Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật trong kỷ nguyên mới

Phóng viên (PV): Thứ trưởng có thể cho biết chủ trương, quan điểm về việc xây dựng dự án Luật Ban hành VBQPPL (sửa đổi) và quá trình thực hiện của Bộ Tư pháp?

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh: Đây là dự án luật đặc biệt quan trọng, bởi là “luật làm luật”, là giải pháp toàn diện thực hiện đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, nhằm thực hiện hiệu quả đột phá chiến lược về thể chế theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đều đã có chỉ đạo về việc đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện thể chế, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong “kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc”, trong đó đề ra nhiệm vụ cần khẩn trương sửa đổi Luật Ban hành VBQPPL.

Ngày 3-1-2025, Bộ Chính trị đã cho ý kiến đối với Đề án đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật bảo đảm chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả do Đảng đoàn Quốc hội trình. Ngày 6-1-2025, Văn phòng Trung ương Đảng có Công văn số 12918-CV/VPTW về việc đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật bảo đảm chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả. Ngày 20-1-2025, Bộ Chính trị ban hành Kết luận số 119-KL/TW về định hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, trong đó nêu rõ 7 nội dung cần được thể chế hóa trong quá trình xây dựng Luật Ban hành VBQPPL (sửa đổi).

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh.

Bộ Tư pháp đã tập trung tối đa mọi nguồn lực để nghiên cứu, xây dựng hồ sơ dự án Luật Ban hành VBQPPL (sửa đổi). Mặc dù Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cho phép soạn thảo theo trình tự, thủ tục rút gọn, tuy nhiên, để bảo đảm chất lượng của dự án luật, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tư pháp chủ động thực hiện đầy đủ các bước theo quy định của luật hiện hành. Dự thảo luật được bố cục gồm 8 chương, 72 điều (giảm 9 chương, 101 điều so với Luật Ban hành VBQPPL năm 2015), trong đó có sự đổi mới rất căn bản, có những nội dung mang tính chất đột phá trong quy trình làm luật, luật gọn hơn nhưng chất lượng phải tốt hơn. Đây là yêu cầu xuyên suốt quá trình xây dựng dự thảo luật này.

PV: Thưa Thứ trưởng, thực tiễn cho thấy, việc ban hành VBQPPL có “độ trễ” nhất định so với sự phát triển của thực tiễn. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn nhưng chưa có pháp luật điều chỉnh. Vấn đề này được khắc phục như thế nào trong dự án Luật Ban hành VBQPPL (sửa đổi)?

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh: Để khắc phục vấn đề “độ trễ” của việc ban hành VBQPPL với yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn, dự thảo luật đã đưa ra hai nhóm giải pháp. Đó là đổi mới căn bản quy trình lập chương trình xây dựng pháp luật để bảo đảm sự linh hoạt, kịp thời phản ứng chính sách; quy định rõ, đơn giản hóa quy trình, thủ tục rút gọn và bổ sung quy trình thông qua văn bản trong trường hợp đặc biệt đối với các dự án, dự thảo văn bản xử lý các tình huống khẩn cấp và quan trọng quốc gia sau khi có ý kiến của Bộ Chính trị để kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh liên quan đến lợi ích quốc gia, dân tộc.

PV: Hiện nay, công tác tổ chức thi hành pháp luật vẫn bị đánh giá là khâu yếu, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn của công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Vấn đề này được xử lý như thế nào khi xây dựng dự thảo Luật Ban hành VBQPPL (sửa đổi)?

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh: Dự thảo luật quy định một chương mới là "Tổ chức thi hành VBQPPL", trong đó quy định gắn kết chặt chẽ giữa công tác xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật; xây dựng cơ chế thường xuyên đánh giá hiệu quả thực thi của VBQPPL sau ban hành để kịp thời nhận diện, xử lý hiệu quả những mâu thuẫn, chồng chéo, bất cập, những “điểm nghẽn” có nguyên nhân từ quy định của pháp luật; trách nhiệm của cơ quan nhà nước, tổ chức, người có thẩm quyền trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tổ chức thi hành và báo cáo hoặc cung cấp thông tin về tổ chức thi hành theo quy định của pháp luật.

