Duyên nợ đặc biệt với Cuba của một anh hùng Trường Sơn

“Việt Nam là lương tri của thế giới”

Năm 1978, anh hùng Phan Văn Quý được chọn tham dự Liên hoan thanh niên, sinh viên thế giới lần thứ 11 tại Cuba. Trước đó, ông là lính lái xe Trường Sơn. Nhờ sự mưu trí, dũng cảm và những thành tích trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu, năm 23 tuổi, ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, trở thành một trong những gương mặt trẻ nhất của Bộ đội Trường Sơn được vinh danh.

Liên hoan diễn ra từ ngày 28/7 đến 5/8 với chủ đề “Vì tình đoàn kết chống đế quốc, hòa bình và hữu nghị”. Khoảng 20.000 đại biểu đến từ 145 quốc gia tham gia, đại diện cho hơn 172 tổ chức và lực lượng thanh niên, trong đó có cả các đoàn từ Canada, Italia, thậm chí có cả thanh niên Mỹ.

Đoàn Việt Nam do ông Đặng Quốc Bảo, Ủy viên T.Ư Đảng, Bí thư thứ nhất T.Ư Đoàn, làm trưởng đoàn. Trong thành phần tham dự có những gương mặt mà thanh niên thời đó đều biết: chị Võ Thị Thắng, chiến sĩ biệt động Sài Gòn với nụ cười chiến thắng nổi tiếng; anh hùng không quân Phạm Tuân; anh hùng biệt động Trịnh Tố Tâm, các ca sĩ Ái Vân, ca sĩ Ma Bích Việt, diễn viên Như Quỳnh… cùng nhiều đại biểu trẻ khác.

Khi nhớ lại, điều đầu tiên ông Quý nhắc chính là cảm giác bỡ ngỡ của một người lính Trường Sơn “mang ba lô từ rừng ra”, lần đầu bước vào một lễ hội thanh niên thế giới và đối diện với tình cảm nồng nhiệt của người dân Cuba.

Ông kể, đoàn Việt Nam đi tới đâu, người dân Cuba đứng hai bên đường lại đồng loạt hô “Hồ… Hồ Chí Minh”. Không chỉ người Cuba, mà thanh niên từ nhiều nước khác cũng chen nhau bắt tay, ôm chầm những đại biểu đến từ Việt Nam. Có nhóm người còn công kênh các chiến sĩ Việt Nam giữa biển người.

Khi được hỏi vì sao tình cảm của bạn bè quốc tế dành cho Việt Nam lại nồng nhiệt đến vậy, dù thời điểm ấy Việt Nam hầu như chưa có điều kiện đáp lại Cuba, ông Quý cho rằng, xuất phát điểm chính là sự đồng cảm sâu sắc dành cho một dân tộc chịu nhiều mất mát nhưng vẫn kiên cường đánh bại cả Pháp lẫn Mỹ, trong điều kiện vũ khí còn thô sơ, hậu cần chắp vá, tuyến vận tải như đường Trường Sơn “đổ bằng máu”. Trong con mắt thanh niên quốc tế những năm 70, Việt Nam là ví dụ sống động nhất cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

Trên các diễn đàn của liên hoan, đại biểu Việt Nam thường xuyên được mời phát biểu. Những lời ủng hộ, những tràng pháo tay dành cho đoàn khiến ông nhớ mãi câu nhận định được lặp đi lặp lại: “Việt Nam là lương tri của thế giới”!

Cũng trong chuyến đi này, người anh hùng của Trường Sơn kể rằng, ông rất ấn tượng khi chứng kiến cuộc sống ở Cuba. Đoàn Việt Nam được phân công ở trong ký túc xá của trường đại học xây dựng. Đây là một khu nhà xây trên đồi, giật cấp theo sườn dốc, phòng ốc sạch sẽ, giường tầng chắc chắn, nhà vệ sinh khép kín, mỗi sáng lại có trực thăng bay phun thuốc diệt muỗi.

Ông Phan Văn Quý (ngoài cùng bên phải) gặp gỡ với Chủ tịch Quốc hội Cuba Esteban Lazo Hernandez và đoàn công tác ngày 24/9/2023. Ảnh: NVCC

Nhà ăn của sinh viên Cuba sử dụng loại khay chia nhiều ngăn, món ăn cơ bản là gà, khoai tây và các món kiểu Âu. Người phục vụ vừa bưng khay, vừa nhún nhảy theo tiếng nhạc bật trong phòng ăn. “Người ta không có xe đẩy, hai tay hai khay, vừa đi vừa nhảy, mình càng thấy bỡ ngỡ”, ông kể.

