Đổi mới mô hình tăng trưởng là đòi hỏi tất yếu

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính về tình hình, kết quả thực hiện nghị quyết này tại Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội Khóa XV cho thấy, Chính phủ đã thể hiện quyết tâm, thống nhất hành động và được cụ thể hóa bằng Nghị quyết số 54/NQ-CP với 15 nhóm chính sách lớn, 102 nhiệm vụ, đề án, rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương. Từ những nỗ lực này, việc thực hiện 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021 - 2025 đạt nhiều kết quả tích cực, toàn diện hơn so với giai đoạn trước.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, việc thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế thời gian qua vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, tồn tại, hạn chế. Đó là mô hình tăng trưởng chậm chuyển đổi, chủ yếu vẫn dựa vào vốn và lao động, trong khi các động lực bền vững như đổi mới sáng tạo, khoa học, công nghệ và kinh tế tri thức đóng góp còn hạn chế. Chỉ có 10/27 chỉ tiêu dự kiến đạt; 13 chỉ tiêu khó hoàn thành, trong đó 9 chỉ tiêu khó đạt, 4 chỉ tiêu không đạt. Năng suất lao động cải thiện chậm, bình quân giai đoạn 2021 - 2025 chỉ đạt 5,24%/năm, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 6,5% và thấp đáng kể so với các nước trong khu vực.

Ở góc nhìn khác, Kết luận số 203-KL/TW ngày 4/11/2025 về tiếp tục tập trung thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện ở mức cao nhất mục tiêu tăng trưởng năm 2025, tạo đà vững chắc cho tăng trưởng bền vững ở mức 2 con số trong giai đoạn tới và tổng kết Nghị quyết số 05-NQ/TW, ngày 1/11/2016 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII cũng thẳng thắn nhìn nhận: sau 9 năm thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TW, mặc dù mô hình tăng trưởng kinh tế nước ta tiếp tục có bước đổi mới tích cực, gắn liền với thực hiện 3 đột phá chiến lược, cơ cấu lại nền kinh tế ngày càng dựa nhiều hơn vào năng suất, chất lượng, từng bước lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính, nền tảng kinh tế vĩ mô tiếp tục được củng cố... nhưng tăng trưởng kinh tế vẫn chủ yếu theo chiều rộng, dưới mức tiềm năng, chủ yếu dựa vào đầu tư công và tín dụng, chưa đạt được các mục tiêu đề ra.

Còn có sự chênh lệch lớn giữa các vùng và địa phương; còn phụ thuộc nhiều vào các yếu tố bên ngoài, đặc biệt là từ FDI. Tiềm năng của các khu vực, các ngành kinh tế còn rất lớn nhưng chưa được khai thác, phát huy hiệu quả. Các động lực tăng trưởng như tích lũy vốn, năng suất lao động, đổi mới công nghệ... còn ở mức thấp, chưa có cải thiện rõ rệt; các nền tảng kinh tế vĩ mô chưa thực sự bền vững...

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do những trở ngại về thể chế, cơ chế và chính sách. Công tác xây dựng pháp luật chưa theo kịp thực tiễn, còn phân mảnh, thiếu nhất quán và chưa có tầm nhìn chiến lược dài hạn, dẫn đến chính sách khó đi vào thực tế và chậm phát huy hiệu quả. Ngoài ra, các yếu tố bên ngoài như biến động địa chính trị, địa kinh tế ngày càng thường xuyên, đa chiều; khoa học, công nghệ đang thay đổi căn bản cấu trúc của nền kinh tế và định hình lại chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng toàn cầu; tác động của phân tách, phân mảnh kinh tế… cũng là những thách thức rất lớn đối với quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng của nước ta.

Như vậy việc đổi mới mô hình tăng trưởng từ chiều rộng sang chiều sâu, dựa vào khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, gắn với kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo đã và đang là đòi hỏi tất yếu khách quan bởi mô hình tăng trưởng phụ thuộc quá nhiều vào lao động giá rẻ, vốn đầu tư, khai thác tài nguyên và xuất khẩu gia công đã tiệm cận giới hạn và không còn phù hợp nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng của nền kinh tế.

Và để đổi mới nhanh và hiệu quả, trước tiên phải bắt đầu từ cách phân bổ nguồn lực. Tiếp đó, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo phải được xem là hạng mục đầu tư chiến lược của ngân sách. Ngoài ra, thể chế về đất đai, thị trường vốn cũng cần được cải cách để tạo điều kiện cho khu vực tư nhân phát triển. Đặc biệt, việc phân cấp, phân quyền gắn với trách nhiệm giải trình phải thực chất để từ đó hình thành các cực tăng trưởng mới.

Ninh Hà