Giải mã sức bật Bắc Giang - Hiện tượng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam: Bài 4 - Bài học kinh nghiệm và những điểm nghẽn

Tư duy đổi mới - Động lực tạo nên bứt phá

Đằng sau bức tranh tăng trưởng mạnh mẽ là một quá trình chuyển mình đầy nỗ lực, được hun đúc từ tư duy đổi mới và tinh thần dám nhìn lại mình để vươn lên. Với Bắc Giang, việc phá thế “cô lập” trong liên kết vùng, chủ động tái cơ cấu kinh tế và quyết liệt trong điều hành chính sách đã mang lại kết quả tích cực về tăng trưởng và đặt nền tảng cho một chu kỳ phát triển dài hạn.

Dây chuyền chế biến nông sản tại Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Vifoco Bắc Giang.

Ngay từ đầu nhiệm kỳ 2020 - 2025, Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX đã xác định rõ mục tiêu tăng trưởng GRDP bình quân 14–15%/năm, đồng thời tập trung ba đột phá chiến lược gồm: Phát triển kết cấu hạ tầng; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; cải cách hành chính và cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Đến nay, nhiều chỉ tiêu lớn không chỉ cán đích sớm mà còn vượt xa kỳ vọng, phản ánh năng lực tổ chức thực hiện đồng bộ, nhất quán trong tư duy phát triển.

Theo đồng chí Nguyễn Cường, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh, nguyên Phó Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư (nay là Sở Tài chính), bước tiến vượt bậc của Bắc Giang trong những năm qua bắt nguồn từ sự thay đổi tư duy lãnh đạo. Đó là quyết tâm thúc đẩy công nghiệp hóa, cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư và phá vỡ thế cô lập trong liên kết vùng. Nhiều nhiệm kỳ liền, tỉnh xác định rõ: Muốn phát triển nhanh và bền vững, không thể đứng ngoài tam giác tăng trưởng Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh. Do đó, Bắc Giang đã lựa chọn đúng và kiên trì theo đuổi chiến lược: Đầu tư hạ tầng giao thông kết nối vùng, huy động cả nguồn lực địa phương và hỗ trợ từ Trung ương để mở rộng không gian phát triển.

Cùng với đầu tư giao thông đối ngoại, Bắc Giang cũng đẩy mạnh quy hoạch lại hệ thống giao thông nội tỉnh, mở rộng không gian phát triển và tạo dư địa mới cho các vùng còn khó khăn. Trong đó, chính sách hỗ trợ làm đường giao thông nông thôn là một điểm sáng nổi bật, đánh dấu bước chuyển về tư duy lãnh đạo, đó là cụ thể hóa nghị quyết bằng hành động và huy động được sức dân một cách bền vững. Hàng nghìn km đường nông thôn được mở mới, nâng cấp, vượt gấp đôi kế hoạch ban đầu.

Nhiều làng quê có đường hai làn xe, có đèn chiếu sáng, không khác gì đô thị thu nhỏ. Chính hạ tầng ấy đã tạo tiền đề để vùng sản xuất hoa quả, nông sản chất lượng cao theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP vươn ra thị trường quốc tế. Sự phát triển tập trung cả ở đô thị cũng như lan tỏa tới từng vùng sâu, vùng xa, đúng như tinh thần không ai bị bỏ lại phía sau làm nên một Bắc Giang đáng sống.

Nền tảng phát triển từ cải cách và nội lực

Nhận thức rõ rằng công nghiệp hóa không thể thành công nếu thiếu hạ tầng “mềm”, Bắc Giang đã chủ động kiến nghị Trung ương và phối hợp với doanh nghiệp đầu tư đồng bộ hệ thống cấp điện, nước, thông tin liên lạc, bảo đảm các điều kiện thiết yếu cho phát triển công nghiệp, nông nghiệp hiện đại. Song hành với đó là nỗ lực xây dựng nguồn nhân lực chất lượng, đào tạo theo nhu cầu thực tiễn gắn với yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Sinh viên Trường Cao đẳng Công nghệ Việt - Hàn trong giờ thực hành về công nghệ bán dẫn.

