Facebook gieo mầm cô đơn, Mark Zuckerberg nay lại kêu gọi kết bạn và trò chuyện với AI

Ở thời đại mà con người dành nhiều thời gian một mình hơn bao giờ hết, tỷ phú 40 tuổi người Mỹ không chỉ rao giảng về sức mạnh kết nối của Meta Platforms mà còn tìm cách hướng sự chú ý đến những “người bạn ảo”.

Trong cuộc phỏng vấn gần đây với podcaster công nghệ Dwarkesh Patel, Mark Zuckerberg đã chia sẻ về cách AI có thể khiến mạng xã hội có tính tương tác hơn, gồm cả việc biến chatbot thành bạn bè cho những người ít bạn và đang khao khát có nhiều hơn.

“Liệu điều này có thay thế cho các mối quan hệ ngoài đời thực không? Về cơ bản, tôi cho rằng câu trả lời là không. Gặp gỡ trực tiếp luôn có nhiều điểm tốt hơn. Song thực tế là nhiều người không có các mối quan hệ đó và thường cảm thấy cô đơn hơn mức họ nghĩ”, Mark Zuckerberg nói.

Mark Zuckerberg không phải là người duy nhất thúc đẩy một tương lai với bạn bè, người yêu và đồng nghiệp là AI, nhưng đây lại là một cách tiếp cận thiếu tinh tế khác của ông với cuộc khủng hoảng cô đơn mà một số người cho rằng chính do các mạng xã hội thuộc Meta Platforms như Facebook, Instagram, Threads góp phần làm trầm trọng hơn.

Phát biểu của Mark Zuckerberg vấp phải sự chỉ trích rộng rãi. “Một ví dụ hoàn hảo của nền kinh tế cô đơn. Công nghệ khiến nhiều người cô đơn, rồi các công ty lại bán cho họ giải pháp bằng chính công nghệ. Khả năng sinh lời vô tận”, theo Samantha Rose Hill - tác giả đang viết sách về sự cô đơn.

Mark Zuckerberg khuyên mọi người không nên lo lắng về "đại dịch cô đơn" vì có thể kết bạn và trò chuyện với AI - Ảnh: Getty Images

Nhiều người trẻ tuổi từng phải dùng Zoom trong thời gian học phổ thông và đại học, đang khao khát gặp gỡ và giao lưu trực tiếp. Trong một khảo sát năm 2023 từ hãng tin Axios và công ty Generation Lab, gần 80% sinh viên đại học và cao học cho biết họ sử dụng ứng dụng hẹn hò ít hơn một lần mỗi tháng, nếu cài đặt.

Generation Lab là hãng nghiên cứu dữ liệu chuyên khảo sát và phân tích hành vi, quan điểm của thế hệ trẻ (Gen Z và Millennials).

Trong khảo sát do tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận Pew Research thực hiện năm 2024, gần một nửa thanh thiếu niên cho biết mạng xã hội ảnh hưởng tiêu cực đến nhóm tuổi của họ, tăng từ 32% vào 2022. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc gặp gỡ trực tiếp giúp ích cho giới trẻ. Những người tham gia các hoạt động ngoại khóa như câu lạc bộ hay thể thao có điểm số cao hơn, hoài bão lớn hơn, thái độ tích cực hơn với trường học. Nhiều bạn trẻ đang dần từ bỏ ứng dụng hẹn hò để chuyển sang các hoạt động như câu lạc bộ đọc sách, chạy bộ, hoặc dùng phần mềm tổ chức gặp mặt để tìm người đồng điệu. Họ háo hức kết nối và sống tự nhiên hơn.

Quan niệm về tình bạn của Mark Zuckerberg gây thất vọng

Hai thập kỷ qua cho thấy quan niệm về tình bạn của Mark Zuckerberg thường khiến người ta thất vọng. Chính nghiên cứu nội bộ của Meta Platforms từng phát hiện mạng xã hội có thể làm trầm trọng thêm sự cô đơn thay vì giảm bớt nó, nhưng lại kết luận rằng Facebook nhìn chung vẫn có tác động tích cực với vấn đề cô đơn. Mạng xã hội cho phép chúng ta nhìn vào cuộc sống của hàng ngàn người cùng lúc, nhưng các mối kết nối chỉ lướt qua bề mặt. AI chỉ có thể mô phỏng mối quan hệ, nhưng không thể thay thế tình bạn thực sự, vốn đòi hỏi sự gắn bó, chia sẻ và cảm xúc hai chiều, nơi bạn cũng hỗ trợ người khác.

