Gieo mầm tri thức, gìn giữ văn hóa ở vùng cao

Học trò Trường Tiểu học số 1 Sín Chéng (xã Sín Chéng , tỉnh Lào Cai).

Bảo tồn văn hóa song song với việc học chữ

Khi mới về nhận công tác, cô Thủy - giáo viên Trường Tiểu học số 1 Sín Chéng (xã Sín Chéng, tỉnh Lào Cai) nhận ra học trò của mình tuy thông minh, dễ mến, lại khao khát học tập, nhưng cuộc sống khó khăn mang lại cho các em không ít thiệt thòi. Hầu hết học sinh là người Mông, Nùng, Thu Lao, điều kiện kinh tế khó khăn.

Bởi vậy, chuyện thiếu quần áo, dụng cụ học tập, sách vở thường xuyên ngăn trở các em đến trường.

Cơ sở vật chất nhà trường cũng còn hạn chế. Những giờ dạy môn Mỹ thuật khiến cô Thủy trăn trở nhiều hơn cả, bởi không ít học trò thiếu màu vẽ, giấy vẽ. Những chi tiết tưởng chừng nhỏ ấy lại ảnh hưởng trực tiếp đến sự sáng tạo và niềm hứng thú học tập.

Dù thiếu kinh phí nhưng với tinh thần khắc phục tại chỗ, cô đã linh hoạt vận dụng nguyên liệu sẵn có ở địa phương, biến lá cây, hạt ngô, bắp ngô hay đất nặn thành dụng cụ thay thế. Cách làm vừa tiết kiệm vừa gần gũi ấy đã giúp học sinh không bị bỏ lỡ cơ hội rèn luyện sự sáng tạo.

Khó khăn nối tiếp khó khăn, nhưng thay vì chùn bước, cô Thủy coi đó là động lực để tìm kiếm giải pháp phù hợp. Với cô, dạy học ở vùng cao không chỉ là truyền đạt kiến thức, mà còn là nghệ thuật thích ứng với hoàn cảnh, giúp học sinh tiếp cận tri thức bằng những con đường giản dị, thực tế.

Một thách thức khác mà cô và đồng nghiệp luôn trăn trở chính là việc vừa đảm bảo chất lượng giáo dục, vừa giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.

“Trong đời sống hiện đại, trang phục dân tộc dần vắng bóng trong sinh hoạt hàng ngày vì có giá thành cao hơn nhiều so với quần áo sản xuất ở miền xuôi. Cùng với đó, nhiều em chưa thật sự thành thạo vốn từ để diễn đạt tình yêu với văn hóa quê hương, khiến việc khơi gợi niềm tự hào dân tộc không hề đơn giản”, cô Thủy chia sẻ.

Nhận thấy thực trạng ấy, cô Thủy và nhà trường kiên trì lồng ghép nội dung giáo dục địa phương vào từng tiết học. Học sinh được duy trì mặc trang phục dân tộc hai buổi mỗi tuần và trong các dịp lễ hội lớn. Các nghệ nhân địa phương cũng thường xuyên được mời đến giao lưu, hướng dẫn làm món ăn truyền thống, giới thiệu nhạc cụ dân gian hay họa tiết thổ cẩm.

Không dừng lại ở những hoạt động thường niên, nhà trường còn xây dựng các câu lạc bộ văn hóa đặc sắc. Ở Câu lạc bộ khèn ô, học sinh được nghệ nhân truyền dạy cách làm và cách thổi khèn, học điệu múa truyền thống. Câu lạc bộ khâu thêu lại là nơi các em tập làm trang phục, làm quen với hoa văn thổ cẩm bằng sáp ong. Đây vừa là không gian sáng tạo, vừa là cầu nối để học sinh thêm tự hào và gắn bó với cội nguồn của mình.

Để văn hóa không chỉ dừng lại ở việc học mà còn đi vào đời sống, cô Thủy cùng nhà trường tổ chức nhiều cuộc thi, ngày hội văn hóa, nơi học sinh có thể tự tin thể hiện hiểu biết và khả năng sáng tạo.

Cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên từng ghi dấu ấn khi sản phẩm “Cộng đồng các dân tộc huyện Si Ma Cai” đạt giải Nhất cấp quốc gia năm học 2018 – 2019. Thành quả này là kết quả của sự kết hợp giữa tri thức và nét đẹp truyền thống, khi học sinh vừa được trải nghiệm trò chơi dân gian như ném còn, giã gạo, chơi quay, vừa rèn kỹ năng tư duy sáng tạo.

Gieo niềm tự tin cho học trò vùng cao

Trong quá trình chuẩn bị cho những sân chơi ấy, cô Thủy không chỉ hướng dẫn mà còn động viên học trò mạnh dạn chia sẻ suy nghĩ. Với môn Mỹ thuật, cô để các em tự do vẽ về những điều quen thuộc trong văn hóa quê hương.

“Những bức tranh có thể vụng về, chưa đẹp, nhưng điều quan trọng là học sinh đã tìm thấy cách thể hiện ý tưởng và cảm xúc của mình”, cô chia sẻ.

Học sinh Trường Tiểu học số 1 Sín Chéng thêu trang phục truyền thống.

Sau mỗi hoạt động, điều cô Thủy nhận lại không chỉ là sản phẩm thi đua, mà còn là sự thay đổi rõ rệt trong nhận thức. Các em trở nên tự tin hơn, biết trình bày quan điểm, bày tỏ tình yêu quê hương bằng lời nói, hành động. Phụ huynh cũng tích cực tham gia cùng con em, từ đó thêm quan tâm đến chuyện học hành. Chính sự gắn kết này đã tạo nên bầu không khí giáo dục đồng thuận, nơi văn hóa truyền thống không bị mai một mà còn được lan tỏa mạnh mẽ.

Những tín hiệu tích cực từ hoạt động giáo dục gắn với bảo tồn văn hóa cho thấy, khi học sinh yêu và tự hào về cội nguồn, các em sẽ học tập tốt hơn, sống tự tin hơn. Không chỉ dừng lại ở việc giữ gìn, nhiều em còn tham gia biểu diễn khèn, múa ô trong những dịp văn hóa lớn của gia đình và cộng đồng, góp phần phát triển đời sống tinh thần của địa phương.

Cô Thủy tin rằng, trong tương lai, những hoạt động này cần tiếp tục được phát huy và mở rộng. Nhà trường sẽ khuyến khích học sinh vận dụng yếu tố văn hóa không chỉ trong các tiết học, mà cả trong đời sống hàng ngày, biến truyền thống thành sức mạnh để hội nhập.

Duy Đạt