Đổi mới hoạt động quản lý nguồn lực dự trữ quốc gia

Ông Vũ Xuân Bách - Tổng cục trưởng Tổng cục Dự trữ Nhà nước chỉ đạo Cục DTNN khu vực Hải Hưngxuất cấp gạo dự trữ quốc gia, hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi cơn bão số 3.

Nguồn lực dự trữ quốc gia được tăng cường và sử dụng có hiệu quả

Thực hiện Luật Dự trữ quốc gia (DTQG) giai đoạn 2013-2024, ngành Dự trữ Nhà nước (DTNN) luôn được Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quan tâm. Hàng năm, nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) bố trí cho hoạt động DTQG đều tăng. Uớc đến hết năm 2024, tổng mức DTQG đạt trên 13.000 tỷ đồng, quy mô DTQG tăng gấp gần 1,2 lần so với năm 2020 và gấp khoảng 1,5 lần so với năm 2015.

Theo số liệu thống kê, từ năm 2013 đến năm 2024, ngành DTNN đã xuất cấp hàng DTQG trị giá khoảng 22.000 tỷ đồng, trong đó đã xuất cấp trên 1.520.000 tấn gạo trị giá ước khoảng trên 16.000 tỷ đồng (khoảng 550.000 tấn gạo để cứu trợ, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh; khoảng 900.000 tấn gạo hỗ trợ học sinh ở các vùng khó khăn; khoảng gần 70.000 tấn gạo hỗ trợ các dự án trồng rừng và viện trợ đối ngoại) cùng nhiều mặt hàng vật tư, thiết bị cứu hộ cứu nạn khác; hàng quốc phòng, an ninh, nông nghiệp, y tế. Riêng năm 2024, Tổng cục DTNN đã giao các Cục DTNN khu vực thực hiện xuất cấp tổng số 103.137 tấn gạo DTQG hỗ trợ người dân các địa phương. Trong đó, thực hiện xuất cấp hỗ trợ Tết Nguyên đán là 10.401 tấn gạo; hỗ trợ giáp hạt là 5.945 tấn gạo; xuất 1.052 tấn gạo hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi cơn bão số 3; hỗ trợ học sinh học kỳ I năm học 2023 - 2024 và học kỳ I năm học 2024 - 2025 là 68.927 tấn gạo; hỗ trợ dự án rừng là 6.812 tấn gạo; viện trợ công tác đối ngoại là 10.000 tấn gạo.

Bên cạnh thực hiện xuất cấp gạo DTQG, trong năm 2024, Tổng cục DTNN đã giao các Cục DTNN khu vực xuất cấp kịp thời các mặt hàng vật tư, thiết bị DTQG hỗ trợ người dân các tỉnh bị ảnh hưởng bởi cơn bão số 3. Cụ thể, từ đầu năm đến ngày 31/12/2024, Tổng cục DTNN đã giao các Cục DTNN khu vực xuất cấp 8 bộ xuồng cao tốc các loại; 50 bộ nhà bạt; 2.445 chiếc phao tròn; 4.123 chiếc phao áo; 40 chiếc bè nhẹ; 6 bộ máy phát điện; 05 bộ máy bơm nước chữa cháy; 2 bộ thiết bị khoan cắt; 2 bộ máy khoan phá bê tông; 02 bộ thiết bị phóng dây cứu hộ. Qua đó, kịp thời hỗ trợ người dân 4 tỉnh (gồm: Tuyên Quang, Hưng Yên, Cao Bằng, Phú Thọ) khắc phục hậu quả của cơn bão số 3.

Việc xuất cấp, sử dụng nguồn lực DTQG đã tạo sự chủ động cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong quản lý, điều hành kinh tế - xã hội, phòng chống thiên tai, dịch bệnh, khôi phục sản xuất, ổn định cuộc sống, đảm bảo an sinh xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội.

Để quản lý chặt chẽ, hiệu quả nguồn lực DTQG, trong những năm qua, Tổng cục DTNN đã xây dựng, tham mưu trình cấp có thẩm quyền ban hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về DTQG đảm bảo thống nhất, đồng bộ; kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc. Theo đó, Tổng cục DTNN đã tham mưu trình Bộ Tài chính trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành 1 nghị quyết; trình Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành 3 nghị định hướng dẫn thi hành Luật DTQG; trình Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ ký ban hành các quyết định về chức năng, nhiệm vụ của Tổng cục DTNN...; xây dựng trình Bộ Tài chính ban hành theo thẩm quyền gần 40 thông tư hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ DTQG.

Công tác quản lý DTQG tại các bộ, ngành và cơ quan quản lý DTQG chuyên trách đã được tổ chức tốt; bộ máy tổ chức quản lý DTQG được kiện toàn và phát triển. Nguồn nhân lực được sắp xếp theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, kết hợp phân định chức năng, nhiệm vụ gắn với chủ trương cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; kiện toàn đội ngũ công chức, viên chức cả về số lượng, chất lượng nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.

