Đường dây tội phạm đưa lậu người tới Thánh địa Mecca

Người Hồi giáo đến Hajj bằng cách nào?

Hajj là một trong năm trụ cột của đạo Hồi, có nghĩa là mọi người Hồi giáo có đủ khả năng về thể chất và tài chính đều phải đến Thánh địa Mecca ít nhất một lần trong đời. Với khoảng hai tỷ người Hồi giáo trên toàn thế giới và hàng triệu người trong số họ sẵn sàng thực hiện Hajj, các quan chức Arab Saudi đã áp dụng một hệ thống hạn ngạch. Trung bình mỗi năm có khoảng hai triệu người hành hương đến Mecca. Mỗi quốc gia nhận được một số lượng thị thực Hajj cụ thể hàng năm, dựa trên quy mô dân số Hồi giáo và những thị thực này được phân phối cho các cá nhân thông qua hệ thống xổ số.

Đối với Canada, con số đó được giới hạn ở mức 1.951 vào năm 2023. Ai Cập, quốc gia có 95 triệu người Hồi giáo, có 50.000 người hành hương đăng ký trong năm nay. Hầu hết người Hồi giáo nhận được thị thực để tham gia Hajj đều có xu hướng đăng ký với một công ty du lịch được cấp phép ở quê nhà để họ làm tất cả các thủ tục giấy tờ cho họ. Các công ty này cũng cung cấp cho người hành hương một hướng dẫn viên Hồi giáo - thường là một giáo sĩ Hồi giáo sẽ đi cùng họ và cũng chuẩn bị cho họ những gì sẽ xảy ra tại sự kiện kéo dài ba ngày.

Các nhóm du lịch chịu trách nhiệm vận chuyển giữa các địa điểm ở Mecca, cũng như các bữa ăn hàng ngày, khách sạn và chỗ ở trong lều khi người hành hương phải ngủ ở Mina gần đó, còn được gọi là "thành phố lều". Hassan nói về trải nghiệm của mình trong năm nay: “Họ đã đưa cho chúng tôi một kế hoạch rất cụ thể, thời gian dự kiến về nơi sẽ đến trong toàn bộ chuyến đi và dạy chúng tôi mọi thứ cần biết trước khi đến Mecca”.

Một người phụ nữ dùng quạt cầm tay để làm mát cho một người đàn ông nằm dưới đất vì nắng nóng thiêu đốt trong nghi lễ “ném đá quỷ dữ” tại cuộc hành hương Hajj.

Phá vỡ hệ thống

Mua một gói dịch vụ Hajj với một công ty du lịch có thể tốn kém. Một công ty được cấp phép có trụ sở tại Calgary liệt kê phí trọn gói bắt đầu từ khoảng 20.000 USD mỗi người. Chi phí và suất cạnh tranh khiến một số công ty không có giấy phép dễ dàng khai thác sự tuyệt vọng của người dân.

Một vấn đề lớn là một số công ty sẽ cấp thị thực du lịch cho người hành hương chứ không phải thị thực Hajj. Những người không có thị thực phù hợp buộc phải tìm những con đường khác để vào Mecca, tránh xa các trạm kiểm soát của cảnh sát, điều này thường có nghĩa là phải di chuyển qua khung cảnh rất khô, nóng và nhiều đá của thành phố. Hassan nói: “Theo những gì tôi nghe được, họ thường được thả xuống đâu đó quanh Mecca và đôi khi được yêu cầu đi bộ và tìm đường vào thành phố, vòng qua tất cả các trạm kiểm soát”. Điều này đặt ra thách thức cho chính quyền, những người cần biết có bao nhiêu người hành hương dự kiến sẽ đến, để họ có thể đảm bảo Hajj diễn ra trật tự và an toàn cho mọi người.

Các sĩ quan cảnh sát được bố trí xung quanh biên giới Mecca, đảm bảo chỉ những người có giấy phép Hajj đặc biệt mới được phép vào. Hassan, người đi xe buýt từ Amman, Jordan, đến Mecca, cho biết xe buýt của cô đã bị kiểm tra. Hassan nói: "Tôi nhớ mình đã rất lo lắng. Tôi không thể tìm thấy giấy phép của mình. Tôi phải lục ví cho đến khi tìm thấy nó, nếu không tôi sẽ không được phép vào".

Những người hành hương Hồi giáo đến để thực hiện nghi lễ “ném đá quỷ dữ” mang tính biểu tượng trong cuộc hành hương Hajj hàng năm ở Arab Saudi vào ngày 16/6/2024.

