Dự thảo Thông tư sửa đổi Cuộc thi KHKT dành cho học sinh phổ thông có gì mới?

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT. Ngày hết hạn lấy ý kiến: 23/10/2025.

Ảnh minh họa trên giaoduc.net.vn.

Những điểm mới trong dự thảo

So với thông tư hiện hành, dự thảo tập trung sửa đổi ở 4 nhóm vấn đề: số lượng dự án dự thi, tổ chức Ban Chỉ đạo và Ban giám khảo, tỷ lệ giải thưởng, và quy định về liêm chính khoa học.

Bảng so sánh Thông tư hiện hành và dự thảo sửa đổi như sau:

Cuộc thi khoa học kĩ thuật là một sân chơi trí tuệ nhưng không ít băn khoăn

Trong nhiều năm qua, Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức đã trở thành một sân chơi quan trọng, thu hút đông đảo học sinh tham gia.

Cuộc thi không chỉ khơi gợi đam mê nghiên cứu, mà còn góp phần định hướng nghề nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực STEM.

Tuy nhiên, dưới góc nhìn của một giáo viên trực tiếp hướng dẫn học sinh tham gia, tôi nhận thấy Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT – văn bản hiện hành quy định về cuộc thi – vẫn còn những điểm chưa sát thực tế.

Theo Thông tư hiện hành, cuộc thi có tới 25 lĩnh vực trải dài từ Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Y sinh, đến Khoa học xã hội và hành vi, Khoa học môi trường, Hệ thống nhúng,...

Tôi nhận thấy nhiều lĩnh vực mang tính chuyên sâu như Y sinh, Hóa sinh, Hệ thống nhúng,... thực sự vượt quá khả năng của học sinh trung học cơ sở (lớp 8, lớp 9), kể cả học sinh trung học phổ thông khi chưa có nền tảng chuyên ngành chuyên sâu. Không ít dự án chỉ dừng lại ở mức “mô phỏng”, “làm mô hình”.

Do đó, tôi cho rằng, nên gộp bớt các lĩnh vực hàn lâm. Ví dụ: Gộp Y sinh học và Hóa sinh thành một lĩnh vực rộng hơn là Khoa học sự sống ứng dụng. Hợp nhất Hệ thống nhúng, Kỹ thuật rô-bốt thành một nhóm Công nghệ và Kỹ thuật số.

Việc rút gọn còn khoảng 15–18 lĩnh vực sẽ giúp học sinh tập trung, giảm phân tán và phù hợp hơn với trình độ lứa tuổi.

Liêm chính khoa học - bài học từ sự cố thu hồi giải Nhất

Dự thảo đã nhấn mạnh yêu cầu cam kết tuân thủ quy chế, công khai minh bạch và trách nhiệm đạo đức của người hướng dẫn. Đây là điểm tôi đánh giá rất cao, đặc biệt khi nhìn lại sự cố ở cuộc thi năm học 2024 - 2025.

Cụ thể, dự án của học sinh một trường tại Hưng Yên từng đoạt giải Nhất cấp quốc gia, sau đó bị phát hiện sao chép ý tưởng từ một công trình nghiên cứu của nước ngoài, thuộc lĩnh vực Hệ thống nhúng.

Nhiều thầy cô giáo, phụ huynh và học sinh cảm thấy thất vọng, đặt câu hỏi về trách nhiệm của người hướng dẫn cũng như quy trình thẩm định.

Sự việc này là minh chứng rõ ràng cho thấy, nếu không siết chặt liêm chính khoa học, cuộc thi có nguy cơ mất đi ý nghĩa giáo dục, biến thành “cuộc chạy đua thành tích”.

Theo tôi, ngoài các quy định trong dự thảo, cần áp dụng phần mềm kiểm tra đạo văn bắt buộc đối với tất cả hồ sơ dự thi.

Cùng với đó là quy định chế tài nghiêm khắc: hủy giải, cấm đơn vị vi phạm tham gia trong 1–2 năm. Ngoài ra, cần tập huấn cho giáo viên hướng dẫn về đạo đức nghiên cứu và phương pháp sư phạm khoa học.

Nhìn chung, dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thônglà bước tiến quan trọng để nâng cao chất lượng dự án.

Những điều chỉnh về số lượng dự án, cơ cấu tổ chức, tỷ lệ giải thưởng và liêm chính khoa học đều cần thiết, phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

https://moet.gov.vn/van-ban/vbdt/Pages/chi-tiet-van-ban.aspx?ItemID=1731

https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Giao-duc/Thong-tu-06-2024-TT-BGDDT-Quy-che-Cuoc-thi-nghien-cuu-khoa-hoc-quoc-gia-hoc-sinh-trung-hoc-co-so-606878.aspx

https://giaoduc.net.vn/huy-ket-qua-dat-giai-nhat-cuoc-thi-nghien-cuu-khoa-hoc-ky-thuat-cap-quoc-gia-post250995.gd

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

Cao Nguyên