Ấn tượng mạnh khác là không gian giải trí của người trẻ Cuba: những câu lạc bộ nằm sát bờ biển, phía trên là khu vực ăn uống với đủ loại thịt nguội, đồ uống, phía dưới là hồ bơi nối liền với bãi biển xanh miên man. Thanh niên nam nữ bơi lội, rồi lại lên ăn uống, trò chuyện.

Đặc biệt, bữa tiệc mà Chủ tịch Fidel Castro chiêu đãi đại biểu các nước cũng khác hẳn mọi tưởng tượng. Đó là tiệc buffet ngoài trời trong công viên. Thanh niên từ các nước tự do uống rượu, ca hát, nhiều người say đến mức nằm la liệt trên bãi cỏ. Trong mắt người lính đi ra từ tuyến lửa Trường Sơn, nơi “thịt hộp đã là sang trọng”, sự phong phú ấy giống như một “thiên đường”.

“Vì Việt Nam, Cu ba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”

Là lính Trường Sơn, anh hùng Phan Văn Quý sớm được nghe những câu chuyện giúp đỡ hào sảng của Cuba dành cho Việt Nam, nhất là trong giai đoạn chống Mỹ. Câu nói: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”, không người lính nào không thuộc.

Sau chuyến thăm của lãnh tụ Fidel Castro tháng 9/1973, Chính phủ và nhân dân Cuba đã hỗ trợ Việt Nam xây dựng nhiều công trình để phát triển kinh tế - xã hội như Bệnh viện Đa khoa Đồng Hới, Khách sạn Thắng Lợi và đặc biệt là gói mở đường Trường Sơn Đông, đóng vai trò quan trọng cho chi viện chiến lược từ hậu phương miền Bắc vào tuyến lửa miền Nam. Đây chính là món quà quý giá mà Bộ đội Trường Sơn đang cần: những máy đào, xe cẩu, máy san, máy rải nhựa, xe ben, thiết bị thí nghiệm rất hiện đại...

Nằm ở phía Nam cầu dây văng Đakrông, xã Đakrông, tỉnh Quảng Trị, tấm bia lưu niệm “Đoạn đường hữu nghị Việt Nam - Cuba” còn ghi rõ: “Đường Hồ Chí Minh Đông Trường Sơn, đoạn Đakrông - A Lưới do Bộ đội Trường Sơn xây dựng với sự giúp đỡ của Chính phủ và nhân dân Cuba, sau chuyến thăm Việt Nam của Chủ tịch Fidel Castro vào tháng 9/1973”.

Thủ tướng Cộng hòa Cuba Manuel Marrero Cruz và anh hùng Phan Văn Quý, Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Cu ba. Ảnh: NVCC

Lịch sử về sau cũng ghi nhận, Cuba là nước đầu tiên trên thế giới công nhận Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam, là nước đầu tiên cử đại sứ đến vùng giải phóng, là nước đầu tiên cử đoàn cán bộ cấp cao đến thăm khu vực có trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời. Fidel là nguyên thủ nước ngoài đầu tiên đứng giữa vùng tuyến lửa, tay cầm lá cờ cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam, chân giậm trên mảnh đất bom cày đạn xới, chúc “các đồng chí sớm cắm lá cờ này trên miền Nam độc lập”.

Đối với anh hùng Phan Văn Quý, hình ảnh ấy nối liền nhiều tầng ký ức. Một bên là những chuyến xe xuyên rừng, những thảm bom B52 trên đường Trường Sơn, những người bạn đã nằm lại, bên kia là một Việt Nam khác, ngẩng cao đầu giữa quảng trường của Cuba, nói về hòa bình và phát triển trước hàng vạn thanh niên năm châu.

Ở đây, phải nói thêm rằng, trong lễ bế mạc Liên hoan thanh niên, sinh viên thế giới lần thứ mười một, chị Võ Thị Thắng đại diện thanh niên Việt Nam đọc bản Tuyên ngôn hòa bình của thanh niên và sinh viên thế giới tại Quảng trường Cách mạng José Martí. Bản tuyên ngôn kêu gọi phong trào thanh niên, sinh viên toàn cầu tăng cường đoàn kết với nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc và các thế lực phản động, bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, vì sự nghiệp hòa bình và xây dựng đất nước.

Trong những câu chuyện nối dài, ông Quý thỉnh thoảng chuyển từ chuyện Cuba sang chuyện Lào, Campuchia rồi lại vòng về Cuba. Trong mắt ông, cách Việt Nam ứng xử với bạn bè quốc tế cũng là một phần lý do khiến Cuba và nhiều nước khác đánh giá cao Việt Nam. Điều đó góp phần làm sáng tỏ 65 năm quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam - Cuba ngày càng trọn nghĩa vẹn tình.

Hạ Đan