Giữ nếp sống Dao qua mái tóc sơn

Bà Bàn Minh Toan cùng các phụ nữ Dao Lù Gang quây quần bên bếp lửa thực hiện công đoạn sơn đầu, trong không gian sinh hoạt đậm chất cộng đồng.

Theo lời kể của bà Toan, từ thuở còn là thiếu nữ, bà đã được mẹ hướng dẫn tỉ mỉ từng công đoạn: từ việc nhổ lông tơ bằng “mù chẳn”, một loại nhíp đặc trưng, đến cách chải nóng bằng chiếc lược làm từ lông nhím, và vấn tóc thành từng búi tròn đều đặn.

“Con gái mà không biết sơn đầu, không biết vấn khăn là chưa lớn”, bà cười hiền, ánh mắt đầy hoài niệm.

Bà Toan khéo léo se từng lọn tóc đã thấm sáp, trong khi một phụ nữ khác nhẹ nhàng giữ nếp để tóc vào đúng dáng.

Hong tóc bên bếp lửa, công đoạn quan trọng giúp sáp thấm đều vào tóc.

Chiếc lược lông nhím và dụng cụ phết sáp, những vật dụng tuy giản dị nhưng mang đậm giá trị truyền thống.

Quy trình sơn đầu đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và hiểu biết sâu sắc. Tóc được làm sạch quanh trán bằng mù chẳn. Sau đó dùng dùng lược nhúng sáp rồi chải đều lên từng lọn tóc. Tóc phải được hong ngay trên ngọn lửa để sáp không bị khô cứng, giữ được độ dẻo khi tạo kiểu. Từng lọn nhỏ được se chặt, cuộn tròn từ đỉnh đầu rồi vấn thành búi gọn ghẽ. Cuối cùng, một chiếc khăn truyền thống phủ lên trên, hoàn thiện cho mái tóc sơn.

Phụ nữ trong bản quây quần trò chuyện, truyền dạy cách chải tóc, vừa để làm đẹp, vừa để giữ gìn ký ức bản làng.

Hiện nay, tục sơn đầu không còn phổ biến như trước. Theo bà Toan, chỉ trong những dịp đặc biệt như lễ hội, Tết bản, người dân mới thực hiện phong tục này. Thế hệ trẻ ít người còn biết cách chải tóc bằng sáp ong, phần vì thiếu thời gian, phần vì không còn ai truyền dạy. “Giờ muốn làm tóc cũng phải rủ nhau, chứ một mình thì khó lắm. Tôi biết được là nhờ mẹ dạy, rồi tự làm, tự nhớ”, bà trải lòng.

Bà Toan cẩn thận phết sáp lên tóc, động tác nhuần nhuyễn từng là biểu tượng và nề nếp của người phụ nữ Dao xưa.

Mái tóc sau khi sơn xong, bóng như quánh sáp, kết quả của sự khéo léo và công phu.

Bà Bàn Minh Toan với mái tóc đã hoàn thiện, phủ khăn, một biểu tượng bình dị mà sâu sắc của vẻ đẹp truyền thống.

Mái tóc sơn giờ không còn là thước đo trưởng thành như xưa nhưng qua đôi tay cần mẫn của những người phụ nữ như bà Toan, nếp cũ vẫn được nâng niu giữ gìn, từ gian bếp nhỏ giữa núi rừng Mẫu Sơn đến ký ức của bản làng.

NGỌC XIÊM - QUỐC DŨNG