Giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng là vì Tổ quốc, vì nhân dân

1. Trong những năm tháng bôn ba tìm đường cứu nước, Bác Hồ đã làm đủ mọi nghề để kiếm sống, nhưng có một nghề không để kiếm sống, đó là nghề báo. Người kiên trì học viết báo, học làm báo để phục vụ mục đích cao cả của mình. Người sáng lập báo Le Paria (Người cùng khổ) năm 1922 ở Pháp; Báo Thanh Niên năm 1925 ở Trung Quốc.

Trên số 1, báo Le Paria tuyên ngôn "là vũ khí để chiến đấu, sứ mạng của nó đã rõ ràng: Giải phóng con người". Báo Thanh Niên số 63 hiện lưu tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, trong bài “Cấm đi ra ngoài” có đoạn: “Đồng bào ơi! Quyền tự do là giời cho mình, người mà không được tự do thà rằng chết, tỉnh dậy đập vỡ cái lồng tây nó nhốt người mình đi”.

Trong “Thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng” đăng trên Báo Cứu Quốc số ra ngày 9-6-1949, Bác Hồ viết: “Tờ báo của chúng ta có mấy điểm chính: 1. Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục, và tổ chức dân chúng, để đưa dân chúng đến mục đích chung. 2. Mục đích là kháng chiến và kiến quốc. Để đi đến kháng chiến thắng lợi, kiến quốc thành công, thì: 3. Tôn chỉ của tờ báo là đoàn kết toàn dân, thi đua ái quốc. Vì vậy: 4. Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng. Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng, thì không xứng đáng là một tờ báo”.

Báo Cứu Quốc của Mặt trận Việt Minh, số 1 ra ngày 25-1-1942 nêu rõ:

“Cứu Quốc sẽ giãi bày nỗi lầm than thống khổ của nhân dân.
Cứu Quốc sẽ nêu cao ý muốn thiết tha của trăm họ.
Cứu Quốc sẽ là người chỉ dẫn trung thành cùng đồng bào tiến bước trên đường giải phóng dân tộc”.

2. Như vậy, đặc điểm đầu tiên của báo chí cách mạng Việt Nam là được hình thành từ nước ngoài, do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, được đặt dưới sự lãnh đạo của Bác Hồ, của Đảng; được xác định là vũ khí sắc bén để phục vụ sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng con người, dẫn đường cho dân tộc đi lên. Tuy thoạt đầu xuất bản ở nước ngoài, nhưng báo chí cách mạng là tiếng nói yêu nước mang tinh thần văn hóa dân tộc, hướng tới bạn đọc là đảng viên của Đảng và nhân dân trong nước, đặc biệt là công - nông, lực lượng nòng cốt của cách mạng.

Cách mạng là một cỗ máy thống nhất. Báo chí là một bộ phận khăng khít trong cỗ máy đó, đồng thời là người tiên phong, là lá cờ vẫy gọi, là sứ giả của tương lai. Trong bài viết “Tổ chức của Đảng và văn học Đảng” đăng trên báo Đời sống mới ngày 13-11-1905, Lê-nin chỉ rõ: “Báo chí phải trở thành những cơ quan của tổ chức đảng”.

Trong thư gửi các họa sĩ nhân triển lãm hội họa năm 1951, Bác Hồ khẳng định: “Vǎn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy... Chắc có người nghĩ: Cụ Hồ đưa nghệ thuật vào chính trị. Đúng lắm. Vǎn hóa, nghệ thuật cũng như mọi hoạt động khác, không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị” (Báo Cứu Quốc, số 1986, ngày 5-1-1952).

Cán bộ báo chí là chiến sĩ cách mạng. Nghề báo không phải là nghề kiếm sống mà là nơi để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Phát biểu tại Đại hội II Hội Nhà báo Việt Nam (ngày 16-4-1959), Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Nói đến báo chí trước hết là nói đến cán bộ báo chí, họ là người cán bộ cách mạng, biết đặt quyền lợi của dân tộc, của nhân dân lên trên hết. Người làm báo phải là những chiến sĩ trên mặt trận báo chí”.

Trong thời kỳ vận động cách mạng cũng như hai cuộc kháng chiến, cho đến hiện nay, đội ngũ người làm báo cách mạng Việt Nam thực sự là một đội ngũ nhà báo - chiến sĩ trung thành tuyệt đối, anh dũng vô song. Nhà báo là người dấn thân vào những điểm nóng bỏng nhất của cuộc sống, dám hy sinh cả thân mình. Từ Giám đốc đầu tiên của Việt Nam Thông tấn xã, nhà báo Trần Kim Xuyến, hy sinh trên đường làm nhiệm vụ tại xã Ngọc Sơn (nay là Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, Hà Nội), đến nay đã có 535 nhà báo liệt sĩ, trong đó có những tài năng lớn như Nam Cao, Thôi Hữu, Nguyễn Thi, Lê Anh Xuân, Dương Thị Xuân Quý...

Báo chí cách mạng mang tính nhân dân, tính dân tộc sâu sắc; tính cách mạng triệt để. Nói đến tính nhân dân, tính dân tộc không chỉ ở mục tiêu phụng sự nhân dân, dân tộc, mà còn ở cả hình thức biểu hiện: Ngắn gọn, dễ hiểu, học tập lời ăn tiếng nói của nhân dân, bảo vệ thuần phong mỹ tục của người Việt. Về tính cách mạng được thể hiện trên ba điểm: Một là luôn giữ vững lập trường của chủ nghĩa Mác Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

Hai là luôn luôn bám sát mục tiêu của cách mạng, đổi mới, sáng tạo, phát triển không ngừng. Từ những tờ báo viết tay ở hải ngoại hay trong tù, từ một số đầu báo ít ỏi, đến nay nước ta đã có gần một nghìn cơ quan báo chí đủ loại hình, hơn 20 nghìn nhà báo có thẻ, tác nghiệp với những phương thức, công nghệ hiện đại ngang tầm thế giới. Cái gì đúng và hay thì mới phát triển. Và có thể đánh giá một cách chắc chắn rằng: Báo chí ta đúng và hay! Báo chí ta là tiếng kèn xung trận góp phần xứng đáng vào thắng lợi của hai cuộc kháng chiến vẻ vang nhất trong lịch sử dân tộc, lại phất cao lá cờ đổi mới trên mặt trận tư tưởng, để công cuộc Đổi mới đất nước có những bước đi táo bạo và thu được những kết quả kỳ diệu.

Ba là tính chiến đấu không khoan nhượng, là vươn tới đỉnh cao trí tuệ của thời đại để làm cánh chim báo bão. Xưa, báo chí “dùng cán bút làm đòn xoay chế độ”, nay, báo chí đã và phải tiếp tục nã đại bác làm tan rã thành trì của sự bảo thủ, kinh viện; làm sụp đổ chủ nghĩa tư bản thân hữu, chặt đứt những cánh tay móc ngoặc, tham nhũng; thiêu cháy bọn sâu mọt và nạn cường hào mới trong xã hội; đập tan những luận điệu sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; nâng niu phẩm giá con người... Người làm báo là một chiến sĩ cách mạng. Làm báo để phục vụ công chúng bạn đọc, phục vụ nhân dân, không vì lợi ích nhóm, không phục vụ cho một phe phái chính trị nào không vì dân; không khoan nhượng đối với cả lợi ích bản thân để thật sự “phò chính trừ tà” như Bác Hồ nói, thật sự giữ mãi “mắt sáng, lòng trong, bút sắc”.

100 năm qua, báo chí cách mạng giữ vững ngọn đuốc soi đường, là niềm tin, chỗ dựa cho nhân dân; giữ vững niềm tin của dân với Đảng. Công lao ấy đáng để muôn đời ghi nhớ. Chỉ nhắc lại những bài báo viết về khoán mới; những thước phim, bức ảnh ghi trong chiến tranh; những thiên ký sự “Sống như Anh”, “Người mẹ cầm súng”; những bài báo “Hà Nội, thủ đô của phẩm giá con người” (của Thép Mới), “Cả nước đánh giặc, toàn dân là lính” (Hoàng Tùng), “Người đàn bà quỳ” (Trần Khắc), “Cái đêm hôm ấy... đêm gì” (Phùng Gia Lộc)..., cũng đủ thấy hừng hực sức nóng của tính lý tưởng, tính chiến đấu không khoan nhượng và giá trị của báo chí cách mạng.

3. Vậy, giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng là gì?

Qua lịch sử 100 năm của báo chí cách mạng, có thể thấy rằng, tính chất và giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng là sự cống hiến, hy sinh vì Tổ quốc, vì nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Báo chí chỉ có thể là báo chí cách mạng khi đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng để phụng sự nhân dân. Báo chí phải phản ánh một cách trung thực, khách quan đời sống, khát vọng của nhân dân và đấu tranh để khát vọng đó trở thành hiện thực.

Thời kỳ đất nước bị xâm lược, chia cắt, khát vọng của nhân dân là giải phóng, thống nhất đất nước. Ngày nay, khát vọng của nhân dân là hòa bình, công bằng, bình đẳng, tự do, dân chủ. Trong đó hòa bình và dân chủ là cốt yếu. Có hòa bình đã là hạnh phúc, là có điều kiện để phát triển. Có dân chủ, người dân thực sự được làm chủ chế độ của mình, tài nguyên và đất nước của mình thì sẽ có hạnh phúc. Mục tiêu của cách mạng là hạnh phúc cho nhân dân, không có gì khác. Báo chí do đó phải chiến đấu, hy sinh không ngừng nghỉ để bảo vệ đất nước, bảo vệ lợi ích của nhân dân.

Khi báo chí đã là bộ phận khăng khít của cỗ máy cách mạng, là ngọn cờ tư tưởng, cần phải coi trọng vai trò của nó, bảo đảm sự hoạt động tốt nhất cho nó. Khi báo chí được bảo đảm hoạt động tốt, giữ vững tính cống hiến, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp lớn của nhân dân, nó sẽ góp phần tích cực nhất đưa mọi phong trào cách mạng mau chóng thắng lợi. Và lợi ích của báo chí, chính là ở chỗ đó. Những nhà báo tiền bối, những liệt sĩ của báo chí cách mạng trong 100 năm qua hẳn cũng nghĩ như vậy.

TS Nguyễn Sĩ Đại