Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Men theo tuyến đường nhỏ uốn lượn giữa những thửa ruộng xanh rì, chúng tôi về thôn Thác Vác, nơi tiếng đàn tính dìu dặt vang lên từ căn nhà sàn nhỏ góc bản. Ở đó, mỗi tháng đôi lần bà con người Tày lại quây quần bên nhau, gìn giữ ký ức của cha ông.

Ngay dưới chân sàn, những phụ nữ Tày khoác áo chàm, khăn đen vấn gọn, nhịp nhàng theo tiếng đàn. Bàn tay khẽ mở, khẽ khép, dịu dàng như cánh chim chao liệng trong không trung.

Nhìn các thành viên say mê tập luyện múa hát, ánh mắt ánh lên niềm vui, chị Nguyễn Thị Vân - Chủ nhiệm Câu lạc bộ múa Then Tày thôn Thác Vác chậm rãi kể: Là người Tày, ngày nhỏ tôi vẫn được nghe mẹ, nghe bà hát ru điệu khắp Nôm. Có lẽ cũng từ đấy, tình yêu với văn hóa dân tộc cứ ngấm dần vào tim, khiến tôi say mê. Với người Tày, thiếu tiếng đàn tính, điệu múa Then, lời Khắp Nôm thì như thiếu đi linh hồn vậy. Ngày trước trong thôn, hầu như nhà nào cũng có người biết hát Then, biết gảy đàn tính. Cứ mỗi dịp lễ tết, điệu múa Then lại rộn ràng. Nhưng rồi, lớp trẻ mải miết đi học, đi làm xa, không còn nhiều thời gian gắn bó với bản làng, văn hóa cội nguồn. Nỗi lo ấy cứ thôi thúc chúng tôi phải làm điều gì đó trước khi quá muộn.

Từ tâm nguyện ấy, Câu lạc bộ múa Then Tày thôn Thác Vác ra đời. Ban đầu chỉ vỏn vẹn vài thành viên là những phụ nữ trung niên trong thôn. Người góp công, người góp sức, ai có đàn tính mang đàn, ai biết điệu Then nào thì dạy lại điệu ấy. Cứ thế, từ những buổi tập luyện mộc mạc, câu lạc bộ dần trở thành nơi để bà con gửi gắm tình yêu với văn hóa Tày.

Đến nay, Câu lạc bộ có 20 thành viên sinh hoạt thường xuyên cùng các cụ già, trẻ nhỏ tìm đến tham gia mỗi khi có dịp. Người ngân vang giọng hát, người say mê với điệu múa, trẻ nhỏ thì ríu ran theo chân bà, chân mẹ vừa xem vừa học những động tác uyển chuyển. Không gian sinh hoạt của câu lạc bộ vì thế mà lúc nào cũng rộn ràng, ấm áp, chan chứa thanh âm truyền thống, thấm đượm tình làng nghĩa xóm.

Trong không khí rộn rã, tiếng đàn tính ngân lên trầm bổng, dìu dặt, như gửi nhịp hồn vào bước chân, để vòng múa thêm phần uyển chuyển. Người giữ nhịp cho cả buổi sinh hoạt ấy là ông Hà Văn Dử. Tuổi đã ngoài lục tuần, đôi bàn tay gân guốc, chai cứng vì năm tháng nhưng khi đặt lên dây đàn lại mềm mại lạ thường. Từng ngón tay ông gảy khẽ khàng mà âm thanh lan đi xa, vang vọng.

Trong tiếng đàn tính có thể nghe thấy niềm vui ngày hội, nỗi buồn khi tiễn biệt, cả khát vọng về cuộc sống no ấm, yên bình. Đàn tính và hát Then vì thế không đơn thuần để giải trí mà chính là nơi người Tày gửi gắm tâm tư, gắn kết tình làng nghĩa xóm, nuôi dưỡng niềm tin vào cuộc sống. Dẫu thời gian có đổi thay, chỉ cần tiếng đàn tính, điệu Then còn vang lên, thì hồn cốt của người Tày vẫn còn mãi.

Nói rồi, ông lại đưa tay gảy thêm mấy tiếng, âm thanh ngân dài, hòa vào giọng hát Khắp Nôm của các chị em, tạo thành điệu Then da diết mà ấm áp.

Khi tiếng đàn, tiếng hát của người lớn vừa dứt cũng là lúc không gian lại vang lên tiếng cười, tiếng bước chân rộn ràng của các em nhỏ tập múa theo. Ở đây, nếu ví lớp người cao tuổi là cội nguồn thì lớp trẻ chính là sự tiếp nối để điệu Then nói riêng văn hóa truyền thống dân tộc Tày nói chung không bị đứt gãy. Trong Câu lạc bộ, nhiều em mới ở bậc tiểu học thậm chí mầm non nhưng đã quen dần với động tác tay uyển chuyển, dáng đi mềm mại của múa Then.

Em Hà Thị Oanh, 10 tuổi, thường theo bà đến Câu lạc bộ tập múa Then cho hay: Ban đầu em chỉ đi theo bà để xem, em thấy múa Then khó, khác hẳn với các điệu múa hiện đại nhưng lâu dần, tập theo, càng tập em càng thấy cuốn hút. Mỗi lần múa, em thấy mình gần gũi với bản làng hơn, hiểu thêm về truyền thống dân tộc.

Chính sự nhập cuộc của thế hệ trẻ đã thổi vào Câu lạc bộ sức sống mới. Những điệu Then vốn gắn với nghi lễ nay vang lên trong không gian đời thường, trở thành sợi dây kết nối cộng đồng. Dẫu vậy, ngay giữa không khí hân hoan ấy, câu chuyện bảo tồn văn hóa vẫn là một nỗi trăn trở hiện hữu.

Chị Nguyễn Thị Vân - Chủ nhiệm Câu lạc bộ chia sẻ thêm: Ngày càng ít người biết đàn tính, biết hát Then cổ, tất cả chủ yếu dựa vào trí nhớ và truyền miệng. Nếu không kịp lưu giữ, mai một là điều khó tránh. Vì vậy, Câu lạc bộ vừa ghi âm, vừa quay video để bảo tồn, đồng thời tuyên truyền, khuyến khích học sinh tham gia nhiều hơn.

Chính quyền địa phương cũng đã quan tâm, đưa múa Then vào các hoạt động văn hóa tiêu biểu, khuyến khích trường học tổ chức giao lưu để học sinh tiếp cận từ sớm. Chừng nào tiếng đàn còn vang, điệu múa còn nhịp nhàng, chừng ấy hồn cốt Tày vẫn còn mãi.

Rời Thác Vác, bước chân chúng tôi như nhẹ nhàng trôi theo nhịp điệu uyển chuyển của văn hóa truyền thống người Tày. Giữa núi rừng lộng gió, điệu Then vẫn sống, mềm mại mà bền bỉ, như mạch suối len qua khe đá, âm thầm chảy qua đời này sang đời khác, để hồn cốt Tày luôn hiện hữu trong trái tim mỗi người.

Lê Huyền Thương