Giáo viên trở thành 'người khơi mở tư duy'

Một lớp học của Trường Tiểu học đô thị Sài Đồng (Phúc Lợi, Hà Nội). Ảnh: NTCC.

Đó là người dẫn dắt, khơi dậy khát vọng học tập và lan tỏa giá trị nhân văn trong kỷ nguyên số. Theo đó, giáo viên không còn là “người cung cấp thông tin”, mà trở thành “người khơi mở tư duy”.

Người khơi mở tư duy

Nhờ ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI), những giờ lên lớp của thầy Bế Xuân Hợp - giáo viên Trường THPT Quang Trung (Đống Đa, Hà Nội) trở nên sinh động và hiệu quả hơn. Theo thầy, việc tích hợp AI vào dạy học giúp quá trình phân tích đề kiểm tra trở nên nhanh gọn, đồng thời có thể tạo ra hệ thống câu hỏi phong phú chỉ từ một đề bài gốc. AI cũng hỗ trợ học sinh tự phát hiện và khắc phục “lỗ hổng” kiến thức, thông qua việc gợi ý bài tập bổ sung hoặc hướng dẫn chi tiết những câu làm sai.

Từ thực tiễn giảng dạy, thầy Hợp cho rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số, giáo viên không chỉ truyền đạt thông tin, mà phải khơi mở tư duy. Vai trò của thầy cô chuyển từ việc cung cấp tri thức sang hướng dẫn cách học, tư duy và khai thác công nghệ một cách hiệu quả.

Theo thầy, điều quan trọng là giáo viên cần giúp học sinh nhận biết khi nào nên và không nên sử dụng AI, tránh lạm dụng công cụ, đồng thời khuyến khích sự sáng tạo và tư duy độc lập. “AI là người bạn đồng hành, không phải “chiếc nạng” tri thức. Điều cốt lõi vẫn là năng lực tư duy và giá trị con người trong học tập”, thầy Hợp chia sẻ.

Ở góc độ địa phương, bà Vũ Thị Liên Hương - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT tỉnh Quảng Ngãi cho rằng, năng lực số/khung năng lực AI của giáo viên sẽ là nền tảng để học sinh phát triển toàn diện, thích ứng với yêu cầu thời đại số. Đây không chỉ là nhiệm vụ cấp thiết mà còn là hành trang để giáo viên đồng hành cùng học sinh trong tương lai.

Dự thảo Khung năng lực AI dành cho giáo viên xác định rõ các nhóm năng lực cốt lõi: từ hiểu biết cơ bản, tư duy phản biện và đạo đức sử dụng AI, cho tới khả năng ứng dụng và thiết kế hoạt động dạy học với sự hỗ trợ của AI. Đây được coi như nền tảng để giáo viên đồng hành cùng học sinh trong việc học tập và khai thác công nghệ một cách hiệu quả.

Theo PGS.TS Đỗ Văn Hùng - Giám đốc chương trình nâng cao năng lực ứng dụng AI Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), ranh giới giữa lạm dụng và hỗ trợ thực ra rất mong manh. Nếu phó mặc cho AI viết trọn vẹn một bài luận mà không kiểm chứng, chúng ta đã vô tình nhường vai “nhạc trưởng” và biến mình thành khán giả. Ngược lại, chúng ta sẽ là kỹ sư thực thụ nếu AI được sử dụng như trợ lý đắc lực để tìm kiếm dữ liệu, khơi nguồn cảm hứng hay hoàn thiện câu chữ.

Giáo viên Trường THPT Quang Trung (Đống Đa, Hà Nội) tập huấn ứng dụng trí tuệ nhân tạo và thiết bị công nghệ để thực hiện Chương trình GDPT 2018. Ảnh: TG

Cần được trang bị đầy đủ năng lực số

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đang tạo nên những thay đổi căn bản và toàn diện trong giáo dục và đào tạo. Ông Nguyễn Sỹ Nam - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, Chuyển giao công nghệ số (Viện Nghiên cứu Thiết kế Trường học, Bộ GD&ĐT) nhìn nhận, mô hình lớp học truyền thống đang từng bước chuyển mình thành lớp học “không biên giới”, nơi tri thức trở nên dễ tiếp cận hơn bao giờ hết, bất kể không gian hay thời gian.

