Giải pháp sống khỏe cho người cao tuổi mắc bệnh COPD

Người cao tuổi có nguy cơ cao mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính do hút thuốc, ô nhiễm không khí và sự lão hóa phổi. Bệnh tiến triển âm thầm, dễ gây nhập viện và tử vong nếu bỏ sót chẩn đoán. Việc ngừng hút thuốc, tiêm vaccine, điều trị theo hướng dẫn và phục hồi chức năng phổi là những giải pháp quan trọng giúp giảm gánh nặng bệnh tật và nâng cao chất lượng sống.

Người cao tuổi được đo chức năng hô hấp để tầm soát bệnh COPD. Ảnh minh họa

Hàng triệu ca tử vong do COPD mỗi năm

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là một trong những nguyên nhân tử vong hàng đầu trên toàn cầu, chỉ sau bệnh tim mạch và ung thư. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có hàng triệu ca tử vong do COPD và con số này dự kiến tiếp tục tăng khi dân số già đi. Ở Việt Nam, tỷ lệ người mắc COPD ở nhóm trên 60 tuổi cao hơn hẳn so với người trẻ, trong đó phần lớn bệnh nhân là nam giới và có tiền sử hút thuốc lá lâu năm.

Thực tế lâm sàng tại nhiều bệnh viện lớn cho thấy, đa số bệnh nhân COPD nhập viện trong tình trạng bệnh đã tiến triển nặng, kèm theo nhiều bệnh mạn tính khác như tăng huyết áp, tiểu đường, suy tim. Điều này làm tăng nguy cơ tử vong, chi phí điều trị và kéo dài thời gian nằm viện.

Vì sao người cao tuổi dễ mắc COPD?

Nguyên nhân phổ biến nhất gây COPD vẫn là hút thuốc lá, kể cả hút thụ động. Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới vẫn còn cao, dẫn đến nhiều ca COPD ở tuổi xế chiều. Ngoài ra, các yếu tố môi trường như ô nhiễm không khí, khói bếp than tổ ong, bụi nghề nghiệp (công nhân khai thác than, xây dựng, luyện kim…) cũng góp phần quan trọng gây bệnh.

Ở người cao tuổi, phổi vốn đã suy giảm chức năng theo quá trình lão hóa. Khi cộng thêm các yếu tố nguy cơ tích tụ qua nhiều năm, nguy cơ phát triển COPD tăng cao. Người già thường có dự trữ hô hấp kém, nên khi xuất hiện bệnh, tình trạng khó thở và đợt cấp xảy ra nặng nề hơn so với người trẻ. Bên cạnh đó, nhiều bệnh nền như suy tim, đái tháo đường hay suy dinh dưỡng càng khiến diễn tiến COPD phức tạp hơn.

Triệu chứng và cách chẩn đoán bệnh COPD

COPD thường tiến triển âm thầm trong nhiều năm. Triệu chứng điển hình gồm:

Ho mạn tính, thường khạc đàm.
Khó thở khi gắng sức, tăng dần theo thời gian.
Cảm giác nặng ngực, thở khò khè. Ở người cao tuổi, những triệu chứng này đôi khi bị nhầm lẫn với dấu hiệu lão hóa bình thường hoặc bệnh tim mạch, khiến bệnh dễ bị bỏ sót.

Chẩn đoán xác định COPD dựa trên đo chức năng hô hấp (spirometry). Nếu chỉ số FEV1/FVC sau test giãn phế quản < 0,70, bệnh nhân được xác định mắc COPD. Đây là tiêu chuẩn vàng giúp phân loại mức độ nặng và lập kế hoạch điều trị phù hợp.

Biến chứng nguy hiểm

COPD không chỉ là bệnh hô hấp mạn tính mà còn kéo theo nhiều biến chứng nặng nề:

Suy hô hấp cấp: đặc biệt nguy hiểm trong đợt cấp.
Suy tim phải: do tăng áp động mạch phổi.
Nhiễm trùng hô hấp tái phát: viêm phổi, cúm, lao.
Gầy sút, mất cơ: dẫn tới suy kiệt, giảm khả năng vận động.
Tăng nguy cơ tử vong: đặc biệt ở bệnh nhân lớn tuổi nhập viện nhiều lần.

Theo thống kê quốc tế, các đợt cấp COPD là nguyên nhân hàng đầu khiến bệnh nhân phải nhập viện và là yếu tố chính làm tăng tỷ lệ tử vong.

Hướng điều trị và quản lý hiện nay

Theo hướng dẫn quốc tế GOLD 2023–2024, chiến lược quản lý COPD cần toàn diện và cá thể hóa, đặc biệt ở người cao tuổi. Nguyên tắc chính gồm:

Ngừng hút thuốc: biện pháp hiệu quả nhất để làm chậm tiến triển bệnh. Các chương trình cai thuốc bằng thuốc hỗ trợ và tư vấn tâm lý cần được triển khai mạnh mẽ.

Dùng thuốc giãn phế quản dạng hít: nhóm LABA, LAMA hoặc phối hợp, giúp cải thiện triệu chứng và giảm đợt cấp. Corticosteroid dạng hít được chỉ định trong một số trường hợp cụ thể.

Điều trị đợt cấp: bao gồm thuốc giãn phế quản, corticosteroid đường uống ngắn ngày, kháng sinh khi có nhiễm khuẩn.

Phục hồi chức năng phổi: tập thở, tập vận động, giáo dục bệnh nhân để nâng cao chất lượng sống.

Điều trị bệnh kèm: kiểm soát tim mạch, tiểu đường, suy dinh dưỡng để giảm nguy cơ biến chứng.

Bệnh nhân COPD tập thở và phục hồi chức năng phổi dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Hình minh họa.

Vai trò của tiêm chủng và dinh dưỡng

Người cao tuổi mắc COPD rất dễ bị nhiễm trùng hô hấp, vốn là nguyên nhân hàng đầu gây đợt cấp và nhập viện. Vì vậy, các chuyên gia khuyến cáo:

Tiêm vaccine cúm hằng năm: giúp giảm nguy cơ nhập viện và tử vong.
Tiêm vaccine phế cầu: bảo vệ chống lại viêm phổi do phế cầu khuẩn.
Tiêm vaccine COVID-19: vẫn cần thiết cho nhóm bệnh mạn tính.
Ngoài ra, chế độ dinh dưỡng giàu protein, vitamin và khoáng chất, kết hợp vận động hợp lý, giúp duy trì khối cơ và tăng cường miễn dịch.

Giải pháp cho cộng đồng và hệ thống y tế

Ở Việt Nam, thách thức lớn là số lượng người hút thuốc cao, ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng và hệ thống y tế tuyến cơ sở còn hạn chế trong chẩn đoán COPD. Để giảm gánh nặng, cần:

Đẩy mạnh chương trình cai thuốc lá.
Mở rộng tiêm chủng phòng bệnh cho người lớn tuổi.
Trang bị máy đo chức năng hô hấp tại tuyến cơ sở.
Tăng cường truyền thông về triệu chứng COPD để phát hiện sớm.
Phát triển chương trình phục hồi chức năng phổi tại cộng đồng.

COPD ở người cao tuổi là căn bệnh tiến triển chậm nhưng để lại hậu quả nặng nề nếu không được quản lý đúng cách. Việc ngừng hút thuốc, tiêm chủng đầy đủ, duy trì lối sống lành mạnh và tuân thủ điều trị theo hướng dẫn là chìa khóa giúp người già sống khỏe mạnh, giảm nhập viện và nâng cao chất lượng cuộc sống.

BS. Phạm Thị Thanh Nga