Góp ý mô hình hoạt động của chính quyền cấp xã sau khi bỏ cấp huyện

Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đang đi vào giai đoạn thứ hai là chuẩn bị sắp xếp bộ máy cấp xã. Cả nước hiện có 10.035 đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp xã, dự kiến khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 60%-70%, mỗi xã sẽ gần như là một huyện nhỏ. Điều này đặt ra bài toán phải tổ chức mô hình hệ thống chính trị cấp xã để vận hành hiệu quả, nhất là chính quyền cấp cơ sở.

TS Nguyễn Đình Thái, chuyên gia quản lý công, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM, đề xuất chính quyền cấp xã cần tổ chức đầy đủ cơ quan chuyên môn giống như cấp tỉnh, hiểu đơn giản là lập phòng, ban cho UBND cấp xã để đủ sức đảm đương nhiệm vụ.

Khi bỏ cấp huyện, chuyển nhiệm vụ về cấp xã thì cần nâng cao năng lực, chất lượng của cán bộ, công chức để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Ảnh: THUẬN VĂN

Mạnh dạn sắp xếp để giảm số lượng xã, phường

. Phóng viên: Ông có đánh giá gì về chính quyền cấp cơ sở ở nước ta hiện nay?

+ TS Nguyễn Đình Thái: Cấp cơ sở bao gồm tổ chức Đảng, chính quyền, MTTQ và các đoàn thể nhân dân ở xã, phường, thị trấn.

Tôi cho rằng thời gian qua, chính quyền cấp xã đã thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước của mình tại cơ sở, thúc đẩy sự phát triển của đất nước ở trên mọi phương diện. Trong đó, đã quản lý hành chính, cải cách thủ tục hành chính; thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương; đảm bảo an sinh xã hội cũng như phát huy dân chủ ở cơ sở…

Tuy nhiên, số lượng cấp xã vẫn còn quá lớn, mỗi xã có quy mô nhỏ, phân tán, đặc biệt ở khu vực nông thôn, miền núi; hoạt động còn chồng chéo chức năng, nhiệm vụ, nhiều vị trí công chức kiêm nhiệm nhưng chưa hiệu quả.

HĐND cấp xã được tổ chức rộng khắp nhưng hoạt động chưa thực sự hiệu quả. Chưa kể, nguồn lực của cấp xã còn yếu, chưa tối ưu hóa, nhiều nơi biên chế lớn nhưng hiệu quả công việc thấp, nhiều nơi lại thiếu người để làm việc…

Để thực hiện cải cách tổ chức bộ máy ở chính quyền cơ sở, chính quyền cấp xã đã được sắp xếp, sáp nhập nhiều lần ở nhiều giai đoạn kể từ khi thực hiện đổi mới đến nay. Gần đây nhất là thực hiện Nghị quyết 653/2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, qua đó đã giảm 564 đơn vị cấp xã (từ 11.161 xuống còn 10.035 đơn vị). Tuy vậy, con số này vẫn còn quá lớn, chưa đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy.

Vì vậy, Chính phủ đề xuất trong lần này đặt chỉ tiêu giảm 60%-70% ĐVHC cấp xã, tức 10.035 ĐVHC cấp xã hiện nay xuống còn khoảng 3.000-4.000 đơn vị.

Tuy nhiên theo tôi, để tránh thay đổi nhiều lần, đáp ứng kỳ vọng và phù hợp với thực tiễn hiện nay cũng như tương lai xa, số lượng ĐVHC cấp xã của cả nước được tổ chức khoảng 1.000 đơn vị là phù hợp. Tính ra, mỗi ĐVHC cấp xã sẽ có diện tích khoảng 331,2 km2 và dân số 100.000 người (bằng 3/4 một ĐVHC cấp huyện như hiện nay).

TS Nguyễn Đình Thái, chuyên gia quản lý công, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM.

Tổ chức phòng, ban cho cấp xã

. Vậy thì tới đây khi bỏ cấp huyện thì tổ chức bộ máy của chính quyền cấp xã sẽ ra sao?

+ Khi bỏ cấp huyện thì tổ chức chính quyền địa phương còn hai cấp là tỉnh và xã. Mô hình tổ chức này cần có tên gọi khác nhau. Ở nông thôn thì gọi là tỉnh - xã, còn ở đô thị thì gọi là TP - phường.

Riêng các siêu đô thị như TP.HCM, Hà Nội có thể xây dựng TP vệ tinh trong TP, hoạt động như chính quyền cơ sở ở địa bàn đô thị. Cách đặt tên cho ĐVHC như vậy để tránh thay đổi lớn và cũng phù hợp với lịch sử của nền hành chính. Nhưng tôi nhấn mạnh rằng trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp thì thống nhất chỉ hai cấp chính quyền. Chính quyền tỉnh, TP được tổ chức HĐND và UBND; còn chính quyền cơ sở (phường, xã, TP vệ tinh) chỉ tổ chức UBND.

Chủ tịch UBND cấp xã có thể do chủ tịch UBND cấp tỉnh bổ nhiệm trực tiếp hoặc xem xét xây dựng cơ chế do nhân dân trực tiếp bầu ra và thực hiện theo quy trình. Sau khi được bầu, chủ tịch UBND có quyền bổ nhiệm các phó chủ tịch và chịu trách nhiệm với quyết định của mình.