Trong quản lý chất lượng, bảo quản hàng DTQG được các đơn vị trong ngành DTNN quan tâm triển khai theo quy định. Nhờ đó, hàng DTQG được bảo quản đảm bảo theo Quy chuẩn kỹ thuật. Hệ thống kho DTQG từng bước được đầu tư xây dựng mới, cải tạo, nâng cấp sửa chữa và thực hiện thuê kho bảo quản của các doanh nghiệp theo quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt để phục vụ bảo quản hàng DTQG, sẵn sàng xuất cấp đáp ứng kế hoạch DTQG.

Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động DTQG đã được Tổng cục DTNN triển khai thường xuyên. Các đơn vị đã chấn chỉnh, kịp thời xử lý các hành vi vi phạm pháp luật nói chung và DTQG nói riêng. Qua thanh tra, kiểm tra, Tổng cục DTNN đã đưa ra kiến nghị các giải pháp khắc phục; phát huy nhân tố tích cực, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động DTQG, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân.

Bên cạnh đó, Tổng cục DTNN và các bộ, ngành cũng đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong lĩnh vực DTQG để trao đổi, học tập kinh nghiệm về DTQG của các nước như: Đức, Pháp, Hàn Quốc, Nhật Bản, Nam Phi, Australia, Braxin, Irael, Thái Lan, Malaysia, Indonesia; qua đó nghiên cứu, tiếp thu có hiệu quả kinh nghiệm của các nước để vận dụng trong công tác quản lý, bảo quản hàng DTQG.

Công tác thông tin, tuyên truyền giáo dục pháp luật về DTQG cũng được Tổng cục DTNN quan tâm, phổ biến rộng rãi đến các tổ chức, cá nhân thông qua các hình thức như: Tổ chức hội nghị, lớp tập huấn để phổ biến, giới thiệu các chính sách, văn bản mới về lĩnh vực DTQG; đăng tải tuyên truyền công khai các văn bản quy phạm pháp luật về DTQG trên Cổng Thông tin điện tử của Chính phủ, Bộ Tài chính và Tổng cục DTNN theo quy định.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được trên, trong giai đoạn vừa qua, hoạt động DTQG cũng gặp phải một số khó khăn, thách thức. Đó là tổng mức DTQG còn thấp so với GDP (ước đến hết năm 2024 mới đạt khoảng 0,12 GDP, trong khi định hướng chiến lược đề ra đến năm 2020 đạt khoảng 1,5% GDP). Việc bố trí NSNN để mua tăng hàng DTQG còn phụ thuộc vào cân đối chung, mới đáp ứng được khoảng 50% - 60% so với nhu cầu, dẫn tới mức DTQG một số mặt hàng thiết yếu còn chưa đạt theo kế hoạch đề ra như: Lương thực (đạt khoảng 80%); xăng dầu (đạt khoảng 74%); mặt hàng vật tư, nông nghiệp, y tế tồn kho ở mức thấp. Đối với các mặt hàng phục vụ quốc phòng, an ninh tồn kho còn mỏng, thiếu các mặt hàng tiên tiến, hiện đại để đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

Mặt khác, danh mục chi tiết và phân công cơ quan quản lý còn một số bất cập; số lượng mặt hàng DTQG lĩnh vực quốc phòng, an ninh hiện còn nhiều, một số mặt hàng bảo quản đã lâu năm, phải thường xuyên thay thế để đảm bảo hiệu quả khi đưa ra sử dụng. Một số mặt hàng không thực hiện xuất cấp theo các mục tiêu DTQG như: Xăng dầu, nhiên liệu hàng không, thuốc bảo vệ thực vật, kim loại màu... Thực tế này đặt ra yêu cầu phải có cơ chế bảo quản đặc thù riêng hoặc xuất bán, giảm dần một số mặt hàng ra khỏi Danh mục hàng DTQG.

Nguồn vốn bố trí xây dựng hệ thống kho DTQG bảo quản trong những năm qua còn ở mức thấp, chỉ đạt khoảng 20% so với nhu cầu vốn đầu tư theo Quy hoạch được phê duyệt đến năm 2020. Nguồn vốn bố trí cho cải tạo, sửa chữa kho còn hạn chế, việc đầu tư chưa đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu nhập, xuất, bảo quản, dẫn đến các bộ, ngành còn phải tận dụng nhiều kho cũ để chứa hàng DTQG; chưa ban hành được tiêu chuẩn kho DTQG...