Không phải là điều bất thường

Theo hãng thông tấn SPA của Arab Saudi, số người hành hương tử vong tính đến ngày 23/6 đã lên tới 1.301 người, trong đó 83% không có giấy phép tham gia hành hương Hajj. Các nguồn tin ngoại giao Arab cho biết 658 người hành hương Ai Cập đã tử vong, với 630 người trong số này không đăng ký chính thức.

Giới chức Arab Saudi đã không bình luận công khai về số người tử vong hoặc cung cấp con số thương vong trong lễ hành hương Hajj năm 2024. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của Arab Saudi đã tiết lộ với giới truyền thông rằng 577 người hành hương đã tử vong chỉ trong hai ngày 15-16/6. Đây là hai ngày bận rộn nhất của mùa lễ hành hương Hajj khi những người hành hương tập trung hàng giờ để cầu nguyện dưới ánh nắng chói chang trên núi Arafat và tham gia nghi lễ ném đá ở Mina.

Hãng thông tấn SPA ngày 23/6 dẫn lời Bộ trưởng Y tế Arab Saudi Arabia Fahd Al-Jalajel khẳng định công tác quản lý lễ hành hương Hajj năm nay của nước này được coi là thành công. Ông Al-Jalajel cho biết hệ thống y tế của Arab Saudi đã cung cấp hơn 465.000 dịch vụ điều trị chuyên biệt, bao gồm 141.000 dịch vụ cho những người không có giấy phép chính thức tham gia lễ hành hương Hajj.

Giới chức Saudi Arabia ước tính khoảng 1,8 triệu người hành hương đến Mecca tham gia lễ hành hương Hajj năm 2024, trong đó có 1,6 triệu người đến từ nước ngoài. Lễ hành hương Hajj năm 2024 diễn ra vào mùa Hè nóng nực ở Saudi Arabia. Theo Trung tâm khí tượng quốc gia Arab Saudi, nhiệt độ cao nhất là 51,8 độ C được ghi nhận tại khu vực Nhà thờ Lớn ở thánh địa Mecca. Lễ hành hương Hajj kéo dài nhiều ngày, với các hoạt động chủ yếu diễn ra ngoài trời. Thời tiết nóng nực không thuận lợi đối với những người hành hương tuổi cao và ốm yếu. Những người hành hương không có giấy phép chính thức dễ bị tổn thương hơn trước điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Do không có giấy phép, họ không thể tiếp cận những nơi có điều hòa nhiệt độ sau nhiều giờ đi bộ và cầu nguyện ngoài trời.

Bộ trưởng Y tế Arab Saudi, Fahd al-Jalajel, nói: “Sự gia tăng nhiệt độ trong mùa Hajj là một thách thức lớn trong năm nay. Thật không may, và thật đau đớn cho những người không có giấy phép Hajj đã phải đi bộ rất xa dưới cái nắng mặt trời”. Nhận xét của ông al-Jalajel được đưa ra sau nhiều ngày chính phủ Arab Saudi im lặng về những trường hợp tử vong trong lễ hành hương Hajj, một nghi lễ gian khổ và mang tính tâm linh sâu sắc mà người Hồi giáo được khuyến khích thực hiện ít nhất một lần trong đời.

Những người hành hương Hồi giáo sử dụng ô để che nắng khi đến chân núi Arafat, còn được gọi là Jabal al-Rahma.

Những cái chết cũng cho thấy sự thất bại trong thủ tục nhập cư và an ninh của Arab Saudi nhằm ngăn chặn những người hành hương chưa đăng ký đến các địa điểm linh thiêng, bao gồm cả hàng rào an ninh xung quanh Mecca được thiết lập từ nhiều tuần trước lễ hành hương Hajj. Ước tính có khoảng 400.000 người không có giấy tờ hợp lệ đã tìm cách thực hiện cuộc hành hương trong năm nay.

Tuy nhiên, trong các cuộc phỏng vấn với New York Times, những người điều hành tour du lịch Hajj, người hành hương và thân nhân của người chết đã mô tả những lỗ hổng dễ bị khai thác cho phép mọi người đến vương quốc này bằng thị thực du lịch từ trước lễ Hajj. Các tín đồ cho biết, chỉ khi đến nơi, họ mới vỡ lẽ ra rằng một mạng lưới những kẻ môi giới và cung cấp dịch vụ bất hợp pháp đã lấy tiền của họ và có khi bỏ rơi họ. Số lượng người hành hương không đăng ký dường như đã tăng lên trong năm nay do sự suy thoái kinh tế gia tăng ở các nước như Ai Cập và Jordan.