Trong bối cảnh đó, vai trò giáo viên không bị thay thế. Ngược lại, càng trở nên thiết yếu và mang ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng và dẫn dắt học sinh tiếp cận kiến thức một cách chủ động và sáng tạo trong thời đại công nghệ 4.0 hiện nay.

Giáo viên không đơn thuần cung cấp thông tin mà các công cụ số và AI có thể đóng vai trò hiệu quả trong việc tìm kiếm và tiếp cận kiến thức một cách sáng tạo. Qua đó, giáo viên đồng thời là người kiến tạo môi trường học tập tích cực, khơi gợi tư duy độc lập, sáng tạo và phản biện ở học sinh. Giáo viên cũng trở thành người dẫn đường, truyền cảm hứng học tập suốt đời và nhân tố giữ vai trò lan tỏa các giá trị nhân văn trong một thế giới đang số hóa mạnh mẽ.

Để thực hiện tốt sứ mệnh đó, ông Nguyễn Sỹ Nam cho rằng, giáo viên cần được trang bị đầy đủ năng lực số, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến khung năng lực AI trong giáo dục. Không chỉ là khả năng sử dụng công nghệ một cách hiệu quả, giáo viên cần hiểu rõ bản chất, giới hạn và tác động xã hội của AI, từ đó chủ động ứng dụng các công cụ trí tuệ nhân tạo trong giảng dạy, đánh giá và cá thể hóa quá trình học tập của người học.

Trong khi công nghệ có thể mở rộng phạm vi tiếp cận nội dung, thì năng lực sư phạm số và bản lĩnh nghề nghiệp của người thầy quyết định chiều sâu, tính bền vững của tri thức. Phát triển năng lực số - đặc biệt năng lực AI - không chỉ là yêu cầu tất yếu của thời đại mà còn là thước đo năng lực thích ứng và dẫn dắt đổi mới giáo dục.

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, giáo viên không chỉ cần giỏi chuyên môn, mà còn cần chủ động học tập, đổi mới tư duy và làm chủ công nghệ để thực sự trở thành người “khơi mở tư duy” trong lớp học thời đại mới.

Để thực hiện vai trò mới, ông Nguyễn Sỹ Nam khuyến nghị giáo viên cần: Thứ nhất, tối ưu hóa quá trình giảng dạy. Năng lực số giúp giáo viên sử dụng thành thạo các công cụ và nền tảng trực tuyến đồng thời tạo ra các bài giảng với nhiều trải nghiệm, tương tác và đa dạng đối với học sinh. Các công cụ AI còn giúp cá nhân hóa trải nghiệm học tập, đáp ứng tốc độ và phong cách học tập sáng tạo và mang tính khác biệt của từng học sinh.

Thứ hai, sử dụng công nghệ như một trợ lý ảo: AI có thể tự động hóa các thao tác thủ công và truyền thống trong việc soạn kế hoạch bài giảng, giúp giáo viên tiết kiệm thời gian và tập trung vào việc tương tác, hỗ trợ học sinh hiệu quả hơn trong học tập.

Thứ ba, dẫn dắt học sinh làm chủ công nghệ: Giáo viên có kiến thức và am hiểu về AI sẽ hướng dẫn học sinh sử dụng công nghệ một cách có ý thức và trách nhiệm, hiểu rõ ưu điểm và hạn chế của AI trong việc học tập. Điều này giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, phong cách học tập sáng tạo và không bị lệ thuộc vào công nghệ.

Thứ tư, hội nhập và phát triển chuyên môn: Giáo viên cần nắm bắt và hiểu về Khung năng lực AI cho giáo viên của UNESCO, đó là tiêu chuẩn cần thiết cho giáo viên trong nền giáo dục hiện đại. Việc nắm vững những năng lực này giúp giáo viên hòa nhập với xu thế giáo dục toàn cầu và phát triển năng lực chuyên môn, là điều kiện tất yếu để giáo viên thực hiện sứ mệnh cao cả của mình: dẫn dắt, khơi mở tư duy và truyền cảm hứng cho thế hệ học sinh trong kỷ nguyên số.

Minh Phong