Đồng thời, xác định thật rõ đâu là thẩm quyền chung của UBND và thẩm quyền riêng của chủ tịch UBND. Cũng cần tăng thẩm quyền riêng cho chủ tịch UBND ở mức cao nhất nhằm tổ chức thẩm quyền và quản lý hành chính một cách năng động, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Các cơ quan chuyên môn của UBND cấp tỉnh, TP thực hiện theo mô hình và cơ chế, thể chế hiện hành. Riêng đối với chính quyền cấp xã cần tổ chức đầy đủ cơ quan chuyên môn theo mô hình từ UBND tỉnh xuống, hiểu đơn giản là lập phòng, ban cho UBND cấp xã để đủ sức đảm đương nhiệm vụ.

Hiện nay, cấp xã không tổ chức các cơ quan chuyên môn mà chỉ bố trí sáu vị trí công chức chuyên môn. Điều này theo tôi là hoàn toàn không còn phù hợp với mô hình mới.

. Số lượng cán bộ, công chức cấp xã cũng sẽ được nâng lên thay vì áp dụng như Nghị định 33/2023 hiện nay?

+ Đúng vậy. Không chỉ số lượng mà chất lượng cán bộ, công chức của cấp xã cũng cần được nâng lên. Trên cơ sở quy định khung của Chính phủ thì HĐND tỉnh, TP được quyền tăng lên hay giảm số lượng cán bộ, công chức tại cấp xã.

Thẩm quyền này thực hiện khi thẩm quyền về khoán kinh phí chi thường xuyên, quản lý hành chính và xác định rõ vị trí việc làm đồng loạt được thực hiện mới đạt hiệu quả. Nếu không, bộ máy sẽ cồng kềnh, rồi lại lặp lại câu chuyện sống lâu lên lão làng, lão làng thì lương cao.

Cần coi cán bộ, công chức là một nghề, đừng đặt nặng vấn đề vào công chức là công việc suốt đời mà phải nghĩ rằng làm cán bộ thì có lên có xuống, thôi việc, thay đổi công việc theo dịch chuyển của thị trường lao động là hết sức bình thường.

Khoán chi thường xuyên cho xã

. Ông từng nhấn mạnh việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho cấp xã để cấp xã đủ sức đảm đương nhiệm vụ, nhất là khi sáp nhập tỉnh, vị trí trung tâm hành chính tỉnh có thể trở nên quá xa với một số người dân.

+ Một phần thẩm quyền của tỉnh cũng như toàn bộ thẩm quyền, nhiệm vụ của huyện hiện nay cần được chuyển giao cho chính quyền cấp xã. Tỉnh lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý trực tiếp xã; phân bổ ngân sách, giám sát hoạt động của xã. Còn xã thực hiện thẩm quyền, chức năng và nhiệm vụ theo quy định của luật và phần giao nhiệm vụ của tỉnh.

Đồng thời, cấp xã được trao thêm thẩm quyền, có thể giải quyết những vấn đề trước đây phải xin ý kiến huyện, tỉnh; chủ động về tài chính, ngân sách, đầu tư công, quản lý hạ tầng, quản lý hành chính, cấp phép, xử lý vi phạm…

Đặc biệt, để xã vận hành tốt thì nên thực hiện triệt để khoán chi thường xuyên, chi cho hoạt động quản lý hành chính của xã. Các khoản thu từ dịch vụ công cần xác định khoản nào nộp ngân sách, khoản nào được bổ sung vào khoản tiết kiệm chi và thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công chức nhằm tạo động lực cho họ, tăng cường tiết kiệm nguồn lực.

Bên cạnh đó cũng phải phân cấp, phân quyền các điều kiện để thực hiện thẩm quyền như điều kiện về cơ chế, chính sách, nguồn lực về cán bộ, công chức, nguồn lực tài chính cho hoạt động của chính quyền cấp xã.

Thiết nghĩ để đáp ứng khối lượng công việc, nhiệm vụ nêu trên, mỗi xã cần được xây dựng, lựa chọn trung tâm hành chính của cấp xã cho phù hợp, thay vì chỉ như quy mô, trụ sở xã, phường, thị trấn như hiện nay. Trung tâm này cần đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về vị trí địa lý, không gian của trung tâm hành chính tập trung, trong đó đầy đủ các phòng, ban chuyên môn làm việc, kể cả cơ quan Đảng, chính quyền và Mặt trận ở cơ sở.

Có như vậy, mới rút ngắn thời gian đi lại, xử lý thủ tục hành chính của chính quyền, giúp người dân thuận lợi trong tiếp cận dịch vụ công.

Ngoài ra, để giảm áp lực cho cấp xã, cấp tỉnh cần mạnh mẽ chuyển giao các nhiệm vụ của Nhà nước cho khu vực tư nhân, cái nào làm được thì mạnh dạn để tư nhân tham gia làm, miễn sao hiệu quả, có tính toán đến chi phí và lợi ích.

Chưa kể để quản lý được quy mô lãnh thổ lớn, xã hội đô thị phát triển, tất yếu phải dựa vào dữ liệu lớn. Chính quyền từ cấp xã đến tỉnh nhất định phải là chính quyền số, đồng bộ với chính phủ số của quốc gia.

LÊ THOA thực hiện