Đông Nam Á có thể phá vỡ thế độc quyền đất hiếm của Trung Quốc không?

Liệu Đông Nam Á có đủ lực để lật đổ thế độc quyền đất hiếm và viết lại bản đồ chuỗi cung ứng toàn cầu? Ảnh: REUTERS/TTXVN

Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và nhu cầu năng lượng sạch ngày càng tăng, các nguyên tố đất hiếm (REE) đã trở thành một yếu tố then chốt cho sự phát triển công nghệ và an ninh quốc gia. Theo trang tin Asiatimes.com, với trữ lượng dồi dào, Đông Nam Á đang đứng trước cơ hội vàng để phá vỡ thế độc quyền của Trung Quốc, quốc gia hiện đang nắm giữ gần như toàn bộ nguồn cung đất hiếm nặng (HREE) của thế giới. Tuy nhiên, hành trình này không hề dễ dàng và đòi hỏi những bước đi chiến lược, đầu tư mạnh mẽ vào chuyên môn kỹ thuật và cơ sở hạ tầng.

Bước đột phá lịch sử

Tuần trước, một sự kiện mang tính bước ngoặt đã diễn ra khi công ty Lynas Rare Earths của Australia sản xuất thành công HREE ở quy mô thương mại tại Malaysia. Đây là lần đầu tiên HREE được sản xuất bên ngoài Trung Quốc, nơi chiếm khoảng 60% sản lượng đất hiếm toàn cầu và gần 100% nguồn cung HREE. Theo ông Patricio Fáundez, Giám đốc quốc gia tại GEM Mining Consulting, thành tựu này không chỉ là một đột phá kỹ thuật mà còn có ý nghĩa địa chính trị sâu sắc.

Các nguyên tố đất hiếm, đặc biệt là HREE như dysprosi và terbi, đóng vai trò quan trọng trong nhiều công nghệ tiên tiến, từ xe điện đến hệ thống quốc phòng. Bộ Quốc phòng Mỹ đã xác định HREE là yếu tố thiết yếu cho các hệ thống tên lửa, radar và thông tin liên lạc hiện đại. Thế nhưng, Mỹ chỉ sản xuất khoảng 12% tổng sản lượng REE toàn cầu và hầu như không có HREE. Sự phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất, như Trung Quốc, mang lại rủi ro lớn về gián đoạn chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và an ninh quốc gia của các nước phương Tây.

Trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam nổi lên như một điểm sáng với trữ lượng đất hiếm khổng lồ, ước tính khoảng 3,5 triệu tấn, thậm chí có nguồn tin cho rằng lên tới 20 triệu tấn, gần gấp đôi trữ lượng của Mỹ. Tuy nhiên, sản lượng khai thác hiện nay của Việt Nam còn rất khiêm tốn, chỉ chiếm chưa đến 1% sản lượng toàn cầu. Các mỏ lớn ở phía Tây Bắc vẫn chưa được khai thác đáng kể, cho thấy tiềm năng to lớn đang chờ đợi được đánh thức.

Thách thức và lộ trình chuyển đổi

Dù sở hữu nguồn tài nguyên phong phú, các nhà cung cấp REE tiềm năng ở Đông Nam Á đang đối mặt với nhiều thách thức đáng kể.

Thứ nhất, mối lo ngại về môi trường: Việc quản lý các sản phẩm phụ phóng xạ như thorium trong quá trình khai thác và chế biến đất hiếm là một vấn đề môi trường lớn. Các quốc gia trong khu vực cần xây dựng và tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt để đảm bảo sự phát triển bền vững.

Thứ hai, thiếu hụt chuyên môn kỹ thuật và cơ sở hạ tầng: Trung Quốc hiện vẫn kiểm soát các công nghệ phân tách đất hiếm quan trọng, điều này tạo ra rào cản lớn cho Đông Nam Á. Để cạnh tranh, khu vực cần đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển, cũng như xây dựng các cơ sở hạ tầng xử lý tiên tiến.

Thứ ba, áp lực thị trường và địa chính trị: Các quốc gia Đông Nam Á phải đối mặt với sức mạnh định giá và khả năng cạnh tranh từ Trung Quốc. Việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng và tạo ra một thị trường cạnh tranh lành mạnh đòi hỏi sự hợp tác chiến lược và chính sách xuất khẩu linh hoạt.

Nếu vượt qua được những thách thức trên, Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam và Malaysia, có thể trở thành một nút thắt quan trọng trong chuỗi cung ứng REE toàn cầu, mang lại cho Mỹ, châu Âu, Nhật Bản và các quốc gia khác một giải pháp thay thế hiệu quả cho thế độc quyền của Trung Quốc.

Để hiện thực hóa điều này, không chỉ cần địa chất thuận lợi mà còn phải có sự đầu tư lớn vào năng lực tinh chế, áp dụng các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt và thiết lập các quan hệ đối tác chiến lược. Những quan hệ đối tác này sẽ đảm bảo việc chuyển giao công nghệ cần thiết và khả năng tiếp cận thị trường lâu dài.

Đối với phương Tây, lợi ích là rõ ràng: ủng hộ tham vọng đất hiếm của Đông Nam Á hoặc tiếp tục phụ thuộc vào một nhà cung cấp duy nhất là Trung Quốc. Quyết định này sẽ định hình tương lai của chuỗi cung ứng REE và tác động trực tiếp đến an ninh kinh tế và quốc phòng toàn cầu. Liệu Đông Nam Á có thể tận dụng cơ hội lịch sử này để trở thành trung tâm đất hiếm mới của thế giới?

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc