Bảo tàng TP.HCM giới thiệu Y phục người Việt qua ba thế kỷ

Diễn giả chia sẻ tại tọa đàm

Ngày 22.11, Bảo tàng TP.HCM tổ chức hoạt động trải nghiệm và triển lãm “Nam diện - Y phục người Việt qua ba thế kỷ”, giới thiệu hệ thống trang phục truyền thống của dân tộc Việt Nam từ cuối thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20. Chương trình hướng đến các bạn trẻ, qua đó thúc đẩy sự gắn bó với di sản và ý thức chủ động trong việc gìn giữ giá trị văn hóa.

Không gian tọa đàm đi sâu vào ba nhóm nội dung: bối cảnh lịch sử – văn hóa, vấn đề tái hiện – ứng dụng, và hướng bảo tồn – phát huy trong tương lai.

Chia sẻ tại chương trình PGS.TS Lê Thị Ngọc Điệp - Chủ tịch Hội đồng Trường ĐH KHXH&NV (ĐH Quốc gia TP.HCM) cho rằng bối cảnh cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20 là giai đoạn Việt Nam chuyển động mạnh mẽ về lịch sử và xã hội.

Đây là thời điểm giao thoa giữa mô hình truyền thống và mô hình xã hội – kinh tế kiểu phương Tây, thể hiện rõ trong quản trị, giao thông, sinh hoạt đô thị và đặc biệt là đời sống văn hóa. Ảnh hưởng phương Tây lan vào nhiều lĩnh vực, từ mỹ thuật, kiến trúc đến trang phục.

Việc chữ Quốc ngữ trở thành công cụ truyền thông mới cũng tạo ra thay đổi căn bản trong đời sống tinh thần. Theo bà, chính từ đây văn hóa Việt Nam bước vào tiến trình hội nhập với thế giới và trang phục là một biểu hiện rõ của tiến trình đó.

Nhiều bạn trẻ "check in" tại không gian trưng bày trang phục Việt của Bảo tàng TP.HCM

Ở lĩnh vực trang phục, thời trang luôn phản ứng nhạy với chuyển biến xã hội. Áo dài và nhiều dạng Việt phục bắt đầu chịu tác động từ phong cách phương Tây; nam giới thị dân và tầng lớp quý tộc dần tiếp nhận mũ phớt, giày Tây…

Sự kết hợp giữa áo dài truyền thống với phụ kiện phương Tây từng bị xem như biểu hiện lúng túng của thời đại giao thời.

Tuy vậy, PGS Ngọc Điệp nhìn nhận đó là sự tiếp nhận có chọn lọc – một nguyên tắc văn hóa biết mở cửa đón nhận luồng gió mới nhưng không để bị cuốn trôi. Việt Nam tiếp thu yếu tố mới nhưng vẫn giữ cốt lõi giá trị truyền thống.

Khi đánh giá Việt phục, PGS Ngọc Điệp phân tách hai nhóm giá trị. Giá trị vật chất thể hiện qua chất liệu, kỹ thuật may, phụ kiện, hoa văn – những yếu tố cho phép nhận diện trình độ kỹ nghệ và bối cảnh lịch sử của trang phục.

Trong khi đó, giá trị tinh thần nằm ở ý nghĩa lễ nghi, đạo lý và chức năng nhận diện văn hóa. Trang phục truyền thống không chỉ để mặc mà còn chứa đựng ký ức cộng đồng, là biểu tượng bản sắc của dân tộc.

Theo diễn giả Ngô Lê Duy - đồng sáng lập và phụ trách chính về mỹ thuật của đơn vị Hoa Niên, câu chuyện trang phục Việt là một hành trình vừa nghiên cứu vừa thay đổi nhận thức xã hội.

Theo anh, khoảng sáu năm trước, khi phong trào Việt phục mới xuất hiện, hình ảnh về cổ phục Việt chủ yếu đến từ giới nghiên cứu. Dù có giá trị tư liệu, những hình ảnh này chưa đáp ứng tiêu chuẩn mỹ thuật đương đại nên khó tiếp cận công chúng, đặc biệt là giới trẻ – nhóm có nhu cầu thẩm mỹ và thị giác cao.

Ngô Lê Duy nhấn mạnh, muốn hiểu đúng về trang phục truyền thống, phải xem đó là một lĩnh vực phức hợp: ánh sáng, màu sắc, chất liệu xưa – nay, bối cảnh lịch sử, cách thể hiện… tất cả đều ảnh hưởng đến việc phục dựng và truyền thông.

Anh dẫn ví dụ: hơn mười năm trước, sinh viên mỹ thuật gần như không thể tìm được hình ảnh đáng tin cậy về văn hóa – trang phục Việt Nam. Biểu tượng về Việt Nam thời đó chủ yếu xoay quanh “tre – nước – sân đình”, dẫn đến sự nhầm lẫn phổ biến khi đại chúng nhìn thấy hình ảnh cổ phục lạ mắt và lập tức quy về Trung Quốc.

Theo Duy, thay đổi lớn nhất của hiện nay nằm ở “tư duy phân biệt”: công chúng bắt đầu đặt câu hỏi “Đây có phải trang phục Việt Nam không?”, thay vì mặc định là ảnh hưởng từ nước khác. Việc đặt câu hỏi đã cho thấy công chúng bắt đầu có tư duy phản biện và quan tâm hơn đến bản sắc trang phục Việt.

Duy cũng lưu ý sự đặc thù của trang phục Việt: chúng mang cấu trúc Đông Nam Á ở lớp bên trong nhưng chịu ảnh hưởng Đông Á ở lớp thể hiện bên ngoài. Chính sự giao thoa này tạo nên những xung đột thẩm mỹ nhẹ, khiến trang phục Việt biến đổi qua từng thời kỳ để đáp ứng nhu cầu xã hội.

Ở góc độ khái niệm, anh phân biệt rõ giữa phục dựng và cách tân. Phục dựng là tái tạo theo đúng chất liệu, kỹ thuật, màu sắc truyền thống; còn cách tân là giữ tinh thần thẩm mỹ cốt lõi nhưng điều chỉnh chất liệu, đường cắt, kỹ thuật để phù hợp đời sống hiện đại.

Cả hai hướng đều quan trọng vì giúp cổ phục Việt vừa gìn giữ bản sắc vừa có cơ hội “sống” trong bối cảnh hôm nay.

Nhiều bạn trẻ hào hứng diện trang phục áo dài trong các sự kiện

Triển lãm và trò chuyện chuyên đề nói trên nằm trong chuỗi hoạt động Kỷ niệm 80 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành Sắc lệnh số 65/SL về bảo tồn cổ tích (23.11.1945 – 23.11.2025); chào mừng 20 năm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23.11.2005 - 23.11.2025). Triển lãm sẽ diễn ra từ 22.11 - 22.12.2025.

Bên cạnh đó, Bảo tàng TP.HCM tổ chức cho khách tham quan tìm hiểu về nghề gốm, từ ngày 29.11 - 15.12.2025; hoạt động trải nghiệm, tìm hiểu nhạc cụ dân tộc, từ 22 - 30.11.2025.

Các hoạt động được thực hiện cùng sự phối hợp của các nhà nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực liên ngành; Đoàn nhạc dân tộc Phù Đổng, Nhóm Hoa Niên – Năm tháng tươi đẹp, Nắng Ceramic, các nhóm nhạc, nghệ sĩ, họa sĩ,… có sự gắn bó thường xuyên trong các hoạt động của Bảo tàng TP.HCM.

THÙY TRANG