Đưa AI vào bậc phổ thông, hình thức dạy học nào sẽ phù hợp?

Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa có văn bản số 7652/BGDĐT-GDPT ngày 21/11/2025 gửi các sở giáo dục và đào tạo xin ý kiến góp ý dự thảo Hướng dẫn triển khai thí điểm nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo trong giáo dục phổ thông.

Theo dự thảo, các cơ sở giáo dục có thể lựa chọn một hoặc kết hợp ba hình thức tổ chức: lồng ghép nội dung AI trong các môn học và hoạt động giáo dục thuộc chương trình giáo dục phổ thông; triển khai qua chuyên đề hoặc chủ đề độc lập; tổ chức dưới dạng dạy học tăng cường, câu lạc bộ và hoạt động ngoại khóa.

Dù được phép lựa chọn và kết hợp linh hoạt các hình thức tổ chức, nhiều cơ sở giáo dục cho biết thực tế triển khai lại không đơn giản. Tùy điều kiện đặc thù về đội ngũ, cơ sở vật chất và đối tượng học sinh, một số trường chỉ có thể áp dụng 1 - 2 hình thức, thậm chí có nơi chỉ triển khai được duy nhất một hình thức phù hợp.

Mỗi cấp sẽ phù hợp với một cách tổ chức riêng

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Lại Tiến Đẩu - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Nghĩa Hưng B (xã Quý Nhất, tỉnh Ninh Bình) chia sẻ: "Chủ trương đưa nội dung trí tuệ nhân tạo vào dạy học ở các cấp phổ thông là một bước đi rất đúng đắn và cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Việc cho học sinh làm quen với AI từ sớm không chỉ giúp các em mở rộng hiểu biết mà còn tạo nền tảng quan trọng để phát triển năng lực số - thứ kỹ năng mà bất kỳ công dân thời đại mới nào cũng phải có.

Tôi cho rằng khi được tiếp cận đúng cách, học sinh sẽ biết sử dụng AI một cách thông minh, có chọn lọc, thay vì lạm dụng hay sử dụng sai mục đích. Bên cạnh đó, chủ trương này cũng thể hiện sự cập nhật nhanh nhạy của ngành giáo dục trước sự thay đổi của công nghệ. Nếu được triển khai bài bản sẽ mang lại nhiều giá trị thiết thực và tạo ra những thế hệ học sinh chủ động, sáng tạo và tự tin hơn trong thế giới số".

Thầy Lại Tiến Đẩu - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Nghĩa Hưng B. Ảnh: Website Trường.

Chia sẻ về việc triển khai giáo dục trí tuệ nhân tạo (AI) trong nhà trường, thầy Lại Tiến Đẩu cho rằng với cấp trung học phổ thông, hình thức tổ chức theo chuyên đề hoặc chủ đề độc lập sẽ phù hợp và hiệu quả hơn so với việc lồng ghép.

Theo thầy, cấp trung học phổ thông có thể tận dụng buổi học thứ hai - vốn đang được nhiều trường triển khai để tổ chức các chuyên đề AI một cách bài bản. Khi đó, học sinh sẽ có một phiên học trọn vẹn để tìm hiểu sâu hơn về các nội dung theo đúng Khung năng lực AI và Khung nội dung giáo dục AI.

Nếu chỉ lồng ghép vào các môn học, nội dung AI ở cấp trung học phổ thông sẽ khó tránh khỏi tình trạng “điểm thêm cho có”, bởi lượng kiến thức cơ bản của các môn ở cấp cuối cấp này vốn đã rất nặng. Những môn chính như Toán, Lý, Hóa... thường chiếm phần lớn thời lượng, nên giáo viên khó có thể dành đủ thời gian để tích hợp các kiến thức về trí tuệ nhân tạo.

Môn Tin học có lợi thế hơn vì bản thân chương trình đã có các chủ đề gần gũi với AI, tuy nhiên theo thầy Đẩu, bên cạnh lồng ghép vào môn Tin học thì vẫn cần các buổi chuyên đề riêng để học sinh có điều kiện khám phá sâu và thực hành nhiều hơn.

Với hình thức câu lạc bộ hoặc hoạt động ngoại khóa, thầy Đẩu cho rằng đây cũng là lựa chọn tiềm năng nhưng không thể để học sinh tự vận hành hoàn toàn. AI là lĩnh vực có cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, nên nếu không có hướng dẫn cụ thể và sự giám sát của giáo viên, rất dễ dẫn đến việc học sinh tiếp cận thông tin sai lệch hoặc sử dụng công cụ AI theo cách không phù hợp. Theo thầy, tổ chức câu lạc bộ phải có giáo viên phụ trách, có tài liệu rõ ràng và có định hướng nội dung, tránh tình trạng hoạt động tự phát hoặc quá nặng về phong trào.

"Tuy nhiên, việc triển khai các chuyên đề hoặc câu lạc bộ đều đặt ra thách thức cho các trường phổ thông. Ai sẽ đứng ra dạy chuyên đề? Tính định mức giờ như thế nào? Có trả thêm giờ hay không? Đây đều là những câu hỏi khiến nhiều trường lúng túng.

