Ekranoplan: 'Quái vật biển' thời Liên Xô tái sinh trong cuộc đua sức mạnh hải quân Trung – Mỹ?

Một chiếc Ekranoplan do Liên Xô sản xuất trên bờ biển vùng Daghestan của Nga vào năm 2024. Ảnh: TASS

Theo Đài phát thanh châu Âu tự do (rferl.org), những hình ảnh rò rỉ từ Trung Quốc gần đây đã gây xôn xao dư luận quốc tế, cho thấy Bắc Kinh có thể đang bí mật hồi sinh một loại tàu chiến độc đáo từ thời Chiến tranh Lạnh của Liên Xô: Ekranoplan, hay còn gọi là "quái vật biển". Phát hiện này không chỉ đánh dấu một bước tiến mới trong năng lực quân sự của Trung Quốc mà còn dấy lên hồi chuông cảnh báo về cuộc chạy đua vũ trang giữa các cường quốc, đặc biệt là khi Mỹ cũng đang có những động thái tương tự.

Sự trở lại của một huyền thoại thời Chiến tranh Lạnh

Ekranoplan, từng được mệnh danh là "Quái vật biển Caspi" vào những năm 1960 khi được các nhà phân tích CIA phát hiện trên bờ biển Caspi thuộc Liên Xô, là một loại tàu hải quân lướt trên mặt nước với tốc độ tiệm cận máy bay phản lực nhờ hiệu ứng mặt đất/bề mặt (ground effect). Sau nhiều thập kỷ im ắng kể từ khi Liên Xô sụp đổ, những bức ảnh từ Biển Bột Hải đã tiết lộ phiên bản "Quái vật Biển Bột Hải" của Trung Quốc, một minh chứng cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng thử nghiệm để đạt được lợi thế chiến thuật.

Justin Bronk, chuyên gia hàng không quân sự và nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng (RUSI) có trụ sở tại Anh, nhận định rằng việc Trung Quốc đầu tư vào Ekranoplan thể hiện "sự sẵn sàng tài trợ và thử nghiệm nhiều giải pháp kỹ thuật và công nghệ khác nhau cho các vấn đề quân sự". Ông Bronk cho biết thêm, ngay cả những thiết kế có khả năng thành công thấp cũng đang được Trung Quốc phát triển, "có lẽ dựa trên logic rằng ít nhất một số ít sẽ tỏ ra hữu ích và thành công ngoài mong đợi".

Ưu điểm vượt trội của Ekranoplan

Ekranoplan sở hữu những ưu điểm độc đáo so với cả máy bay và tàu chiến thông thường: Thứ nhất, khả năng "tàng hình" vượt trội. Các tàu bay tầm thấp này có thể ẩn mình khỏi hầu hết các hệ thống radar cho đến khi xuất hiện trên đường chân trời, gây khó khăn cho việc phát hiện và phản ứng của đối phương.

Thứ hai, tốc độ "chớp nhoáng": Với tốc độ tối đa nhanh hơn khoảng 10 lần so với tàu hải quân thông thường, một đội tàu ekranoplan có thể tấn công và rút lui nhanh chóng, không cho lực lượng phòng thủ bờ biển đủ thời gian để phản ứng.

Thứ, ba, vượt chướng ngại vật linh hoạt: Ekranoplan có thể vượt qua các loại ngư lôi/mìn hải quân chống hạm một cách an toàn, mở ra những tuyến đường mới cho các hoạt động quân sự.

Thứ tư, tải trọng khổng lồ: Nhờ lớp đệm khí tạo ra bởi "hiệu ứng mặt đất", Ekranoplan có thể mang tải trọng nặng hơn đáng kể so với máy bay cùng kích thước, biến chúng thành công cụ vận chuyển hậu cần lý tưởng.

Những lợi thế này đã khơi dậy trí tưởng tượng của các kỹ sư tại DARPA, cơ quan phát triển quân sự của Mỹ. DARPA đã chi 22 triệu USD để phát triển thiết kế cho thủy phi cơ "Liberty Lifter" của mình, một loại phương tiện có thể bay chủ yếu dựa trên "hiệu ứng mặt đất". Mặc dù vẫn chưa có bằng chứng cụ thể về nguyên mẫu, nhưng người phát ngôn của một trong những công ty liên quan đã khẳng định "tính khả thi của thiết kế và tính khả thi của các kỹ thuật sản xuất mới".

Bản vẽ ý tưởng về thủy phi cơ hiệu ứng mặt đất Liberty Lifter. Ảnh: Cơ quan Các dự án nghiên cứu Quốc phòng tiên tiến của Mỹ (darpa.mil).

Trung Quốc dẫn đầu trong giai đoạn thử nghiệm?

Trong khi Mỹ vẫn đang trong giai đoạn thiết kế, những thông tin rò rỉ từ Trung Quốc lại cho thấy Bắc Kinh đã đạt đến giai đoạn thử nghiệm nguyên mẫu phương tiện tác chiến của riêng mình. Mặc dù không có bằng chứng cụ thể nào cho thấy con tàu được phát hiện trên Biển Bột Hải là một dự án quân sự, nhưng kiểu thiết giáp hạm màu xám và cửa hàng hóa lớn đã khiến các chuyên gia suy đoán rằng nó có thể được dùng làm một dạng tàu hậu cần hải quân.

Chuyên gia Bronk nhận định: "Vai trò mà Ekranoplan có thể được phát triển để đáp ứng [cho Hải quân Trung Quốc] sẽ là khả năng vận chuyển hàng hóa quá nặng đối với ngay cả máy bay vận tải cỡ lớn, và có tốc độ nhanh hơn nhiều so với tàu thuyền thông thường. Về lý thuyết, điều này có thể hữu ích cho khả năng của Trung Quốc trong việc nhanh chóng củng cố các đảo nhỏ đang tranh chấp bằng số lượng lớn hệ thống tên lửa chống hạm và phòng không".

Mặc dù sở hữu nhiều ưu điểm, các thiết kế Ekranoplan trước đây cũng gặp phải một số hạn chế như: lực đẩy lớn cần thiết để bay lên (có thể làm giảm hiệu suất nhiên liệu). Ngoài ra, việc bay ngay trên mực nước biển khiến tàu có nguy cơ va chạm với chim cao hơn so với máy bay bay ở độ cao lớn. Tuy nhiên, với những tiến bộ công nghệ hiện nay, các hạn chế này có thể được khắc phục.

Trong bối cảnh Hải quân Trung Quốc đang mở rộng nhanh chóng, với mục tiêu xây dựng hạm đội gồm sáu tàu sân bay vào những năm 2030, sự xuất hiện của Ekranoplan cho thấy một xu hướng mới trong cuộc chạy đua sức mạnh hải quân toàn cầu. Liệu "quái vật biển" này có thực sự thay đổi cục diện chiến trường và định hình lại tương lai của các cuộc xung đột trên biển? Thời gian sẽ trả lời.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc