Giải pháp nào kiểm soát ô nhiễm không khí, cải thiện chất lượng môi trường?

Quang cảnh “Hội thảo khoa học quốc gia về kiểm soát và cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam”. Ảnh: BNEWS/TTXVN phát

Trong 2 ngày từ 24-25/4 tại Hà Nội, Bộ Nông Nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam tổ chức “Hội thảo khoa học quốc gia về kiểm soát và cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam”. Sự kiện được tổ chức nhằm chia sẻ kinh nghiệm, bài học thành công từ các quốc gia trên thế giới; qua đó, triển khai công tác kiểm soát ô nhiễm không khí và thực hiện các giải pháp quản lý, cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam.

Khạc mạc hội thảo, Thứ trưởng Bộ Nông Nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cho biết, ô nhiễm không khí đang là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng tại Việt Nam, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Số liệu quan trắc và chỉ số chất lượng môi trường không khí AQI tại các thành phố này thường xuyên ở mức trung bình và có chiều hướng kém, gia tăng ô nhiễm trong những giai đoạn gần đây, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại hai thành phố này thường vượt so với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng không khí xung quanh và vượt nhiều so với khuyến cáo của WHO.

Tình trạng ô nhiễm không khí không chỉ kéo dài theo mùa, mà còn lan rộng về mặt không gian, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tình hình phát triển kinh tế xã hội và sinh hoạt của người dân.

Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí đến từ nhiều nguồn khác nhau, như phát thải từ phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch; hoạt động xây dựng, cải tạo hạ tầng đô thị chưa được kiểm soát tốt; phát thải từ các cơ sở sản xuất công nghiệp; hoạt động đốt rơm rạ, chất thải và sinh khối ngoài trời.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành phát biểu. Ảnh: BNEWS/TTXVN

Tại Hà Nội, ô nhiễm không khí thường gia tăng mạnh trong khoảng từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau do yếu tố bất lợi của thời tiết, hiện tượng nghịch nhiệt, lặng gió, ít mưa. Trong khi tại TP. Hồ Chí Minh, nhiều đánh giá, nghiên cứu cho rằng mật độ giao thông cao và hoạt động công nghiệp là nguyên nhân chính. Ngoài ra, có một yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng không khí, mặc dù chưa có nghiên cứu chính thức, nhưng chúng tôi cũng đang thảo luận và đánh giá về phát thải của một số nguồn phát thải tự nhiên và xuyên biên giới: Bụi từ các hoạt động nông nghiệp, cháy rừng, và khói bụi từ các nước xung quanh cũng lan truyền và góp phần làm gia tăng thêm tình trạng ô nhiễm.

Trước tình hình ô nhiễm không khí có chiều hướng gia tăng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đầu mối là Cục Môi trường đã và đang phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp triển khai nhiều nhiệm vụ trọng tâm. Theo đó, cơ bản là xây dựng nhiệm vụ, dự án kiểm kê phát thải tại khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam phục vụ cho việc phân tích, đánh giá dữ liệu, xây dựng các mô hình hóa và kịch bản dự báo ô nhiễm không khí.

Hiện tại bộ đang chạy thử nghiệm mô hình dự báo chất lượng không khí trong 48 giờ tại Trung tâm quan trắc môi trường miền Bắc. Bộ cũng đang hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí, với các mục tiêu cụ thể đến giai đoạn 2025 – 2030, với từng nhóm giải pháp như năng lượng, nguồn thải, giao thông, xây dựng.

Song song với đó, bộ đã chủ động các hoạt động hợp tác quốc tế và huy động nguồn lực; phối hợp với các tổ chức quốc tế như UNDP, ADB, Worldbank, UNEP các tập đoàn và Tổng công ty như Vingroup... để triển khai các dự án thí điểm, phát triển mạng lưới trạm đo nhanh chất lượng không khí, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, giao thông xanh và huy động nguồn lực tài chính, kỹ thuật nhằm cải thiện chất lượng không khí. Dự kiến trong thời gian sắp tới, bộ cũng sẽ có 2 đoàn công tác; trong đó, có đoàn công tác cấp cao của Bộ trưởng về trao đổi kinh nghiệm, học tập Bắc Kinh trong cải thiện, kiểm soát, quản lý chất lượng không khí.

Hội thảo khoa học tập trung vào các nội dung như kiểm kê phát thải, mô hình quan trắc, cảnh báo, dự báo, vùng phát thải thấp (LEZ), đốt ngoài trời, đối chiếu với tác động sức khỏe và bài học quốc tế...

Thứ trưởng Lê Công Thành cũng bày tỏ mong muốn hội thảo sẽ được chia sẻ nhiều thông tin khoa học mới và đặc biệt là gắn với thực tiễn Việt Nam. Các sự kiện trong chuỗi hội thảo khoa học cũng sẽ là đầu vào quan trọng cho việc hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025-2030 và các đề xuất chính sách sắp tới.

Phó Cục trưởng Cục Môi trường, ông Lê Hoài Nam cho rằng, tới đây, các quy định về khí thải sẽ chặt chẽ hơn, có lộ trình áp dụng với từng địa phương, đặc biệt là tại các đô thị lớn đang ô nhiễm nặng như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh. Việc lấy ý kiến đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện tương tự với tiêu chuẩn khí thải ôtô. Việc ban hành quy chuẩn về khí thải xe máy là một trong số những giải pháp để giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí đang trở thành vấn đề nhức nhối hiện nay, nhất là tại các đô thị lớn.

Dẫn kết quả quan trắc năm 2024, ông Nam cho hay chỉ số bụi mịn PM 2.5 tại hầu hết các tỉnh thành phía Bắc (như Hà Nội, Hà Nam, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Thái Nguyên) đều vượt quy chuẩn. Trong các nguyên nhân được chỉ ra, lãnh đạo Cục Môi trường cho hay, cũng như các chuyên gia tại hội thảo, hoạt động giao thông như khí thải, bụi đường... được xếp cao nhất với tỷ lệ đóng góp hơn một nửa so với các nguồn khác như công nghiệp, xây dựng, đốt mở như rơm rạ, rác thải ngoài trời..., dân sinh.

Đối với nguồn thải từ phương tiện giao thông, ông Nam cũng cho biết Việt Nam hiện có trên 70 triệu xe môtô, xe máy đăng ký lưu hành; trong đó, hơn 45 triệu đang được người dân sử dụng hàng ngày. Xe máy là nguồn phát thải ô nhiễm lớn nhất, nhưng chưa được kiểm soát vì Luật Giao thông đường bộ cũ chưa quy định.

Dự kiến Quy chuẩn Việt Nam về khí thải đối với xe máy dự kiến sẽ được ban hành trong tháng 5 hoặc tháng 6 tới (thay vì trong tháng 4/2025 theo yêu cầu của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà).

Ngọc Quỳnh/BNEWS/TTXVN