Cháo se, bánh hòn – Món ăn dân dã của người Bình Nguyên

Cháo se, bánh hòn – Món ăn dân dã của người Bình Nguyên

Xã Bình Nguyên được thành lập trên cơ sở sáp nhập 4 đơn vị hành chính: Thị trấn Hương Canh; các xã Tam Hợp, Quất Lưu và Sơn Lôi. Tìm hiểu về xuất xứ của món cháo se, bánh hòn ở Bình Nguyên, được biết món ăn dân dã này xuất hiện từ cuối thế kỷ 18.

Các cụ cao niên vẫn kể lại: Khi ấy chiến tranh liên miên khiến làng Hương Canh bị cô lập hoàn toàn, lương thực trong làng cũng dần cạn kiệt. Từ đó, món bánh hòn và cháo se ra đời như món ăn cứu đói, giúp dân làng vượt qua những thời kỳ gian khó.

Nhân bánh hòn được làm từ thịt lợn, hành lá, mộc nhĩ băm nhỏ

Thời điểm ấy, vỏ bánh được làm mỏng, to và cho đầy nhân là hành tươi hoặc mộc nhĩ trộn với muối để tạo cảm giác ăn được nhiều. Vì được nặn tròn lại rỗng bên trong nên người ta gọi là nắm bánh hòn.

Cùng với món bánh hòn, người dân làng Hương Canh đã sáng tạo ra món cháo se để ăn kèm với bánh. Một phần bột làm bánh hòn được tiếp tục ngào kỹ để đạt đến độ dẻo, mịn nhất định. Từng viên bột dẻo được đặt giữa hai lòng bàn tay, gan bàn tay miết chặt, se đều để tạo thành sợi bột nhỏ, chảy dài liên tục xuống nồi nước đang sôi nên gọi là cháo se. Đôi tay của người se bột phải liên tục di chuyển để các sợi bột không bị quẩn rối vào nhau.

Khi bột hình thành và cho vào nồi, người làm sẽ tiếp tục đun nhỏ lửa và khuấy đều tay cho đến khi những sợi bột gạo nổi lên thì khi đó nồi cháo se đã chín đều. Khi ăn, sẽ bỏ bánh vào bát cháo để ăn cùng, mùi vị của hai thức ăn này hòa quyện với nhau thêm thơm ngon. Với cách làm đầy sáng tạo ấy, người dân trong làng đã cùng nhau sống qua những ngày tháng gian khổ, đói kém.

Để có được món bánh hòn nóng hổi bán cho người dân vào sáng sớm, người làm bánh phải dậy từ 2 - 3giờ sáng để chuẩn bị nguyên liệu và hoàn tất các khâu nặn bánh, hấp bánh

Ngày nay, món bánh hòn ở Bình Nguyên được nặn nhỏ hơn rất nhiều nhưng vẫn giữ cách làm truyền thống. Đặc biệt, khi có điều kiện thì nhân bánh có thêm thịt lợn băm nhỏ kết hợp với hành lá, mộc nhĩ tạo nên hương vị hấp dẫn, khó quên khi thưởng thức.

Món bánh hòn, cháo se được lựa chọn làm bữa ăn sáng của nhiều gia đình

Là chủ cửa hàng bánh hòn, cháo se nức tiếng ở thôn 1, xã Bình Nguyên, chị Trần Thị Kim Cúc đã gắn bó với nghề truyền thống này hơn 10 năm. Chị cho biết: Từ nhỏ, mỗi dịp nhà có cỗ chị lại được xem bà và mẹ làm bánh hòn, cháo se đãi khách rồi cũng tập tành nặn bánh, ngồi đợi bánh chín để được mẹ cho ăn thử.

Niềm đam mê làm bánh được nuôi dưỡng trong tâm trí khiến khi lớn lên, chị lại càng mong muốn lưu giữ hương vị của món ăn dân dã của quê hương. Chính vì vậy, chị đã từ bỏ nghề kinh doanh thức ăn chăn nuôi – một nghề cũng mang lại thu nhập khá cho gia đình để theo đuổi đam mê làm bánh hòn, cháo se.