Chúng ta thấy hạnh phúc khi xuất hiện đúng lúc để giúp đỡ bạn bè, theo giáo sư Jeffrey Hall tại Đại học Kansas (Mỹ), chuyên nghiên cứu về tình bạn. Các nền tảng mạng xã hội và xu hướng tích hợp AI tạo sinh bỏ qua hoàn toàn bản chất thực sự của một người bạn.

Các hãng công nghệ lớn đang ngày càng đưa trải nghiệm trực tuyến của chúng ta rời xa kết nối giữa người với người và tiến gần hơn đến việc gắn bó với chatbot - thực thể không bao giờ cần đăng xuất để ngủ, nghỉ ngơi, hay đưa con đi cấp cứu. Chatbot AI không cần bạn đáp lại mà luôn hiện diện và phản hồi nhanh những câu hỏi. Nếu các công ty xây dựng chatbot biết cách cầu xin sự chú ý của bạn, điều đó có thể kéo chúng ta ngày càng xa rời các mối liên hệ, kết nối thật sự giữa người với người. “Nó khiến chúng ta muốn quay lại thiết bị của mình thường xuyên hơn”, Jeffrey Hall nói.

Người bình thường dành nhiều thời gian trước màn hình hơn là với bạn bè ngoài đời. Công nghệ từng hứa sẽ kết nối thế giới, nhưng lại đẩy một số người vào sự cô lập sâu sắc hơn.

“Xây dựng tương lai của kết nối con người”

Facebook ban đầu không phải là nơi kết nối những người đồng điệu, mà là để thêm bạn bè và theo dõi các động thái của họ suốt hàng thập kỷ sau đó. Instagram với thiết kế đơn giản, ưu tiên hình ảnh đã dần làm lu mờ việc chia sẻ ảnh trên Facebook. Ứng dụng từng chân thật này đã trở thành sân chơi phô diễn của người ảnh hưởng và nhãn hàng. Tính so sánh cũng như áp lực đăng ảnh trên Instagram đã bị liên kết với các vấn đề sức khỏe tâm thần ở thanh thiếu niên. Năm 2021, Mark Zuckerberg chuyển hướng sang metaverse, đổ hàng chục tỉ USD vào một tương lai nơi chúng ta đeo kính thực tế ảo (VR) và lang thang trong các trung tâm mua sắm hoạt hình, văn phòng và nhà hát ảo.

Sự cường điệu với metaverse của Meta Platforms nhanh chóng rơi vào quên lãng bởi sự bùng nổ AI tạo sinh. Với nhiều người, việc AI trở thành cách mới để tìm kiếm kết nối mà không cần con người là điều cực kỳ phi tự nhiên.

Tuần trước, Meta Platforms ra mắt một ứng dụng với ý tưởng rằng nội dung do AI tạo ra nên được đưa lên một bảng tin mang tính xã hội hơn, thay vì chỉ giới hạn trong chatbot riêng tư.

Tuyên bố ban đầu của Facebook là “trao quyền chia sẻ cho mọi người và làm cho thế giới cởi mở, kết nối hơn” tạo cảm giác như chúng ta có quyền kiểm soát. Thế nhưng, sứ mệnh của Meta Platforms giờ đây là “xây dựng tương lai của kết nối con người và công nghệ giúp điều đó khả thi”.

Các chatbot mà Meta Platforms xây dựng có nhiều vấn đề. Phóng viên phát hiện chúng có thể giả vờ là chuyên gia trị liệu trên Instagram và thậm chí trò chuyện mang tính tình dục với người dưới 18 tuổi.

Một người phát ngôn của Meta Platforms nói rằng các chabot này “được dán nhãn rõ ràng và có tuyên bố từ chối trách nhiệm về phản hồi được tạo bởi AI”. Công ty cho biết các cuộc trò chuyện mang tính tình dục là “giả định” và do người dùng cố ý thao túng chatbot. “Chúng tôi đã thực hiện thêm các biện pháp để khiến việc thao túng này trở nên khó hơn”, người phát ngôn của Meta Platforms chia sẻ thêm.

Mark Zuckerberg: "Người Mỹ trung bình chỉ có 3 người bạn hoặc ít hơn"

Trong một cuộc phỏng vấn, Mark Zuckerberg tuyên bố rằng người Mỹ trung bình chỉ có 3 người bạn hoặc ít hơn, nhưng có khả năng và nhu cầu cho khoảng 15 người. Không rõ ông dựa vào số liệu nào, nhưng đúng là cô đơn đang là vấn đề cấp bách.

