Giải pháp nào cho ngành nhôm tăng trưởng bền vững?

Áp lực "kép" với doanh nghiệp ngành nhôm

Nhôm được xác định là một trong những ngành công nghiệp nền tảng và có tốc độ phát triển nhanh trong khoảng 10 năm trở lại đây. Tại Diễn đàn doanh nghiệp ngành nhôm Việt Nam - 2025 diễn ra sáng 28/6, ông Vũ Văn Phụ - Phó Chủ tịch Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam thông tin, tổng sản lượng của ngành nhôm năm 2024 đạt 1,5 triệu tấn, tương đương 4,2 tỷ USD, trong đó nhôm thanh định hình chiếm 43,3% sản lượng, đạt 650.000 tấn, nhôm tái chế đạt trên 250.000 tấn, chiếm 16,7%, còn là sản phẩm khác. Tổng sản lượng của ngành năm 2024 tăng trưởng tới 14,5% so với năm 2023.

Tương đương với mức tăng về sản lượng sản xuất, lượng nhập khẩu nguyên liệu cũng tăng dần từ trên 1,12 triệu tấn năm 2022 lên trên 1,23 triệu tấn năm 2024.

Về thị trường tiêu thụ, khoảng 60% nhôm ép đùn được sử dụng trong ngành xây dựng. Phân khúc này khá tiềm năng, bởi theo dự báo của Bộ Xây dựng, nhu cầu nhôm xây dựng có thể tăng 25% trong 5 năm tới do chính sách tháo gỡ vướng mắc cho các dự án đầu tư bất động sản.

Các diễn giả trao đổi tại Diễn đàn doanh nghiệp ngành nhôm Việt Nam - 2025. Ảnh: Hải Linh

Trong lĩnh vực công nghiệp, ngành nhôm cũng cung cấp linh kiện và máy móc cho những doanh nghiệp sản xuất điện tử và linh kiện lớn như Samsung, Apple, Panasonic, LG…Đồng thời, cung cấp linh kiện cho sản xuất ô tô, tàu hỏa bởi đặc tính nhẹ và độ bền cao.

Về xuất khẩu, ngành nhôm Việt Nam hiện đang xuất khẩu phần lớn sang Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Trong đó, Hoa Kỳ là thị trường lớn nhất khi chiếm 25% giá trị xuất khẩu của cả ngành.

“Nhìn vào kết quả đạt được có thể thấy, ngành nhôm Việt Nam đã có bước tiến dài trong 25 năm qua. Số lượng nhà máy, quy mô và tổng sản lượng tăng gấp 2 lần. Đặc biệt, các nhà máy được đầu tư cải tiến, chiếm lĩnh được thị trường trong nước, khẳng định uy tín thương hiệu với đối tác, người tiêu dùng trong nước và xuất khẩu”, ông Vũ Văn Phụ nhấn mạnh.

Tuy nhiên, lãnh đạo Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam cũng bày tỏ, bối cảnh thị trường đang rất thử thách với doanh nghiệp ngành nhôm. Đầu tiên là những tác động bởi biến động địa chính trị, sự thay đổi về chính sách thương mại của các nước lớn trên thế giới.

Nga và Trung Quốc là hai thị trường cung ứng nhôm lớn nhất thế giới nhưng xung đột thương mại giữa các nước khiến dòng chảy nhôm nguyên liệu bị tắc nghẽn, rất khó về thị trường Việt Nam.

Cùng đó, thị trường xuất khẩu ngưng trệ khi các nước nhập khẩu lớn như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Úc liên tục dựng lên các hàng rào thuế quan, phi thuế quan, các quy định về môi trường. Tất cả những yếu tố này khiến doanh nghiệp Việt gặp khó khăn khi mở rộng thị trường xuất khẩu.

Bên cạnh đó, nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại luôn luôn hiển hiện. Đơn cử, Mỹ đã khởi xướng nhiều cuộc điều tra phòng vệ thương mại liên quan đến nhôm Việt Nam và khu vực châu Á là một ví dụ điển hình.

Tại thị trường trong nước, doanh nghiệp ngành nhôm lại đối mặt với thách thức khác như hiện tượng dư thừa công suất nhiều năm chưa được cải thiện. Nguyên do, thị trường bất động sản và xây dựng tạm thời ngưng trệ. Nhu cầu nhôm xây dựng giảm sút, các nhà máy ép đùn phải điều chỉnh kế hoạch sản xuất kinh doanh.

Chi phí sản xuất liên tục tăng, giá bán nhôm định hình trên thị trường không đủ bù đắp chi phí đầu vào, lợi nhuận của các nhà sản xuất giảm mạnh trong 2-3 năm vừa qua.

“Doanh nghiệp ngành nhôm đang đứng trước quá nhiều vấn đề cần giải quyết để có thể duy trì chỗ đứng và tiếp tục phát triển thị trường. Trong đó, bài toán về chi phí đầu vào tăng, thiếu nguồn lực đầu tư cho công nghệ hiện đại vào sản xuất, áp lực chuyển đổi xanh, ESG, thiếu nhân lực kỹ thuật cao và thiếu môi trường cạnh tranh lành mạnh là những nút thắt cần tháo gỡ”, ông Vũ Văn Phụ tóm tắt.

