Giáo dục là quốc sách hàng đầu

Theo Người, giáo dục là quốc sách hàng đầu, là con đường để nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân lực và đào tạo nhân tài cho đất nước. Mục tiêu giáo dục mà Hồ Chí Minh đề ra là xây dựng con người toàn diện, có đức, có tài, trong đó đức là gốc. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục vẫn còn nguyên ý nghĩa trong công cuộc đổi mới hôm nay. Đó là nền tảng để Việt Nam hướng tới một nền giáo dục mở, nhân văn, sáng tạo, nơi con người được phát triển toàn diện.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm lớp học bổ túc văn hóa và kỹ thuật buổi tối của công nhân Nhà máy ô tô 1-5 tại Hà Nội (1963). Ảnh: Tư liệu

Không chịu học thì lạc hậu, là tự đào thải mình

Để tìm đường cứu nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đi rất nhiều nơi, làm nhiều nghề khác nhau, trong đó nghề đầu tiên Người lựa chọn là nghề dạy học ở trường Dục Thanh, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận cũ. Ngày 5-6-1911, tại Bến Nhà Rồng, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã lên tàu buôn Đô đốc Latouche-Tréville xin làm phụ bếp, bắt đầu cuộc hành trình 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước và hơn thế là liên tục tự học để hoàn thiện mình.

Trong những năm tháng hoạt động cách mạng, Người thường xuyên tham gia đấu tranh chống chính sách ngu dân của thực dân Pháp, Người yêu cầu Toàn quyền Đông Dương: “Tự do học tập, thành lập các trường kỹ thuật và chuyên nghiệp ở tất cả các tỉnh cho người bản xứ”.

Khi lãnh đạo đất nước giành được chính quyền, nhận thấy rõ tầm quan trọng của công tác giáo dục đối với sự phát triển đất nước, Người khẳng định: “Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế văn hóa”. “Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu học thì lạc hậu, mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình”.

Sau khi giành được chính quyền về tay nhân dân, Nhà nước Việt Nam non trẻ đối mặt với muôn vàn khó khăn, nạn đói kinh hoàng năm 1945 đã cướp đi hàng triệu sinh mạng. Cùng với đó là thù trong giặc ngoài âm mưu quay lại nô dịch nước ta. Người đã xác định ba kẻ thù lớn của dân tộc là giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Nói như vậy để thấy Người coi việc hơn 90% dân số mù chữ cũng nguy hiểm như một loại giặc.

Người đã khẳng định: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Theo Người, giáo dục là quốc sách hàng đầu, là con đường để nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân lực và đào tạo nhân tài cho đất nước. Mục tiêu giáo dục mà Hồ Chí Minh đề ra là xây dựng con người toàn diện, có đức, có tài, trong đó đức là gốc. Người nhấn mạnh: “Có tài mà không có đức là người vô dụng. Có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”.

Giáo dục, theo Người, phải gắn với cuộc sống, với lao động và sản xuất. “Học phải đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn”. Bên cạnh đó, Bác đặc biệt coi trọng tinh thần tự học, học suốt đời, vì “học không bao giờ cùng”. Người cũng rất quan tâm đến đội ngũ nhà giáo. Người gọi thầy cô là “những chiến sĩ trên mặt trận văn hóa”, là tấm gương sáng cho học trò noi theo. Cùng với đó, Người dành tình cảm đặc biệt cho thế hệ trẻ, “chủ nhân tương lai của đất nước”, nhắc nhở phải bồi dưỡng họ cả về lý tưởng, đạo đức và tri thức.

Học để phục vụ Tổ quốc, nhân dân

Đứng trước giai đoạn phát triển mới, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22-8-2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Theo đó, giáo dục và đào tạo tiếp tục được xác định là quốc sách hàng đầu, quyết định tương lai dân tộc. Phát triển giáo dục và đào tạo là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và toàn dân.