Một đột phá khác mang tính nền tảng là cải cách hành chính – cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, kinh doanh. Bắc Giang coi thành công của nhà đầu tư là thành công của chính mình. Tỉnh liên tục nâng cao thứ hạng, trở thành địa phương có tốc độ cải thiện chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) nhanh nhất cả nước suốt 20 năm qua (2005–2024). Từ chính nỗ lực đó, khí thế đầu tư lan tỏa mạnh mẽ, tạo sự tin cậy từ cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước. Công nghiệp phát triển nhanh, tạo việc làm, thu ngân sách và thúc đẩy các lĩnh vực khác cùng chuyển động.

Bắc Giang liên tục nâng cao thứ hạng, trở thành địa phương có tốc độ cải thiện chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh nhanh nhất cả nước suốt 20 năm qua (2005–2024). Từ chính nỗ lực đó, khí thế đầu tư lan tỏa mạnh mẽ, tạo sự tin cậy từ cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Bên cạnh việc tranh thủ hiệu quả các nguồn lực Trung ương, Bắc Giang cũng kiên trì tự lực, phát huy nội lực để thực hiện các đột phá chiến lược. Trọng tâm là đẩy mạnh công nghiệp, lĩnh vực đã đóng góp lớn cho ngân sách, tạo việc làm, thu hút dòng lao động, chuyên gia từ nhiều địa phương đến sinh sống và làm việc, nâng cao thu nhập cho người dân.

Từ sự phát triển công nghiệp, đô thị cũng chuyển mình, tận dụng lợi thế không gian xanh, sạch của nông nghiệp để hình thành quỹ đất ở, tạo nguồn lực quay vòng cho đầu tư hạ tầng, dịch vụ. Một chu trình phát triển khép kín từng bước được hình thành, trong đó công nghiệp giữ vai trò đầu tàu kéo theo đô thị hóa và cải thiện đời sống người dân.

Nhận diện những điểm nghẽn

Dù đạt được nhiều thành tựu, Bắc Giang vẫn đối mặt với không ít điểm nghẽn có thể làm chậm đà phát triển nếu không được nhận diện và xử lý kịp thời. Công nghiệp tuy là động lực chính nhưng phụ thuộc lớn vào doanh nghiệp FDI – khiến nền kinh tế dễ tổn thương trước biến động toàn cầu. Các doanh nghiệp trong nước còn nhỏ, yếu, chưa thể tham gia chuỗi cung ứng, trong khi mô hình cụm ngành công nghiệp chưa hình thành rõ nét. Thực tế cho thấy, không ít nhà đầu tư rời đi khi hết thời gian ưu đãi, đặt ra câu hỏi về tính bền vững trong thu hút đầu tư cũng như cơ chế giữ chân doanh nghiệp gắn bó lâu dài với địa phương.

Một điểm nghẽn lớn khác nằm ở quy hoạch và phát triển hạ tầng các khu, cụm công nghiệp, đó là: Tình trạng quy hoạch thiếu đồng bộ, chồng lấn hoặc chậm điều chỉnh theo thực tế khiến không ít dự án bị đình trệ. Có thời điểm, tỉnh không đủ quỹ đất sạch để tiếp nhận các nhà đầu tư lớn. Trong khi đó, giá thuê hạ tầng tại một số khu vực bị đẩy lên cao nhưng thiếu cơ chế giám sát hợp lý, gây tâm lý e ngại và ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường đầu tư.