Nhìn vào bức tranh khá toàn diện của ngành nhôm đã được phác họa có thể thấy, việc phụ thuộc vào 100% nguyên liệu nhôm sơ cấp nhập khẩu là vấn đề lớn của ngành. Đây không chỉ đơn thuần là bài toán chi phí mà còn là vấn đề truy xuất nguồn gốc, tỷ lệ nội địa hóa, thậm chí là cả độ ổn định của chuỗi sản xuất. Yếu tố này còn liên quan đến khả năng bị áp các biện pháp phòng vệ thương mại.

Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương cũng phân tích, phòng vệ thương mại có mối liên quan chặt chẽ tới thuế nhập khẩu, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu. “Nhập khẩu tới 100% nguyên liệu sơ cấp, doanh nghiệp ngành nhôm cần có sự chuẩn bị để chứng minh truy xuất nguồn gốc bất cứ lúc nào. Về dài hạn có thể đa dạng hóa thị trường nhập khẩu để tránh rủi ro bị áp thuế cao hơn”, ông Chu Thắng Trung khuyến nghị.

Hơn nữa, chính sách phòng vệ thương mại đang được nhiều quốc gia áp dụng, chứ không chỉ có Hoa Kỳ, khi xuất khẩu doanh nghiệp ngành nhôm cần đặc biệt lưu ý.

Đâu là giải pháp trọng tâm?

Với những thách thức đang chờ đợi, để giảm áp lực cho doanh nghiệp ngành nhôm, ông Vũ Văn Phụ đề nghị, Chính phủ cùng các bộ, ngành hỗ trợ mở rộng thị trường cho ngành.

Ngành nhôm đã có bước tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm qua. Ảnh minh họa

Cụ thể, doanh nghiệp mong muốn được hỗ trợ nâng cao nhận thức doanh nghiệp về tuân thủ chính sách thuế, sở hữu trí tuệ, hải quan; giảm thuế VAT để thúc đẩy tiêu dùng nội địa.

Kiến nghị giảm thuế xuất khẩu nhôm sau ép đùn 7604 từ 5% về 0%. Bên cạnh đó, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia các hội chợ, triển lãm, giao thương để mở rộng thị trường; cảnh báo rủi ro bị điều tra lẩn tránh thuế đối với ngành nhôm trước xu hướng chuyển dịch dòng sản xuất từ các nước vào Việt Nam.

Bàn về cơ hội cũng như giải pháp giúp doanh nghiệp ngành nhôm phát triển mạnh mẽ hơn trong những năm tới, tại Diễn đàn, các diễn giả, chuyên gia đều đồng nhất quan điểm sẽ luôn có thách thức và cơ hội. Bản thân doanh nghiệp cần chủ động nghiên cứu tận dụng tốt các chính sách hỗ trợ hiện hành của Chính phủ.

Ông Phan Đức Hiếu - Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, thông tin, Quốc hội, Chính phủ đã ban hành nhiều quyết sách quan trọng nhằm tạo đột phá cho phát triển kinh tế đất nước, trong đó có những quyết sách có thể tạo tác động tốt với ngành nhôm.

Đơn cử, Quốc hội có nghị quyết đặc thù về phát triển nhà ở xã hội nhằm đạt mục tiêu đến năm 2030 xây dựng ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội cho các đối tượng thu nhập thấp và công nhân khu công nghiệp. Hay nghị quyết đặc thù về phát triển kinh tế - xã hội ở một số địa phương; xây dựng đặc khu thương mại tự do thế hệ mới tại Hải Phòng; phát triển dự án hạ tầng đường sắt, đường thủy, đường bộ…Tất cả những chính sách này đều mở ra những cơ hội rất tốt cho ngành nhôm. Tuy nhiên, doanh nghiệp cần mạnh dạn đầu tư cho sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm để trở thành “lựa chọn tối ưu”.

“Về đề nghị giảm thuế xuất khẩu 5%, doanh nghiệp ngành nhôm cần phân tích đầy đủ tính hợp lý, tính cần thiết và đề xuất lên Chính phủ, Quốc hội để được xem xét, giải quyết”, ông Phan Đức Hiếu cho biết thêm.

Về kiến nghị hỗ trợ đa dạng hóa thị trường cho ngành nhôm, ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương cho rằng, Việt Nam hiện có nhiều hiệp định thương mại tự do đang thực thi với nhiều mã thuế đã về 0%, do đó có rất nhiều cơ hội cho doanh nghiệp ngành nhôm đa dạng hóa thị trường.

Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết để đa dạng hóa thị trường thành công là sản phẩm phải tốt, đáp ứng các tiêu chuẩn xanh và phải có thương hiệu. Do vậy, doanh nghiệp trong nước cần “nâng cấp” bản thân trước khi bước ra thị trường thế giới với sức cạnh tranh rất khốc liệt.

“Theo tập quán thương mại thế giới thì tham gia hội chợ thương mại quốc tế là gần như bắt buộc để tìm hiểu xu hướng thị trường, tìm kiếm đối tác, nhận chuyển giao công nghệ. Hy vọng trong thời gian tới, Cục Xúc tiến thương mại và Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam sẽ làm việc, nghiên cứu để xây dựng kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hội chợ, triển lãm hiệu quả nhất”, ông Vũ Bá Phú cho hay.

Nhôm là một trong số ngành chịu tác động trực tiếp từ Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon, cùng các quy định liên quan đến sản xuất xanh, phát triển bền vững. Đây là những quy định rất khó, buộc doanh nghiệp phải đầu tư nghiêm túc mới có thể đáp ứng và xuất khẩu bền vững.

Hải Linh