Giải bài toán 'lệch pha' trong chuyển đổi số nông nghiệp

Ngày 18/9/2025, tại Hà Nội, Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức Diễn đàn “Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường”.

Phát biểu khai mạc, ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp cho biết, trong nhiều thập kỷ qua, nông nghiệp Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, góp phần bảo đảm an ninh lương thực, nâng cao đời sống nông thôn và khẳng định vị thế quốc tế.

Tuy nhiên, ngành đang phải đối diện những thách thức chưa từng có từ biến đổi khí hậu, suy thoái tài nguyên cho đến sức ép từ thị trường tiêu dùng xanh. Vì thế, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo chính là con đường tất yếu để nông nghiệp bước sang giai đoạn phát triển hiệu quả, minh bạch và bền vững hơn.

Ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp

Tại diễn đàn, ông Nguyễn Kim Phúc, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, nông nghiệp là một trong tám lĩnh vực được Chính phủ ưu tiên chuyển đổi số theo Quyết định 749/QĐ-TTg. Việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật, blockchain hay vệ tinh quan trắc có thể giúp nâng năng suất nông nghiệp tới 30%, giảm một nửa chi phí nhân công, đồng thời tiết kiệm tới 40% lượng nước, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật.

Tuy nhiên, chuyển đổi số vẫn còn nhiều hạn chế, mới chủ yếu diễn ra ở doanh nghiệp lớn. Hạ tầng viễn thông và thiết bị ở nông thôn còn yếu, nhân lực thiếu kỹ năng số. Dữ liệu ngành phân mảnh và thiếu sự liên thông.

Ở góc nhìn vĩ mô, ông Phạm Duy Khánh, Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn (Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường) cho biết, kinh tế số Việt Nam có nhiều tiềm năng. Cụ thể, năm 2024, kinh tế số đã đóng góp hơn 18% GDP, tăng trưởng nhanh gấp ba lần tốc độ GDP chung và vươn lên nhóm dẫn đầu Đông Nam Á. Thương mại điện tử bán lẻ đạt khoảng 25 tỷ USD, đưa Việt Nam vào top các quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Chính nền tảng này sẽ tạo cơ hội để nông nghiệp thúc đẩy thương mại trực tuyến, truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường quốc tế.

Diễn đàn “Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường”

Cùng với đó, nhiều mô hình chuyển đổi số đã chứng minh hiệu quả rõ rệt. Tại Bình Thuận, dự án hợp tác giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường với UNDP từ năm 2023 giúp thanh long giảm tới 68% phát thải carbon, tiết kiệm 50% năng lượng nhờ ứng dụng điện mặt trời, đèn LED và phần mềm truy xuất nguồn gốc.

Ở Đồng Tháp, mô hình Làng thông minh cho phép giám sát đất đai, thủy lợi, canh tác, chăn nuôi, thu hoạch và chế biến bằng công nghệ số, qua đó hạn chế tổn thất, rủi ro và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Còn tại xã Yên Hòa (huyện Yên Mô, Ninh Bình), toàn bộ 10/10 thôn đã phủ internet, 70% người dân dùng smartphone, 90% hộ gia đình truy cập internet di động; sản phẩm OCOP được bán trên sàn Postmart, thanh toán QR phổ biến, y tế và giáo dục thông minh được triển khai, thậm chí phát thanh tuyên truyền cũng ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Những mô hình này cho thấy công nghệ số đang thấm sâu vào đời sống nông thôn, tạo nên những thay đổi căn bản.

Dù vậy, theo ông Phạm Duy Khánh, một thách thức lớn hiện nay là sự “lệch pha” giữa công nghệ và thực tiễn. Người làm công nghệ nhiều khi chưa hiểu rõ đặc thù nông nghiệp, còn nông dân lại thiếu kỹ năng số, dẫn đến nhiều sản phẩm công nghệ chưa phù hợp thực tế sản xuất.

Để giải quyết, ông Khánh đề xuất xây dựng ngân hàng dữ liệu quốc gia về nông nghiệp số nhằm đảm bảo tính thống nhất và liên thông; thiết lập mạng lưới quan trắc, giám sát tích hợp để theo dõi toàn diện đất đai, nước, khí hậu và sản xuất; đồng thời phát triển đội ngũ chuyên gia công nghệ am hiểu đặc thù từng loại nông sản và vùng canh tác. Song song, cần nâng cao nhận thức và đào tạo kỹ năng số cho nông dân thông qua các mô hình điểm, giới thiệu điển hình thành công để bà con được trải nghiệm trực tiếp trước khi nhân rộng.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh việc xây dựng làng thông minh phải dựa trên ba trụ cột: chính quyền số với dịch vụ công trực tuyến và quản lý mã số vùng nguyên liệu; kinh tế số với việc đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử và thanh toán không tiền mặt; xã hội số với các dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa và môi trường nông thôn được cung cấp qua nền tảng số. Đây là hướng đi toàn diện, gắn kết công nghệ với đời sống, từ đó hình thành hệ sinh thái nông thôn số bền vững.

Vân Hồng/VOV.VN