Tăng trưởng nhanh nhưng đi cùng với đó là những rạn nứt về chất lượng, đặc biệt trong nguồn nhân lực. Lao động địa phương chưa theo kịp yêu cầu của nền công nghiệp hiện đại, dẫn đến thiếu hụt kỹ thuật viên, công nhân lành nghề trong nhiều ngành mũi nhọn. Công tác quản lý nhà nước cũng còn hạn chế. Nhiều dự án chậm tiến độ, không triển khai nhưng chưa bị xử lý kịp thời. Một số doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tài chính, trốn thuế, chậm nộp bảo hiểm xã hội hoặc nợ lương người lao động. Bên cạnh đó, tốc độ công nghiệp hóa quá nhanh tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, quy hoạch đô thị chưa theo kịp và phát sinh nhiều vấn đề xã hội, từ an ninh trật tự đến thiếu hụt dịch vụ thiết yếu cho công nhân, chuyên gia.

Dù thu hút đầu tư đạt kết quả cao nhưng đóng góp thực chất cho ngân sách vẫn còn hạn chế, phản ánh chất lượng đầu tư chưa tương xứng với số lượng dự án. Việc giám sát ưu đãi, nghĩa vụ thuế và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp vẫn là khoảng trống cần lấp đầy.

Bên cạnh công nghiệp, khu vực nông nghiệp cũng bộc lộ nhiều vấn đề về tính bền vững. Tốc độ tăng trưởng có xu hướng chậm lại, thiếu ổn định; năng suất lao động còn thấp; liên kết chuỗi giá trị và kết nối thị trường tiêu thụ chưa chặt chẽ. Thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nhất là nông nghiệp công nghệ cao vẫn gặp rào cản do thiếu quỹ đất phù hợp, hạ tầng chưa đồng bộ và rủi ro đầu tư còn cao.

Trong khi đó, công nghiệp phát triển mạnh nhưng đô thị, dịch vụ lại chưa theo kịp – tạo ra sự mất cân đối trong cấu trúc phát triển. Bắc Giang còn thiếu các dịch vụ hỗ trợ công nghiệp như logistics, nhà ở công nhân, trường mầm non, thiết chế văn hóa, thể thao. Các dịch vụ dành cho chuyên gia, người nước ngoài như lưu trú, ẩm thực, giải trí chất lượng cao cũng còn rất hạn chế, làm giảm sức hấp dẫn và năng lực cạnh tranh dài hạn của tỉnh.

Nhiều chuyên gia cho rằng, chính sách thu hút đầu tư của Bắc Giang còn khá rộng mở nhưng thiếu sàng lọc kỹ để chọn được nhà đầu tư có chất lượng, có cam kết gắn bó lâu dài. Việc thiếu cơ chế ràng buộc chuyển giao công nghệ, liên kết với doanh nghiệp trong nước cũng như các biện pháp kiểm soát sau ưu đãi đầu tư là những lỗ hổng cần sớm được khắc phục.

Bên cạnh đó, thủ tục hành chính ở một số lĩnh vực vẫn còn rườm rà, kéo dài thời gian tiếp cận cơ hội phát triển. Không ít tập đoàn lớn đến nhưng chỉ xây dựng cơ sở sản xuất mà không chia sẻ tri thức cốt lõi, khiến nền kinh tế địa phương khó nâng cao năng lực tự chủ. Nguy cơ “dòng vốn rút nhanh” vẫn luôn hiện hữu nếu tỉnh không chuẩn bị kỹ lưỡng về hạ tầng, chính sách và năng lực điều hành.

Từ những điểm nghẽn và bài học kinh nghiệm đã được nhận diện, Bắc Giang đang đứng trước yêu cầu cấp thiết: Hoàn thiện cơ chế, nâng cao chất lượng thu hút đầu tư và phát triển đồng bộ ba trụ cột công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ. Đó không chỉ là cảnh báo từ thực tiễn mà còn là bước chuẩn bị để bước vào kỷ nguyên phát triển mới – khi tỉnh mở rộng không gian phát triển, nâng tầm sứ mệnh trong cấu trúc vùng sau hợp nhất với tỉnh Bắc Ninh.

(Còn nữa)

NHÓM PVKT