Thực tế thời gian qua cho thấy, trong quá trình tổ chức thi hành VBQPPL, nhiều quy định ở các văn bản dưới luật còn có cách hiểu khác nhau, cần có hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền để áp dụng thống nhất. Tuy nhiên, luật hiện hành chưa quy định cụ thể, dẫn đến khó khăn trong việc xác định thẩm quyền, trách nhiệm hướng dẫn, có thể dẫn đến tình trạng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm của các cơ quan thực thi, cũng như cơ quan hướng dẫn áp dụng văn bản quy phạm pháp luật. Dự thảo luật mở rộng thẩm quyền hướng dẫn áp dụng pháp luật của các chủ thể có thẩm quyền ban hành văn bản dưới luật theo hướng ban hành nguyên tắc, tiêu chí, cơ sở giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật để bảo đảm sức sống của VBQPPL. Tôi cho rằng với các quy định về hướng dẫn áp dụng VBQPPL như dự thảo luật sẽ giúp xử lý nhanh các vấn đề thực tiễn và không tốn kém chi phí, nhân lực để sửa đổi, bổ sung VBQPPL.

PV: Quy định về “tham vấn chính sách” trong dự thảo luật là nội dung đang được nhiều người quan tâm, Thứ trưởng có thể chia sẻ rõ hơn quy định về việc tham vấn chính sách trong dự thảo luật?

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh: Đây là vấn đề mới được quy định trong dự thảo luật. Ban soạn thảo đã nghiên cứu những giải pháp để thúc đẩy chất lượng công tác xây dựng pháp luật, trong đó “chính sách phải ra chính sách”, chính sách phải hợp với lòng dân, chính sách có đúng, có trúng thì quy phạm hóa chính sách thành đạo luật, thành văn bản luật mới có chất lượng. Chính vì thế, dự thảo luật quy định về tham vấn chính sách.

Ban soạn thảo đã tiếp thu ý kiến của UBTVQH trong Phiên họp thứ 42 ngày 5-2-2025, làm rõ khái niệm nội hàm tham vấn chính sách. Đó là việc cơ quan xây dựng chính sách trực tiếp làm việc với các cơ quan, tổ chức để trao đổi về các giải pháp khắc phục những khó khăn, vướng mắc của quy định pháp luật hiện hành ảnh hưởng đến sự phát triển, ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền, lợi ích hợp pháp của người dân và doanh nghiệp; trao đổi về những ý tưởng kiến tạo phát triển, khơi thông nguồn lực, những vấn đề thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội. Quy trình tham vấn chính sách trong dự thảo luật cho thấy, việc làm chính sách đó không được phép khép kín; xác định trách nhiệm của người làm chính sách phải kỹ lưỡng hơn, tôn trọng yếu tố khách quan hơn; tôn trọng các chủ thể, các đối tượng có sự tác động, các cơ quan liên quan có nhiều thông tin, có trách nhiệm về vấn đề định đề cập chính sách, để thu thập thông tin, chia sẻ thông tin, đồng nhất các quan điểm, từ đó sẽ có nhận thức để chỉ ra đâu là giải pháp tối ưu giải quyết mục tiêu chính sách.

Như vậy, chính sách sẽ thực sự trở thành những giải pháp hợp lòng dân, phù hợp với các mục tiêu phát triển, tạo ra sự đồng thuận, tạo thuận lợi trong việc thu hút mọi nguồn lực trong nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp. Quy định pháp luật được ban hành sẽ phù hợp với “ý Đảng, lòng dân” và phát huy sự điều chỉnh trong đời sống xã hội.

PV: Nhiều ý kiến quan tâm đến nội dung “cơ quan trình dự án luật chịu trách nhiệm đến cùng đối với dự án luật do mình trình” tại dự thảo luật, Thứ trưởng có thể nói rõ hơn về quy định này?

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh: Thể chế hóa chủ trương đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dự thảo luật quy định cơ quan trình chịu trách nhiệm chủ trì, phối hợp với cơ quan thẩm tra và các cơ quan có liên quan trong việc nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của UBTVQH, Quốc hội để chỉnh lý dự thảo luật. Quy định này nhằm phân định rõ vai trò, nhiệm vụ cũng như tăng cường cơ chế phối hợp giữa cơ quan trình, cơ quan thẩm tra và UBTVQH. Theo đó, cơ quan trình chịu trách nhiệm chủ trì, phối hợp với cơ quan thẩm tra nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo luật theo ý kiến của Quốc hội, UBTVQH; phải chịu trách nhiệm về chất lượng VBQPPL.

Quy định tại dự thảo luật nhằm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ thông qua việc xác định trách nhiệm xuyên suốt quá trình xây dựng dự án luật của cơ quan soạn thảo từ khâu nghiên cứu chính sách đến đề xuất, soạn thảo, trình và chỉnh lý dự thảo; đồng thời, bảo đảm sự gắn kết với khâu tổ chức thực hiện văn bản sau khi được Quốc hội thông qua. Đây là vấn đề hết sức mới và cũng là giải pháp căn bản, quan trọng để nâng cao chất lượng thể chế trong thời gian tới.

PV: Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

CHIẾN THẮNG (ghi)