Theo chị Cúc, để làm được những chiếc bánh hòn ngon thì khâu chọn gạo vô cùng quan trọng. Gạo làm bánh hòn, cháo se phải là gạo tẻ ngon được để dành từ vụ trước cho giảm độ dính. Kinh nghiệm là sau khi đã được vo thật sạch, để ráo nước, gạo mới được đem nghiền lấy bột mịn, rồi đổ vào chõ hấp. Bột nở, xốp thì tiếp tục được trộn đảo kỹ cho đến khi bột dẻo không dính tay, cầm cục bột có thể kéo dài ra không bị đứt mới đạt yêu cầu.

Cơ sở sản xuất bánh hòn của gia đình chị Trần Thị Kim Cúc có thêm loại bánh hòn cấp đông để phục vụ nhu cầu của thực khách ở khắp các vùng miền

Khi mới khởi nghiệp, thị trường tiêu thụ còn hẹp và chưa có kinh nghiệm, kỹ năng tiếp cận nhiều với mạng xã hội nên mỗi ngày chị Cúc chỉ làm từ 7-10 kg bột. Do hương vị vượt trội của món bánh hòn, cháo se của chị, tiếng lành đồn xa, thực khách tự giới thiệu cho nhau nên số lượng bánh làm ra tăng lên mỗi ngày.

Đến nay, mỗi ngày chị làm từ 40-50kg bột bánh, có ngày cao điểm nhà làm hơn 1 tạ bột mới đủ bánh cung cấp cho các nhà hàng, cỗ cưới, buổi liên hoan... Để có được món bánh hòn nóng hổi mỗi sáng, hằng ngày chị phải dậy từ 2 giờ sáng để chuẩn bị nhân và huy động nhân công nặn bánh, hấp chín.

Đến thời điểm hiện tại, nhà chị là cơ sở duy nhất ở khu vực Hương Canh (cũ) sản xuất loại bánh hòn cấp đông để phục vụ nhu cầu thưởng thức của người dân ở các tỉnh, thành trong cả nước. Loại bánh cấp đông này có thể để được 1 tháng trong ngăn đá, khi có nhu cầu, chỉ cần bỏ ra khỏi ngăn đá và cho lên nồi hấp từ 20-30 phút là có thể thưởng thức, bánh ăn nóng vẫn giữ được hương vị như vừa mới làm tại nơi sản xuất. Bánh hòn có thể ăn riêng, chấm với nước mắm tỏi ớt chua ngọt hoặc có thể ăn cùng món cháo sẽ càng thêm hương vị độc đáo khó quên.

Cuộc sống ngày càng phát triển, dù có rất nhiều món ăn mới lạ, hấp dẫn nhưng bánh hòn, cháo se vẫn là thức quà quê được người dân không chỉ ở Bình Nguyên mà nhiều địa phương lân cận lựa chọn cho bữa sáng. Hương vị đậm đà, thơm ngon của bánh hòn Hương Canh cũng được người dân ở các tỉnh, thành ưa thích. Thị trường rộng mở, nghề làm bánh hòn - cháo se đang ngày càng phát triển, đã thu hút nhiều người tham gia, nhất là phụ nữ lúc nông nhàn.

Đồng chí Trần Tiến Giang, Phó trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Bình Nguyên cho biết: Xã hiện có 38 thôn dân cư, nhưng chỉ có 18 thôn thuộc thị trấn Hương Canh cũ với hơn 70 hộ làm nghề bánh hòn, cháo se. Trung bình mỗi ngày, các hộ cung cấp hàng nghìn hộp bánh và cốc cháo ra thị trường.

Món ăn dân dã này giờ đây không chỉ phục vụ cho người dân địa phương mà đã được đưa ra thị trường nhiều xã, phường trong tỉnh và địa bàn Hà Nội, Hưng Yên... thậm chí còn được khách hàng tận Thành phố Hồ Chí Minh yêu thích nên đã góp phần tích cực tạo việc làm, tăng thu nhập cho hàng trăm lao động, góp phần phát triển KT - XH địa phương.

Nhằm lưu giữ tinh hoa ẩm thực, đưa món ăn truyền thống của địa phương tới mọi miền, góp phần nâng cao thu nhập và đời sống cho người dân, xã Bình Nguyên đang tiếp tục tạo điều kiện, thường xuyên khuyến khích các hộ làm nghề tăng cường đầu tư máy móc hiện đại, đảm bảo an toàn VSTP và nâng cao chất lượng sản phẩm để món ăn dân dã của địa phương tiếp tục đến muôn nơi.

Hoàng Nga - Dương Chung