Làm gì để nâng cao chất lượng tổ chức thi hành pháp luật?

Phát biểu kết luận hội thảo, TS Nguyễn Thanh Tú, Thứ trưởng Bộ Tư pháp, Ủy viên Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật, một lần nữa khẳng định ý nghĩa, giá trị và tầm vóc của Nghị quyết 66 - với những điểm mới, tiến bộ về tư duy xây dựng và thi hành pháp luật.

TS Nguyễn Thanh Tú, Thứ trưởng Bộ Tư pháp, Ủy viên Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật, phát biểu tại hội thảo. Ảnh: THUẬN VĂN

Ông Tú cũng dẫn chứng vụ cướp tiền ảo trên cao tốc, cho rằng TAND TP.HCM xử rất chính xác mặc dù pháp luật lúc đó chưa có quy định về việc xem tiền ảo là một loại tài sản.

“Có một thực tế là bây giờ các tranh chấp, doanh nghiệp, kể cả cơ quan nhà nước cũng “đi lên Chính phủ”. Bây giờ tư duy mới phải “chuyển sang cho tòa án”.

Tòa án hiện đại hóa, nâng cao chất lượng xét xử, như vậy sẽ nâng cao chất lượng tổ chức thi hành pháp luật. Tổ chức thi hành pháp tốt thì hệ thống pháp luật sẽ được vận hành thông suốt, nghiêm minh, có thể giải quyết được các vấn đề mới bởi “pháp luật bao giờ cũng đi sau””, TS Tú nói.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng cần cải thiện truyền thông chính sách hơn nữa, để tuyên truyền hiệu quả Nghị quyết 66 và các Nghị quyết khác.

TS Tú nêu quan điểm cần chuyển từ tư duy “Luật phải là luật chi tiết” sang “Luật khung cho đúng bản chất pháp luật”.

Ngoài ra, nhất thiết phải ứng dụng công nghệ trong xây dựng và thi hành pháp luật, nhất là triển khai hiệu quả đề án Big Data trong pháp luật và AI pháp luật…

HỮU ĐĂNG - HUỲNH THƠ - MINH CHUNG