Động Tớn Nam Sơn - 'Nàng công chúa ngủ trong rừng' của vùng cao Vân Sơn

Cửa vào động Nam Sơn

Những ngày trung tuần tháng 9, khi tiết trời vùng cao trong veo và mát lành, chúng tôi bắt đầu hành trình khám phá Động Nam Sơn, hay còn được người dân địa phương gọi với cái tên thân thương là Động Tớn. Từ trung tâm xã Vân Sơn, con đường bê tông nhỏ uốn lượn như một dải lụa mềm mại, vắt qua những sườn đồi, những cánh rừng già. Sau gần 50 phút di chuyển bằng xe máy, từ ngã ba chợ Lồ, quốc lộ 6, vượt núi, chúng tôi đến xóm Tớn, điểm khởi đầu cho cuộc trecking thực sự.

Thạch nhũ tạo nên muôn hình vạn trạng trong lòng động

Hồ nước nhỏ trong vắt trong lòng động

Hành trình đi bộ gần một giờ đồng hồ để đến cửa động là một trải nghiệm không thể nào quên. Con đường mòn nhỏ len lỏi qua những cánh rừng tre, trúc rì rào trong gió, rồi cheo leo trên những sườn núi đá tai mèo sắc lẹm. Tiếng chim hót líu lo, tiếng suối róc rách xa xa và hương thơm của cây cỏ núi rừng hòa quyện, tạo nên một bản giao hưởng thiên nhiên đầy mê hoặc.

Chính sự khó khăn, hiểm trở trên con đường này càng làm tăng thêm giá trị và sự háo hức cho cuộc khám phá sắp tới. Cửa động hiện ra khá khiêm tốn, chỉ cao chừng 1 mét và rộng chưa đầy 90cm, khiến chúng tôi không khỏi bất ngờ. Nhưng khi lách người qua khe cửa hẹp ấy, cả một thế giới hoàn toàn khác mở ra – một không gian rộng lớn, khoáng đạt và huyền ảo đến choáng ngợp.

Không khí mát lạnh phả vào mặt, mang theo hơi ẩm trong lành của đá và nước. Tai chúng tôi lắng nghe được thứ âm thanh duy nhất: tiếng nước tí tách rơi từ trần động xuống, thánh thót và đều đặn như một bản nhạc không lời nhẹ buông giữa không gian tĩnh lặng.

Du khách khám phá động Nam Sơn

Động Nam Sơn dài khoảng 455m, được chia thành ba ngăn chính, mỗi ngăn mang một vẻ đẹp riêng. Ánh đèn pin quét đến đâu, một bức tranh điêu khắc tuyệt mỹ của tạo hóa lại hiện ra đến đó. Hàng vạn cột đá, măng đá, nhũ đá, rèm đá... với đủ mọi hình thù, kích cỡ và màu sắc đua nhau khoe dáng.

Có chỗ tựa như một chiếc phản ngọc khổng lồ, nơi tiên nhân xưa kia nghỉ lại. Chỗ khác lại trông như những thửa ruộng bậc thang xếp lớp quần tụ, tái hiện một bản làng Mường thu nhỏ. Trí tưởng tượng của chúng tôi được dịp bay bổng khi nhận ra khối đá hình con voi đang phủ phục, đàn chim hạc co chân mơ màng, hay bầy thiên nga trắng muốt đang rỉa cánh tắm gội.

Điểm nhấn đặc biệt và độc đáo nhất, tạo nên lợi thế “có một không hai” của Động Nam Sơn so với các hang động khác ở Việt Nam, chính là hồ nước trong xanh nằm sâu bên trong. Mặt hồ phẳng lặng như gương, nước trong vắt đến độ có thể nhìn thấy tận đáy sâu. Giữa lòng hồ, một cột đá khổng lồ uy nghi vươn lên từ mặt nước, tựa như một ngọn tháp cổ trấn giữ chốn linh thiêng. Sự tồn tại của hồ nước không chỉ tạo nên cảnh quan tuyệt mỹ mà còn góp phần duy trì một hệ sinh vật đặc hữu, phong phú bên trong hang động.

Theo các nhà khoa học, những khối thạch nhũ kỳ ảo này đã được hình thành qua quá trình kiến tạo địa chất kéo dài khoảng 250 triệu năm. Động không chỉ là một di sản thiên nhiên mà còn là nơi lưu giữ nhiều cổ vật có giá trị về lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng. Với những giá trị vượt trội đó, Động Nam Sơn đã được công nhận là Di tích thắng cảnh cấp Quốc gia vào năm 2008.

Hành trình tới động có thể khám phá tìm hiểu những loài cây quý

Động Nam Sơn đẹp là thế, giá trị là thế, nhưng “nàng công chúa” này vẫn đang say ngủ. Trở ngại lớn nhất chính là sự khó khăn trong việc tiếp cận.

Bí thư Đảng ủy xã Vân Sơn Nguyễn Duy Tư chia sẻ, dù đã có nhiều du khách, đặc biệt là khách quốc tế, đến khám phá và để lại ấn tượng tốt đẹp, nhưng việc khai thác tiềm năng du lịch để nâng cao thu nhập cho người dân vẫn còn là một bài toán nan giải.

Xã Vân Sơn không chỉ có Động Tớn. Mảnh đất này còn sở hữu một kho báu tài nguyên du lịch đa dạng, khí hậu trong lành ở độ cao gần 1.000m, bản sắc văn hóa Mường đặc sắc, 11 cây nghiến di sản ngàn năm tuổi, những danh thắng như Thác Trăng, thác Thung, và đặc biệt là phiên chợ Bò Lũng Vân độc đáo.

Phiên chợ không chỉ là nơi mua bán trâu bò mà còn là không gian trao đổi, bày bán những nông sản đặc trưng của vùng cao như măng trúc, rau rừng, quýt cổ Nam Sơn, tỏi tía, các loại sản vật vùng cao như ốc núi, cá tép, chuột khô... Động Nam Sơn và vùng đất Vân Sơn đang đứng trước một cơ hội lớn.

Khung cảnh bình yên ở vùng cao Vân Sơn

Chính quyền xã đang rà soát xây dựng đề án khai thác tiềm năng phát triển du lịch bền vững. Trước mắt tính toán đầu tư để cải tạo con đường mòn dẫn lên động, xây dựng các bậc đá chắc chắn ở những đoạn dốc, lắp đặt lan can, tay vịn ở những khu vực nguy hiểm. Đề xuất mở các lớp tập huấn, đào tạo kỹ năng dẫn tour, kiến thức lịch sử, địa chất cho người dân địa phương.

Bên cạnh đó, khuyến khích và hỗ trợ các hộ gia đình có đủ điều kiện để phát triển mô hình lưu trú homestay. Để du khách không chỉ đến tham quan động mà còn được ở lại, cùng ăn, cùng sống và tìm hiểu về nếp sinh hoạt, văn hóa của người Mường.

Kết nối các điểm thu hút du khách ở lại dài ngày hơn bằng việc xây dựng tour khám phá động, chẳng hạn như du lịch 2 ngày 1 đêm có thể bao gồm trecking khám phá Động Nam Sơn, tham quan phiên chợ Bò, check-in tại “đồi mâm xôi”, tìm hiểu về cây nghiến cổ thụ và nghỉ đêm tại homestay của người Mường.

Việc đánh thức “nàng công chúa ngủ trong rừng” không chỉ mang lại vẻ đẹp cho du khách mà quan trọng hơn là mở ra một con đường mới, giúp người dân nơi đây thoát nghèo, làm giàu trên chính mảnh đất quê hương.

Lê Chung