Gian nan cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá

Cơ quan chức năng phối hợp bắt giữ một vụ buôn lậu thuốc lá

Buôn lậu qua thương mại điện tử

Có nhiều nguyên nhân khiến tình trạng buôn lậu thuốc lá khó xử lý dứt điểm. Trước hết, nhu cầu tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam vẫn ở mức cao, đặc biệt là khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, nơi người dân thường ưu tiên lựa chọn sản phẩm có giá thành thấp. Điều này khiến thuốc lá lậu, dù chất lượng kém, vẫn có sức hấp dẫn lớn đối với một bộ phận người tiêu dùng.

Những đường dây buôn lậu thuốc lá ngày càng tinh vi. Các đối tượng không chỉ chuyển hàng bằng phương thức truyền thống, mà còn gửi qua bưu điện quốc tế, gây khó khăn cho công tác điều tra, ngăn chặn và xử lý.

Theo thống kê của Cục Hải quan (Bộ Tài chính), thuốc lá lậu chủ yếu được vận chuyển từ các quốc gia láng giềng như Campuchia, Trung Quốc, Lào. Những loại thuốc lá này không chỉ tiêu thụ tại các tỉnh biên giới, mà còn lan rộng tới TP.HCM, Hà Nội và các tỉnh miền Trung. Trong năm 2024, lực lượng chức năng đã phát hiện và thu giữ hàng triệu bao thuốc lá lậu với các nhãn hiệu phổ biến như 555, Jet, Hero... Các loại thuốc lá lậu này có giá rẻ hơn hàng thật rất nhiều, khiến chúng dễ dàng chiếm lĩnh thị trường, đặc biệt là nhóm người tiêu dùng có thu nhập thấp.

Một phương thức mới của giới buôn lậu là vận chuyển qua thương mại điện tử, khiến việc kiểm soát thuốc lá lậu trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Mặc dù công tác kiểm soát tại cửa khẩu và khu vực biên giới được thắt chặt, nhưng sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số đã tạo ra thách thức lớn cho công tác phòng chống.

Việt Nam có đường biên giới dài, với nhiều đường mòn, lối mở, tạo điều kiện thuận lợi cho các đối tượng buôn lậu thuốc lá. Ông Nguyễn Đức Lê, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) chia sẻ, đặc điểm này gây khó khăn trong công tác kiểm soát, khi các đối tượng có thể lợi dụng những kẽ hở để vận chuyển và tiêu thụ thuốc lá lậu.

Không chỉ thuốc lá điếu truyền thống, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ngày càng trở nên phổ biến. Trong năm 2024, hơn 240.000 sản phẩm thuốc lá điện tử và gần 10 tấn phụ kiện đã bị thu giữ, vượt qua số lượng thuốc lá điếu lậu. Điều này cho thấy xu hướng tiêu dùng đang chuyển dịch mạnh mẽ sang các loại thuốc lá thế hệ mới, dễ sử dụng và tiện lợi hơn.

Lợi nhuận khổng lồ khiến các đối tượng buôn lậu dùng mọi thủ đoạn để thực hiện hành vi phạm pháp. Trung tá Nguyễn Minh Tiến, Phòng Cảnh sát kinh tế (Công an TP. Hà Nội) cho biết, các đối tượng không ngừng tìm cách lách luật. Phần lớn giao dịch thuốc lá lậu hiện nay diễn ra trên nền tảng trực tuyến, đặc biệt là trong các hội nhóm kín nên rất khó phát hiện.

Còn theo ông Phạm Quốc Đông, Phó chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan), thuốc lá là mặt hàng có thuế suất cao, đặc biệt là thuế tiêu thụ đặc biệt, khiến giá thành sản phẩm hợp pháp bị đẩy lên cao, càng kích thích các đối tượng buôn lậu. “Năm 2024, lực lượng chức năng đã thu giữ hơn 190.000 bao thuốc lá điếu nhập lậu, số lượng thuốc lá điện tử thu giữ còn vượt trội hơn rất nhiều”, ông Đông thông tin.

