Giải bài toán giảm phát thải khí mê-tan trong chăn nuôi của Việt Nam

Thách thức lớn từ ngành chăn nuôi

Mê-tan là loại khí nhà kính có khả năng giữ nhiệt cao gấp 28 lần so với CO₂ trong vòng 100 năm. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) ước tính, ngành chăn nuôi chiếm khoảng 32% tổng lượng phát thải khí mê-tan do con người tạo ra. Tại Việt Nam, với hơn 6 triệu con trâu bò và gần 30 triệu con lợn, lượng phát thải từ chăn nuôi chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu phát sinh khí nhà kính của nông nghiệp. Nếu không có biện pháp kiểm soát, bài toán giảm phát thải khí mê-tan sẽ trở thành thách thức lớn, ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững cũng như cam kết của Việt Nam tại Hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc (COP26) về giảm 30% lượng khí mê-tan vào năm 2030 so với mức phát thải năm 2020.

Khi trâu, bò, dê ăn cỏ và thức ăn thô xanh, vi sinh vật trong dạ cỏ phân giải cellulose và tạo ra khí mê-tan và khí này thoát ra từ quá trình ợ hơi, xì hơi. (Nguồn ảnh: Vice.com)

Nguồn phát sinh khí mê-tan trong chăn nuôi chủ yếu đến từ hai quá trình. Thứ nhất là cơ chế tiêu hóa của gia súc nhai lại. Khi trâu, bò, dê ăn cỏ và thức ăn thô xanh, vi sinh vật trong dạ cỏ phân giải cellulose và tạo ra khí mê-tan. Khí này thoát ra ngoài qua quá trình ợ hơi và thở của vật nuôi. Thứ hai là khâu xử lý chất thải chăn nuôi. Phân và nước thải nếu được lưu trữ trong điều kiện yếm khí (thiếu oxy), đặc biệt là trong hầm chứa, ao tù, sẽ tạo ra lượng lớn khí mê-tan. Theo nghiên cứu của Viện Chăn nuôi, mỗi con bò trưởng thành có thể phát thải khoảng 70 đến 120 kg khí mê-tan mỗi năm. Với quy mô đàn bò ngày càng tăng, tổng lượng phát thải trở thành con số đáng lo ngại.

Một trong những hướng đi quan trọng để giảm phát thải khí mê-tan là cải thiện khẩu phần thức ăn cho vật nuôi bằng cách bổ sung phụ gia giảm mê-tan. Một số phụ gia như dầu dừa, tannin, hoặc chế phẩm sinh học có thể làm thay đổi hệ vi sinh vật trong dạ cỏ, giảm lượng khí mê-tan sinh ra. Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng, việc bổ sung tảo đỏ có thể giảm đến 80% khí mê-tan ở bò. Việt Nam đang thử nghiệm các giải pháp này nhưng cần có thêm nghiên cứu để phù hợp với điều kiện trong nước.

Bên cạnh thay đổi khẩu phần, xử lý chất thải chăn nuôi đúng cách là “chìa khóa” để giảm phát thải mê-tan. Hầm biogas là giải pháp phổ biến ở nông thôn Việt Nam. Khi phân và nước thải được đưa vào hầm biogas, khí mê-tan sinh ra sẽ được thu gom làm chất đốt thay vì thải trực tiếp ra môi trường. Hiện nay, cả nước có hơn 500.000 hầm biogas hộ gia đình, nhưng vẫn chưa đáp ứng hết nhu cầu xử lý.

Ủ phân hữu cơ hiếu khí giúp chuyển chất thải thành phân hữu cơ qua quá trình ủ hiếu khí vừa giảm phát thải khí nhà kính, vừa tạo ra nguồn phân bón sạch, thay thế dần phân hóa học. Các mô hình chăn nuôi tuần hoàn, kết hợp sản xuất điện từ khí sinh học, đang được thí điểm ở nhiều trang trại lớn. Đây được xem là hướng đi bền vững, có thể nhân rộng trong thời gian tới.

Hướng tới mục tiêu phát triển bền vững

Dù có nhiều giải pháp khả thi, nhưng việc giảm phát thải khí mê-tan trong chăn nuôi sẽ khó thành công nếu thiếu sự hỗ trợ về chính sách và thay đổi nhận thức của người dân. Thứ nhất, cần có cơ chế khuyến khích nông dân áp dụng công nghệ giảm phát thải, hỗ trợ vốn vay ưu đãi để xây dựng hầm biogas hoặc đầu tư vào thiết bị xử lý chất thải.

Hầm biogas là giải pháp phổ biến để xử lý chất thải chăn nuôi. (Nguồn ảnh: Aeec.vn)

Thứ hai, cần tăng cường nghiên cứu, chuyển giao khoa học công nghệ, đặc biệt là các giải pháp về cải tiến thức ăn và mô hình chăn nuôi tuần hoàn. Thứ ba, nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của khí mê-tan, đồng thời tuyên truyền lợi ích kinh tế mà các giải pháp giảm phát thải mang lại. Khi người nông dân thấy được hiệu quả thực tế, họ sẽ chủ động tham gia.

Giảm phát thải khí mê-tan trong chăn nuôi không chỉ là yêu cầu từ các cam kết quốc tế, mà còn là cơ hội để ngành chăn nuôi Việt Nam chuyển mình theo hướng xanh hơn, bền vững hơn. Việc kiểm soát nguồn phát thải này đồng nghĩa với việc bảo vệ môi trường, tiết kiệm chi phí năng lượng, đồng thời mở ra cơ hội xuất khẩu khi thế giới ngày càng quan tâm đến sản phẩm thân thiện môi trường. Nếu biết tận dụng cơ hội, Việt Nam hoàn toàn có thể vừa duy trì sự phát triển của ngành chăn nuôi, vừa giảm phát thải, góp phần vào nỗ lực toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu.

Nguyễn Long