Nghị quyết cũng chủ trương phát huy truyền thống hiếu học của dân tộc, xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời. Cùng với đó là phối hợp giữa gia đình - nhà trường - xã hội trong giáo dục; người học là trung tâm, nhà trường là nền tảng, nhà giáo là động lực. Nghị quyết cũng đã nhấn mạnh: Tính toàn dân và tính tinh hoa; Tính toàn diện và chuyên sâu; Yếu tố dân tộc và hội nhập quốc tế. Giáo dục, đào tạo phải gắn “học đi đôi với hành”, “lý thuyết gắn với thực tiễn”, “nhà trường gắn với xã hội”. Giáo dục mầm non, phổ thông là nền tảng hình thành nhân cách, phát triển phẩm chất và năng lực người học; giáo dục nghề nghiệp là then chốt trong phát triển lực lượng lao động kỹ năng cao; giáo dục đại học là nòng cốt phát triển nhân lực trình độ cao, nhân tài, thúc đẩy khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Để đáp ứng nhu cầu bứt phá, vươn mình, giáo dục đào tạo cần phải có bước đột phá để phát triển. Muốn thế phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, nhận thức và thể chế; tạo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để phát triển.

Nghị quyết đã chỉ ra sứ mệnh của các thành phần kinh tế trong việc đầu tư cho giáo dục. Theo đó, giáo dục công lập là trụ cột; giáo dục ngoài công lập là thành phần quan trọng cấu thành hệ thống giáo dục quốc dân; xây dựng nền giáo dục mở, liên thông, đảm bảo công bằng, bình đẳng cho mọi người. Theo tư tưởng của Hồ Chí Minh, “giáo dục là quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi người dân”, gắn chặt với mục tiêu “ai cũng được học, học để phục vụ Tổ quốc và nhân dân”.

Tầm nhìn đến năm 2045, Việt Nam sẽ xây dựng hệ thống giáo dục quốc dân hiện đại, công bằng, chất lượng, nằm trong nhóm 20 quốc gia hàng đầu thế giới. Có ít nhất 5 cơ sở giáo dục đại học thuộc nhóm 100 đại học hàng đầu thế giới ở một số lĩnh vực. Để đạt được mục tiêu trên, Nghị quyết xác định 8 nhóm nhiệm vụ - giải pháp cơ bản: Nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy và hành động, xác định quyết tâm chính trị mạnh mẽ để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Đổi mới mạnh mẽ thể chế, tạo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, để phát triển giáo dục và đào tạo. Tăng cường giáo dục toàn diện đức - trí - thể - mỹ, hình thành hệ giá trị con người Việt Nam thời đại mới. Chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo.

Tập trung xây dựng đội ngũ nhà giáo, cơ sở vật chất trường lớp đạt chuẩn, nâng cao chất lượng giáo dục mầm non và phổ thông. Cải cách, hiện đại hóa giáo dục nghề nghiệp, tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao. Hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo. Đẩy mạnh hợp tác và hội nhập quốc tế sâu rộng trong giáo dục và đào tạo.

Thế giới đang phát triển như vũ bão cùng với cơn lốc toàn cầu hóa và chuyển đổi số. Xu thế phát triển bền vững, xanh - thông minh đã đặt ra không ít thách thức nhưng cũng mở ra cơ hội lớn, là thời kỳ bứt phá hội nhập, chuyển từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế tri thức, kinh tế số, xanh và sáng tạo. Để không bị bỏ lại phía sau, đòi hỏi sự nghiệp giáo dục và đào tạo phải đi trước một bước nhằm chuẩn bị nhân tài, lực lượng lao động, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới. Không chỉ tầng lớp giáo viên, những người trực tiếp làm công tác quản lý giáo dục, đào tạo mà mỗi công dân Việt Nam đều cần thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục và đào tạo, từ đó vận dụng sáng tạo trong quá trình công tác để liên tục cập nhật những tri thức mới. Đó cũng chính là tư tưởng học tập suốt đời của Bác Hồ vĩ đại.

Phan Thế Hải