Nếu muốn dạy hiệu quả, giáo viên phải được tập huấn bài bản, mà tập huấn phải dài hơi, tốn kinh phí. Tập huấn vài buổi thì không thể dạy tốt và không thể tự tin. Vì vậy, dù hình thức chuyên đề là phù hợp, nhưng các trường vẫn rất cần thời gian thí điểm để làm quen, điều chỉnh phương thức tổ chức và mô hình nhân sự phù hợp", thầy Đẩu nhấn mạnh.

Cô Nguyễn Thị Như Anh - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Nguyễn Hiền (phường Thạch Bàn, thành phố Đà Nẵng) cho rằng, việc đưa nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo vào cấp tiểu học là một chủ trương tích cực, nhưng để triển khai hiệu quả thì thực tế còn rất nhiều thách thức.

Theo cô, học sinh tiểu học, đặc biệt là khối 1 và 2 còn quá nhỏ, kỹ năng sử dụng máy tính chưa thành thạo, nhiều em mới chỉ làm quen với thiết bị chứ chưa thể tự thao tác trôi chảy. Khi nền tảng công nghệ còn yếu, việc tiếp cận nội dung AI sẽ gặp nhiều hạn chế, dễ dẫn đến học mà không hiểu sâu hoặc học mang tính hình thức.

Bên cạnh đó, chương trình hiện nay của tiểu học vốn đã tích hợp rất nhiều nội dung mới như Giáo dục công dân số, kỹ năng số, an toàn mạng,… khiến giáo viên phải “ôm” quá nhiều yêu cầu. Việc tiếp tục lồng ghép thêm nội dung AI vào các môn học có thể đẩy giáo viên và học sinh vào tình trạng quá tải.

Về thời lượng, trường của cô hiện dạy 32 tiết/tuần, vẫn còn trống khoảng 3 tiết để tổ chức ngoại khóa hoặc tăng cường Tiếng Anh, Công nghệ thông tin. Tuy nhiên, dù có thời gian thì vấn đề lớn nhất vẫn là đội ngũ giáo viên. Trường chưa đủ nhân lực để có thể bố trí một giáo viên chuyên trách dạy AI, trong khi nếu dạy bài bản thì không thể chỉ lồng ghép mà cần những tiết học riêng, có tính hệ thống.

Cô Nguyễn Thị Như Anh - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Nguyễn Hiền. Ảnh: Website Trường.

Trong ba hình thức tổ chức mà dự thảo hướng dẫn đưa ra (lồng ghép - chuyên đề - câu lạc bộ/ngoại khóa), cô Như Anh đánh giá học theo chuyên đề hoặc câu lạc bộ/ngoại khóa là khả thi nhất đối với cấp tiểu học. Lý do là hai hình thức này có thể tách thành một buổi riêng, giáo viên và học sinh có đủ thời lượng để đào sâu, không bị giới hạn bởi khung chương trình chính khóa vốn rất chặt chẽ.

"Còn đối với hình thức lồng ghép sẽ có thể triển khai trong môn Tin học - môn học được nhiều người đề xuất là nơi phù hợp để tích hợp nội dung AI. Tuy nhiên thực tế, môn Tin học ở tiểu học hiện chỉ có 1 tiết/tuần, lại chia thành 1 tuần lý thuyết và 1 tuần thực hành, đồng nghĩa cả năm học học sinh chỉ có khoảng 17 buổi thực hành trên máy tính.

Nhiều trường còn gặp tình trạng thiếu phòng máy hoặc số lượng máy hạn chế. Như tại trường cô, phải bố trí 2 học sinh/máy mới đủ. Chưa kể các yếu tố khách quan như thời tiết mưa gió hoặc giờ học thực hành bị gián đoạn cũng khiến thời lượng thực hành vốn ít lại càng ít hơn", cô Như Anh khẳng định.

Trong bối cảnh này, việc tích hợp nội dung AI vào môn Tin học hay các môn học khác theo cách “cấy ghép” một vài nội dung nhỏ lẻ sẽ không mang lại nhiều giá trị. Ngược lại, nếu tổ chức thành chuyên đề hoặc câu lạc bộ ngoại khóa, nhà trường có thể chủ động dành trọn một buổi để học sinh tìm hiểu, thực hành, tương tác với giáo viên. Cách làm này không gây áp lực lên chương trình chính khóa, đồng thời phù hợp hơn với tốc độ tiếp thu của học sinh tiểu học.

Cô Như Anh khẳng định rằng chủ trương đưa AI vào trường học là xu hướng đúng, nhưng với cấp tiểu học, việc triển khai cần thận trọng, có lộ trình rõ ràng và ưu tiên những hình thức phù hợp với đặc điểm lứa tuổi. Việc thiếu giáo viên, thiếu thiết bị và hạn chế về thời lượng là những yếu tố quan trọng cần được tính toán kỹ trước khi áp dụng đại trà.

Cơ sở giáo dục cần chuẩn bị điều kiện để thí điểm triển khai dạy học AI hiệu quả

Muốn đưa AI vào dạy học thực sự có hiệu quả, cô Nguyễn Thị Như Anh nhấn mạnh rằng cần đảm bảo đồng thời nhiều điều kiện then chốt, trong đó con người và hệ thống phải được chuẩn bị bài bản.