Ông Phùng Danh Tuyến, Phó trưởng phòng Tổng hợp nghiệp vụ, Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội, nêu những khó khăn khi thực hiện Nghị quyết 173/2024/QH15 (cấm hoàn toàn thuốc lá mới - PV), bởi còn thiếu văn bản hướng dẫn về các sản phẩm thuốc lá khiến các cơ quan thực thi lúng túng trong xử lý vi phạm. “Cùng với đó, việc kiểm soát hành vi sử dụng thuốc lá đối với các đối tượng như khách du lịch nước ngoài vẫn chưa được quy định rõ ràng”, ông Tuyến nói.

Các hình thức buôn bán lậu thuốc lá tinh vi hơn, như sử dụng từ lóng để quảng cáo, khiến công tác quản lý càng trở nên phức tạp. Tại thị trường nội địa, thuốc lá điếu ngoại nhập lậu tuy không bày bán công khai nhưng vẫn được bán lén lút tại các nhà hàng, quán cafe, tủ bán thuốc lá lẻ… Việc này đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều cơ quan chức năng.

“Việc lợi dụng mạng xã hội và thương mại điện tử để buôn lậu đã trở thành một vấn đề nhức nhối. Các giao dịch thuốc lá lậu hiện nay chủ yếu diễn ra trên các nền tảng trực tuyến và trong các nhóm kín, gây khó khăn cho công tác kiểm soát. Lực lượng chức năng đang nỗ lực áp dụng công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI) và các hệ thống giám sát tự động để phát hiện và ngăn chặn hành vi vi phạm”, đại diện Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội cho hay.

Phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng

Để tăng cường hiệu quả công tác chống buôn lậu, các chuyên gia cho rằng, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như công an, biên phòng, hải quan, quản lý thị trường.

Ông Nguyễn Đức Lê khuyến nghị, ngoài việc tăng cường công tác kiểm tra và giám sát, các cơ quan chức năng cần tổ chức các đợt truy quét định kỳ và triệt phá các đầu mối lớn, thay vì chỉ xử lý các vụ vi phạm nhỏ lẻ. Cùng với tăng cường giám sát, việc áp dụng công nghệ hiện đại như AI, các hệ thống giám sát tự động tại biên giới là giải pháp quan trọng trong việc phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm.

Tương tự, theo ông Phạm Quốc Đông, khi các đối tượng tăng cường sử dụng công nghệ để buôn lậu thì cơ quan chức năng cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để chống buôn lậu.

“Trong bối cảnh các hoạt động buôn lậu thuốc lá không chỉ diễn ra ở các tuyến biên giới, mà còn qua các nền tảng thương mại điện tử và các kênh giao dịch trực tuyến, việc sử dụng công nghệ để giám sát và bảo vệ an ninh mạng là vô cùng quan trọng. Theo đó, các cơ quan liên quan cần tăng cường các biện pháp bảo mật và giám sát mạng để phát hiện những giao dịch bất thường liên quan đến thuốc lá lậu. Các hệ thống phân tích và giám sát mạng có thể phát hiện những giao dịch nghi ngờ trên các nền tảng trực tuyến, từ đó thông báo cho cơ quan chức năng về các hoạt động buôn lậu thuốc lá qua Internet. Biện pháp kiểm soát này có thể giúp phát hiện và ngăn chặn hành vi buôn bán thuốc lá lậu trên các sàn thương mại điện tử, diễn đàn mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khác”, ông Đông hiến kế.

Một yếu tố không thể thiếu trong công tác phòng chống buôn lậu nói chung, buôn lậu thuốc lá nói riêng là tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc người tiêu dùng hiểu rõ tác hại của thuốc lá lậu đối với sức khỏe và sự phát triển của đất nước là vô cùng cần thiết. Các doanh nghiệp trong ngành thuốc lá cũng cần chủ động hỗ trợ cơ quan chức năng trong việc phát hiện và xử lý các vi phạm.

Cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang đứng trước nhiều thách thức. Song, với sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan chức năng, hỗ trợ của công nghệ và sự tham gia tích cực của doanh nghiệp cũng như cộng đồng, công tác này sẽ ngày càng hiệu quả hơn. Chỉ khi các giải pháp đồng bộ và toàn diện được triển khai, chúng ta mới có thể đẩy lùi tình trạng buôn lậu thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách bền vững.

Dương Ngân