Một gói Hajj chính thức có thể có giá hơn 5.000 USD hoặc 10.000 USD, tùy thuộc vào quốc gia xuất xứ của người hành hương - một số tiền vượt xa khả năng chi trả của nhiều người. Marwa, một phụ nữ Ai Cập 32 tuổi, có cha mẹ thực hiện lễ Hajj mà không có giấy phép chính thức trong năm nay, nói rằng họ đã trả khoảng 2.000 USD cho chuyến hành trình - được hỗ trợ bởi một đại lý ở Ai Cập và một nhà môi giới ở Arab Saudi. Cô cho biết, họ phải đi sớm vì khi đồng tiền của Ai Cập mất giá, số tiền tiết kiệm cũng giảm đi mỗi năm.

Các nước nhanh chóng hành động để giải quyết hậu quả

Một số quốc gia ghi nhận số lượng lớn người hành hương thiệt mạng đã nhanh chóng hành động để giải quyết hậu quả. Tổng thống Tunisia, nơi có hơn 50 người hành hương thiệt mạng trên đường tới Mecca, đã sa thải Bộ trưởng Các vấn đề tôn giáo của nước này. Tại Jordan, nơi ghi nhận cái chết của ít nhất 99 người hành hương, công tố viên đã mở một cuộc điều tra về các tuyến đường Hajj bất hợp pháp. Và tại Ai Cập, Thủ tướng Mostafa Madbouly ngày 22/6 đã ra lệnh thu hồi giấy phép của 16 công ty du lịch liên quan đến việc sắp xếp bất hợp pháp các cuộc hành hương Hajj. Những người quản lý của các công ty du lịch này cũng sẽ bị truy tố về tội gian lận.

Ảnh chụp từ trên không trại hành hương Hajj ở Mina gần thánh địa Mecca ngày 17/6/2024.

Bà al-Tawab, 55 tuổi, không thể xin được giấy phép Hajj nhưng đã tìm được một công ty du lịch Ai Cập đưa bà đi với giá khoảng 3.000 USD. Người anh trai của bà kể lại, al-Tawab không nhận ra rằng mình đã vi phạm các quy định khi đi du lịch đến Arab Saudi vào tháng 5. Lúc đến nơi, bà bị đưa vào một nơi ở tạm bợ, cùng lời hứa hẹn sẽ có xe buýt máy lạnh đưa đón di chuyển quanh Mecca. Nhưng rốt cuộc, bà đã phải đi bộ nhiều dặm đường dưới nắng nóng. Bà đã chết trong chuyến hành hương, nhưng khi anh trai bà liên hệ với công ty du lịch thì họ đảm bảo rằng bà vẫn ổn.

Thủ tướng Madbouly - người đứng đầu nhóm đặc trách, cho biết đang theo dõi sát tình hình, hỗ trợ gia đình những người thiệt mạng và phối hợp với chính quyền Arab Saudi nhằm tạo điều kiện thuận lợi giải quyết các thủ tục cần thiết.

Các công ty du lịch bị cáo buộc đã đưa những người hành hương đến Arab Saudi bằng thị thực thăm thân cá nhân, thay vì thị thực Hajj cho phép vào thánh địa Mecca - nơi diễn ra các nghi lễ Hajj. Tuyên bố của nhóm đặc trách nói thêm những người hành hương thiệt mạng phải đi bộ qua sa mạc vào thánh địa Mecca để tránh bị bắt giữ hoặc trục xuất. Chính quyền Ai Cập khẳng định các công ty du lịch này đã không cung cấp "chỗ ở thích hợp" cho người hành hương, khiến họ "kiệt sức vì nhiệt độ cao".

Điều 21 Luật quản lý hành hương Hajj của Ai Cập quy định mức phạt tài chính từ 1-3 triệu bảng Ai Cập (gần 21.000-63.000 USD) đối với bất kỳ thực thể nào bị phát hiện tổ chức các chuyến hành hương Hajj vi phạm các quy định của pháp luật. Nếu tái phạm số tiền phạt và hịnh phạt sẽ tăng gấp đôi. Năm 2024, chi phí cho các gói hành hương Hajj bằng đường bộ tại Ai Cập dao động từ 191.000 EGP đến 225.000 EGP (khoảng 4.000-4.720 USD). Trong khi gói hành hương bằng đường hàng không dao động từ 226.000 EGP đến 450.000 EGP (4.740-9.440 USD).

Theo quy định của Arab Saudi, những người muốn tham gia lễ hành hương Hajj phải xin thị thực Hajj đặc biệt với chi phí cao hơn thị thực du lịch hoặc thị thực Umrah. Tuyên bố chính thức cho biết, trong mùa Hajj năm nay, Saudi Arabia đã trục xuất 171.000 người từ nhiều quốc gia khác nhau vì không có giấy phép nhập cảnh phù hợp vào Mecca và giam giữ 4.000 cá nhân không có giấy phép Hajj.

Long Nguyễn