Trước hết là đội ngũ giáo viên. Việc tổ chức thành chuyên đề, câu lạc bộ hay hoạt động tăng cường đòi hỏi người đứng lớp phải có kiến thức nền về AI, kỹ năng sử dụng công cụ số và năng lực hướng dẫn thực hành phù hợp với lứa tuổi tiểu học.

Do đó, cần có chương trình bồi dưỡng kèm theo mô hình “đội ngũ cốt cán” để làm đầu mối hướng dẫn, hỗ trợ chuyên môn và cùng xây dựng giáo án mẫu. Đồng thời, khi phân công dạy thêm buổi hai hay chuyên đề, nhà trường phải tính toán rõ ràng cơ chế về thời gian và chính sách đãi ngộ (trả phụ cấp, công nhận định mức giờ), nếu không sẽ tạo gánh nặng cho giáo viên.

Thứ hai là cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ. AI cần cả thiết bị (máy tính, máy chiếu, màn hình), phòng thực hành đảm bảo mỗi học sinh có cơ hội thực hành hợp lý, không nên duy trì tình trạng 2 học sinh/1 máy lâu dài, đồng thời cần kết nối Internet ổn định cho các hoạt động tương tác và truy cập tài nguyên. Ở các vùng khó khăn, cần có phương án song song: sử dụng hoạt động ngoại khóa, bài tập thực hành ngoại tuyến, hoặc phương tiện thay thế để không tạo khoảng cách tiếp cận.

Về phương pháp dạy học, với học sinh tiểu học cần áp dụng nguyên tắc “lặp lại - thực hành - liên hệ thực tế”. Nội dung phải đơn giản hóa, nhiều hoạt động trải nghiệm, minh họa cụ thể, tránh cách dạy tích hợp rời rạc, nửa vời khiến học sinh phân tán.

Giáo án tích hợp nên được thiết kế theo mức độ theo khung năng lực (từ nhận biết đơn giản ở lớp 1 - 2 đến thực hành ở lớp 3 - 5), kèm theo các hoạt động không dùng máy (trò chơi, tình huống, thảo luận) để phù hợp với đặc điểm nhanh quên, ham chơi của trẻ nhỏ.

Trường Tiểu học Nguyễn Hiền tập huấn bộ sách “Trí tuệ nhân tạo" từ lớp 1 - 5. Ảnh: Website Trường.

"Cuối cùng là chiến lược triển khai thí điểm và đảm bảo công bằng. Tôi đề xuất thí điểm các trường ở nhiều vùng miền khác nhau, cả vùng thuận lợi lẫn khó khăn để đánh giá chi phí và mô hình tổ chức tối ưu.

Cần huy động nguồn lực xã hội hóa, hợp tác với doanh nghiệp, trường đại học để hỗ trợ chuyên môn và trang thiết bị. Đồng thời thiết lập bộ chỉ số giám sát (tình trạng trang thiết bị, năng lực giáo viên, tỷ lệ học sinh được thực hành, chất lượng sản phẩm học sinh) để có dữ liệu phục vụ điều chỉnh trước khi nhân rộng.

Tóm lại, để AI không là “nội dung thêm” vô hiệu, mà thực sự trở thành nguồn lực phát triển năng lực số cho học sinh tiểu học, việc triển khai phải song hành giữa bồi dưỡng giáo viên, chuẩn hóa tài liệu, đầu tư hạ tầng và thí điểm có đánh giá ở thực địa", cô Như Anh nhấn mạnh.

Về phía thầy Lại Tiến Đẩu, thầy cũng bày tỏ trước tiên phải đảm bảo đội ngũ giáo viên. Người dạy phải có hiểu biết nền tảng về AI, có kỹ năng sử dụng các công cụ AI tạo sinh và biết kiểm soát rủi ro khi hướng dẫn học sinh. Tuy nhiên, thầy cũng thẳng thắn nhìn nhận: giáo viên hiện nay tuy đã được tập huấn nhưng “chưa sâu”, vẫn cần tự học thêm rất nhiều.

Điều kiện thứ hai là sắp xếp thời lượng và kinh phí. Dạy buổi hai nghĩa là giáo viên phải tăng giờ, mà tăng giờ lại liên quan đến kinh phí trả thừa giờ. Theo thầy Đẩu, nhiều trường ở địa phương như Ninh Bình có nguồn kinh phí hạn chế, nên khó mời chuyên gia hoặc tổ chức các khóa tập huấn dài hạn. Bên cạnh đó, việc tổ chức chuyên đề cho cả khối lớp cũng không khả thi; học sinh có nhu cầu có thể đăng ký theo nhóm hoặc theo lớp, tránh áp lực đại trà.

Cuối cùng, phải chờ đợi kết quả từ quá trình thí điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo rồi mới xem xét triển khai đồng bộ, các trường cần thời gian thí điểm để thử nghiệm mô hình, đánh giá độ phù hợp của từng hình thức và năng lực giáo viên.

Thanh Trà