Trong khảo sát của Pew Research năm 2023, 38% người Mỹ trưởng thành nói có 5 người bạn thân hoặc hơn, nhưng 8% nói rằng không có bạn nào. Theo Pew Research, người càng lớn tuổi càng có nhiều bạn thân, với một nửa số người từ 60 tuổi trở lên thuộc nhóm này. Chỉ 32% người dưới 30 tuổi cho biết điều tương tự.

Năm 2023, Vivek Murthy, khi đó là Tổng Y sĩ Mỹ, đã gọi cô đơn là một dịch bệnh. Trong khảo sát năm 2024 của công ty Morning Consult và Hiệp hội Tâm thần Mỹ, 30% người lớn nói họ cảm thấy cô đơn mỗi tuần và 10% nói cảm thấy cô đơn mỗi ngày.

Áp lực khi đăng bài trên Facebook, Instagram

Facebook không tạo ra khủng hoảng cô đơn, nhưng thường mang đến sự tương tác theo số lượng thay vì chất lượng, khi nhiều người dành nhiều thời gian ở một mình.

Bấm like, nhắn tin và lời nhắc chúc mừng sinh nhật thay thế cho những cuộc gọi điện thoại. Nhìn chung, Facebook ít giúp xây dựng hoặc duy trì các mối quan hệ sâu sắc mà giống một tờ báo cá nhân để cập nhật chuyện học hành và công việc, theo dõi bạn bè hoặc người yêu cũ, và rốt cuộc là cỗ máy buôn chuyện cho bạn biết ai vừa sinh con, ai sắp cưới, hoặc ai đang ẩn ý chia tay….

Facebook và Instagram từ lâu đã là những nền tảng lớn gắn liền với danh tính thật của chúng ta. Khi bạn cố gắng thêm tất cả người từng quen biết vào danh sách bạn bè hoặc người theo dõi, áp lực bắt đầu xuất hiện. Bạn phải đăng bài sao cho vừa “ngầu” trong mắt bạn bè, nhưng vẫn phải đủ chuẩn mực, lịch sự với những người thân lớn tuổi. Lúc này, mọi bối cảnh bị xóa nhòa và những từ ngữ, hình ảnh được chọn lọc và chỉnh sửa kỹ lưỡng để đăng trở thành tiêu chuẩn.

Điều đó không có nghĩa là kết nối trực tuyến không thể chân thật như kết nối ngoài đời. Amanda Hoover, phóng viên công nghệ tại trang Insider, kể: “Tôi từng kết bạn thân qua ứng dụng AIM khi còn là thiếu niên với một cô gái học trường khác, trò chuyện qua mạng và gặp nhau hàng tuần ở trung tâm thương mại. Mạng xã hội Tumblr đã nuôi dưỡng những tình bạn xuyên thập kỷ giữa những người cùng fandom. Chatbot AI cũng có mặt tích cực. Những người tự kỷ cho biết chabot có thể giúp họ thực hành xử lý các tình huống xã hội khó khăn. Một số khác nói chatbot như bác sĩ tâm lý luôn sẵn sàng giúp họ giải quyết vấn đề, hoặc chuẩn bị cho các cuộc phỏng vấn xin việc”.

Điều quan trọng với Meta Platforms

AI tạo sinh giống người bạn tưởng tượng hơn là bạn thật. “Nhân vật AI cũng giống nhân vật hư cấu”, giáo sư triết học Hannah Kim tại Đại học Arizona nhận định.

“Nếu câu hỏi là tình bạn với AI có hữu ích không hay mối quan hệ với AI có mang lại sự hài lòng không, thì câu hỏi tương ứng sẽ là: Liệu một nhân vật hư cấu tương tác với tôi có thể mang lại cảm giác như tình bạn thật sự không? Nhân vật hư cấu giúp ta khám phá xã hội và giải trí, nhưng không thể có mối quan hệ đa chiều với con người. Chatbot có thể luôn sẵn sàng và chú ý hoàn toàn đến bạn. Thế nhưng, việc quá phụ thuộc vào chatbot có thể làm méo mó kỳ vọng của nhiều người với bạn bè thật ngoài đời. Nếu ta kỳ vọng điều đó từ con người thì hậu quả sẽ rất tệ”, Hannah Kim chia sẻ.

Đầu năm nay, Meta Platforms đã gỡ bỏ các hồ sơ do AI tạo ra trên Instagram vì người dùng ghét chúng. Thế nhưng, Mark Zuckerberg tin rằng AI sẽ cải thiện và trở thành bạn của chúng ta.

Với Meta Platforms, không quan trọng liệu Facebook, Instagram, metaverse hay chatbot AI có làm người dùng bớt cô đơn hay không. Điều quan trọng với Meta Platforms là chúng ta vẫn tiếp tục sử dụng các ứng dụng này.

Sơn Vân