Đổi mới và những trăn trở

Tuy nhiên, sau khi triển khai, không ít bất cập đã bộc lộ, từ đề thi cho đến phương thức tuyển sinh, đặt ra câu hỏi lớn về tính công bằng và hiệu quả thực sự của những đổi mới này.

9 tự chọn, 36 cách lựa chọn, khối C00 vào “đường cùng”. Biểu đồ: Hoàng Hồng

Phương án thi mới và những hệ lụy khó lường

Theo quy chế mới, thí sinh chỉ cần thi 4 môn gồm 2 môn bắt buộc (toán, ngữ văn) và 2 môn tự chọn trong số 9 môn học lớp 12. Trên lý thuyết, phương án này giúp giảm tải áp lực thi cử, tạo điều kiện để học sinh tập trung vào những môn phù hợp với định hướng nghề nghiệp. Tuy nhiên, sự tự do lựa chọn này lại dẫn đến nhiều bất cập không ngờ tới.

Với 9 môn tự chọn, thí sinh có tới 36 cách kết hợp khác nhau. Nhưng không phải tổ hợp nào cũng được các trường đại học chấp nhận. Điển hình là trường hợp khối C00 (văn - sử - địa), vốn là lựa chọn truyền thống của những học sinh theo đuổi ngành xã hội, bất ngờ bị loại khỏi phương án tuyển sinh của nhiều trường top đầu.

Lý do được đưa ra là cần ưu tiên các môn như toán và tiếng Anh để hội nhập quốc tế. Điều này khiến hàng nghìn thí sinh đã chọn tổ hợp sử - địa rơi vào thế bị động, thậm chí mất cơ hội vào trường mong muốn chỉ vì quyết định chọn môn thi.

Những môn học mới và câu chuyện cơ hội

Một trong những điểm nhấn của kỳ thi năm nay là sự xuất hiện của hai môn mới: tin học và công nghệ. Về nguyên tắc, đây là cơ hội để thí sinh có thêm lựa chọn, đặc biệt với những em theo đuổi ngành kỹ thuật. Nhưng thực tế lại không mấy khả quan.

Các trường đại học hàng đầu như Bách Khoa, Khoa học Tự nhiên, Kinh tế Quốc dân hầu như không xét tuyển các tổ hợp có tin học hoặc công nghệ.

Ngay cả những trường kỹ thuật cũng rất hạn chế sử dụng các tổ hợp này. Kết quả là thí sinh chọn công nghệ - tin học chỉ có thể nhắm đến các trường top giữa hoặc thấp hơn. Sự phân biệt ngầm này khiến hai môn mới trở thành công cụ chỉ để xét tốt nghiệp, thay vì mở ra cơ hội vào đại học như mong đợi.

Đề thi và vấn đề công bằng

Một vấn đề nổi cộm khác là sự chênh lệch rõ rệt về độ khó giữa các môn thi. Trong kỳ thi vừa qua, đề tiếng Anh được đánh giá là khó bất thường, trong khi đề vật lý lại tương đối dễ. Ngược lại, môn địa lý có tới gần 7.000 điểm 10, còn môn công nghệ chỉ ghi nhận 4 điểm 10 trên toàn quốc. Sự không đồng đều này dẫn đến nhiều hệ lụy đáng quan ngại.

Thứ nhất, nó tạo ra sự chênh lệch lớn về điểm số giữa các tổ hợp. Thí sinh chọn môn dễ có lợi thế rõ rệt khi xét tuyển, trong khi những em chọn môn khó phải chịu thiệt thòi. Thứ hai, nó hình thành tâm lý phân biệt giữa các khối thi. Khối C00 (văn - sử - địa) bị đánh giá thấp hơn hẳn so với khối A (toán - lý - hóa) dù cùng mục tiêu xét tuyển đại học.

Điều này khiến học sinh từ lớp 10 đã phải đối mặt với bài toán hóc búa: Chọn môn nào để vừa đảm bảo tốt nghiệp, vừa có lợi khi xét đại học? Có nên đầu tư vào chứng chỉ IELTS thay vì tập trung ôn tiếng Anh ở trường? Những câu hỏi này không dễ trả lời, nhất là khi thông tin từ các trường đại học thường không được công bố sớm và minh bạch.

Đổi mới từ góc độ giảng dạy

Những thay đổi trong kỳ thi đòi hỏi sự chuyển biến mạnh mẽ từ phía giáo viên và học sinh. Bà Trần Thị Kim Vân, Hiệu trưởng Trường THCS-THPT Nguyễn Khuyến (Đà Nẵng), thẳng thắn thừa nhận nhiều giáo viên vẫn dạy theo phương pháp cũ, sử dụng ngân hàng đề của chương trình 2006 thay vì bám sát yêu cầu phát triển năng lực. Chẳng hạn, môn toán tuy có đưa vào các bài tập vận dụng thực tế nhưng chưa đa dạng, khiến học sinh lúng túng khi gặp đề thi mới.

Về phía học sinh, thói quen học vẹt, phụ thuộc vào đề cương vẫn còn phổ biến. Ông Thạch Cảnh Bê, Hiệu trưởng Trường THPT số 2 Đức Phổ (Quảng Ngãi), chia sẻ nhiều em thiếu vốn sống thực tế, chỉ tiếp nhận kiến thức một chiều từ thầy cô. Điều này khiến các em khó thích ứng với những đề thi đòi hỏi tư duy mở như hiện nay.

Hướng đi cho tương lai

Để kỳ thi những năm tiếp theo thực sự công bằng và hiệu quả, cần có những điều chỉnh căn bản. Các trường đại học nên công bố sớm phương án tuyển sinh, ít nhất trước một năm, để học sinh có thời gian chuẩn bị. Độ khó giữa các môn thi cần được cân bằng để tránh tình trạng chênh lệch điểm số.

Bên cạnh đó, công tác đào tạo giáo viên cần được chú trọng, giúp họ làm quen với phương pháp dạy học phát triển năng lực thay vì truyền thụ kiến thức một chiều.

Quan trọng hơn, nhà trường cần định hướng sớm cho học sinh trong việc lựa chọn môn thi phù hợp với năng lực và nguyện vọng nghề nghiệp. Kỳ thi 2025 chỉ là bước khởi đầu của một hành trình dài.

Thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách chúng ta nhìn nhận và khắc phục những bất cập hiện tại. Hy vọng rằng, những bài học từ năm nay sẽ giúp kỳ thi tương lai thực sự trở thành công cụ đánh giá công bằng, minh bạch và nhân văn, đúng với tinh thần đổi mới giáo dục.

THẢO LINH