GEAPP thúc đẩy chuyển dịch năng lượng công bằng tại ASEAN

Những năm gần đây, chuyển dịch năng lượng không chỉ là vấn đề môi trường mà còn gắn liền với an ninh kinh tế, sinh kế và khả năng chống chịu của các quốc gia. Tuy nhiên, quá trình này thường bị cản trở bởi rào cản tài chính, công nghệ và thể chế, đặc biệt tại các nền kinh tế mới nổi.

Báo cáo Tác động 2025 của Liên minh năng lượng toàn cầu (GEAPP - trước đây có tên gọi là Liên minh Năng lượng toàn cầu vì con người và hành tinh), vừa phát hành ngày 26/9 cho thấy Đông Nam Á (ASEAN) đang trở thành một trong những điểm thử nghiệm cho mô hình hợp tác công - tư - thiện nguyện nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch năng lượng sạch.

Báo cáo Tác động 2025 đã chỉ ra rằng việc kết hợp vốn xúc tác với chuyên môn kỹ thuật có thể tạo ra thay đổi hệ thống, từ mở rộng tiếp cận năng lượng, tạo việc làm, đến giảm phát thải.

Kể từ khi thành lập tại COP26 năm 2021, GEAPP đã phân bổ 503 triệu USD vốn xúc tác, góp phần huy động 7,8 tỷ USD đầu tư và triển khai 137 dự án ở hơn 30 quốc gia. Theo ước tính của GEAPP, các dự án này giúp cải thiện khả năng tiếp cận điện cho 91 triệu người, hỗ trợ 3,1 triệu việc làm và giảm phát thải 296 triệu tấn CO2.

Trích dẫn từ báo cáo lời nhận định của ông Woochong Um, Tổng giám đốc GEAPP, cho biết: “Khi chính phủ, nhà đầu tư, nhà đổi mới và cộng đồng cùng chung tay, chúng ta có thể tạo ra những thay đổi hệ thống, với các giải pháp vừa phù hợp từng địa phương, vừa có khả năng nhân rộng toàn cầu.”

Tại Việt Nam, GEAPP đang hỗ trợ xây dựng lộ trình tích hợp lưu trữ pin năng lượng quy mô lớn vào lưới điện quốc gia. Ảnh: GEAPP

ASEAN nổi lên như một trọng điểm. Khu vực này vừa có nhu cầu điện tăng nhanh, vừa đối mặt tình trạng phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và hạn chế trong hiện đại hóa hạ tầng lưới điện.

GEAPP đã góp phần huy động 1,7 tỷ USD để triển khai 37 dự án tại ASEAN, được kỳ vọng cải thiện khả năng tiếp cận điện cho 4 triệu người, tạo hoặc hỗ trợ việc làm cho 77.000 lao động, đồng thời cắt giảm khoảng 18 triệu tấn CO2.

Điểm đáng chú ý là những khoản đầu tư này không đơn thuần dừng ở việc mở rộng nguồn cung, mà tập trung vào các giải pháp dài hạn như nâng cấp lưới điện, lưu trữ năng lượng và cải thiện năng lực thể chế.

Liên minh cũng hỗ trợ các sáng kiến tài chính kết hợp như Đối tác chuyển dịch năng lượng châu Á (FAST-P), quy tụ vốn từ khu vực công, tư và quỹ từ thiện để giảm phát thải và tăng khả năng chống chịu khí hậu.

Ngoài ra, GEAPP cũng hợp tác với Ngân hàng Phát triển châu Á trong nền tảng lưu trữ (ENABLE) cho phép triển khai các dự án lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS) – lĩnh vực then chốt để đảm bảo tính ổn định khi năng lượng tái tạo ngày càng chiếm tỷ trọng lớn.

Trong Báo cáo Tác động 2025, bà Kitty Bu, Phó Chủ tịch khu vực Đông Nam Á của GEAPP, chia sẻ: “Chuyển dịch năng lượng sạch tại Đông Nam Á không thể diễn ra một cách đơn lẻ; cần sự hợp tác đồng bộ giữa chính phủ, ngân hàng phát triển, khu vực tư nhân và cộng đồng. Điều quan trọng là phải mở khóa được tài chính khí hậu và hiện đại hóa lưới điện.”

Tại Việt Nam, hiện GEAPP đang phối hợp cùng các cơ quan chức năng trong nước xây dựng lộ trình tích hợp hệ thống lưu trữ pin quy mô lớn vào lưới điện quốc gia. Một tổ chuyên trách về BESS đã được thành lập để xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật, khung pháp lý và mô hình tài chính.

"Việc thành lập Tổ chuyên trách BESS đã đặt nền móng cho một lưới điện ổn định, vận hành bằng năng lượng tái tạo. Những bước đi sớm này sẽ là cơ sở để mở rộng giải pháp lưu trữ trên toàn quốc,” bà Nguyễn Thị Thanh Minh, Giám đốc quốc gia GEAPP tại Việt Nam cho biết trong Báo cáo Tác động 2025.

Tại cấp độ khu vực, nỗ lực xây dựng Lưới điện ASEAN (ASEAN Power Grid) do Ban Thư ký ASEAN dẫn dắt, với sự hỗ trợ của Ngân hàng Phát triển châu Á và Ngân hàng Thế giới, được xem là lời giải cho bài toán kết nối. Theo tính toán, nếu triển khai hiệu quả, ASEAN có thể bổ sung hơn 13 GW công suất tái tạo và cắt giảm thêm 100 triệu tấn CO2

Ngọc Linh