Những khó khăn, hạn chế nêu trên là do giai đoạn 2013 - 2023, mức bố trí chi cho hoạt động DTQG mặc dù có tăng hàng năm về số tuyệt đối, nhưng mới đáp ứng được khoảng 50% - 60% so với nhu cầu đặt ra. Do đó, tổng mức DTQG so với GDP rất thấp, không đạt mục tiêu trong Chiến lược đã đề ra. Mức bố trí NSNN chi cho mua tăng các mặt hàng thiết yếu, chiến lược còn thấp, chưa đạt mức dự trữ quy định. Nguồn vốn đầu tư xây dựng kho DTQG còn hạn chế, mới đáp ứng khoảng 20% so với tổng mức đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Bên cạnh đó, việc thực hiện kế hoạch 5 năm và hàng năm tại nhiều bộ, ngành quản lý hàng DTQG còn chưa kịp thời, dẫn tới lượng hàng nhập kho trong năm còn thấp. Điều này đã làm giảm hiệu lực, hiệu quả trong quản lý, điều hành hoạt động DTQG.

Trong khi đó, việc rà soát Danh mục hàng DTQG tại các bộ, ngành còn hạn chế, chưa thực hiện thường xuyên. Một số bộ, ngành được Chính phủ phân công quản lý hàng DTQG nhưng chưa quan tâm, đề xuất mua tăng các mặt hàng đưa vào DTQG nên không có hàng dự trữ để đáp ứng nhiệm vụ được giao. Công tác phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương trong phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh còn chưa kịp thời, làm giảm hiệu quả công tác xuất cấp cứu trợ, hỗ trợ. Công tác xã hội hóa hoạt động DTQG chưa được các cấp, các ngành quan tâm, chưa huy động được nguồn lực từ xã hội hóa...

Để đảm bảo quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn lực DTQG, cũng như khắc phục kịp thời những khó khăn, hạn chế trên, cần rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:

(i) Phải có nguồn lực DTQG đủ mạnh, cơ cấu hợp lý, bố trí ở các khu vực, địa bàn chiến lược trong cả nước, để chủ động, sẵn sàng đáp ứng mục tiêu của DTQG và các nhiệm vụ khác được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao;

(ii) Xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch DTQG 5 năm và hàng năm phải dựa trên nhu cầu thực tiễn nhiệm vụ được giao, đồng thời phù hợp với khả năng cân đối của NSNN để cấp có thẩm quyền có cơ sở bố trí nguồn lực nhằm chủ động, linh hoạt và ứng phó nhanh với những tình huống đột xuất, cấp bách;

(iii) Trong chỉ đạo, điều hành cần chủ động, linh hoạt, sáng tạo; phát huy tối đa sức mạnh của cả hệ thống chính trị trong thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ DTQG được giao;

(iv) Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành quản lý hàng DTQG với các bộ, ngành, địa phương trong huy động và sử dụng nguồn lực DTQG để ứng phó với những tình huống đột xuất, cấp bách xảy ra;

(v) Giữ vững kỷ luật, kỷ cương tài chính - NSNN và DTQG, tăng cường thanh tra, kiểm tra công tác quản lý, bảo quản hàng DTQG; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, người lao động phù hợp với tình hình mới...

Đổi mới và tăng cường hoạt động quản lý nguồn lực dự trữ quốc gia

Trong thời gian tới, trước những diễn biến bất thường của biến đổi khí hậu, thiên tai, thảm họa, dịch bệnh có thể tác động đến hầu hết mọi mặt của đời sống xã hội. Một số vấn đề an ninh, quốc phòng còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ khó lường, đòi hỏi phải có tiềm lực DTQG đủ mạnh, để chủ động ứng phó với các tình huống đột xuất, cấp bách phát sinh. Để thích ứng nhanh chóng với tình hình mới, ngành DTNN sẽ phải đổi mới hoạt động quản lý nguồn lực DTQG theo hướng hiện đại để sử dụng nguồn lực DTQG đạt hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Đất nước.

Trên cơ sở đó, ngành DTNN sẽ tập trung xây dựng lực lượng DTQG có quy mô đủ mạnh, danh mục mặt hàng chiến lược, thiết yếu, tiên tiến, hiện đại, có tần suất sử dụng nhiều để sẵn sàng, chủ động ứng phó kịp thời trong các tình huống đột xuất, cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, hỏa hoạn, dịch bệnh; phục vụ quốc phòng, an ninh và các nhiệm vụ được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao.

Cùng với đó, nguồn lực DTQG phải được phát triển và củng cố; quy mô các mặt hàng DTQG thiết yếu phải tăng dần hàng năm để sẵn sàng đáp ứng mọi yêu cầu nhiệm vụ được giao. Hệ thống kho tàng DTQG đến năm 2030 phải được xây dựng hoàn chỉnh theo theo hướng hiện đại, quy mô lớn, tập trung tại các vùng chiến lược trong cả nước; phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và thuận lợi trong quá trình nhập, xuất hàng DTQG. Đồng thời, thúc đẩy xã hội hóa và thu hút nguồn lực ngoài NSNN cho DTQG để tăng cường tiềm lực DTQG và đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng cho DTQG.

Để đạt được các mục tiêu trên, thời gian tới, ngành DTNN sẽ tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

Thứ nhất, đổi mới, cải cách thể chế để đảm bảo quản lý chặt chẽ nguồn lực DTQG thông qua thường xuyên rà soát, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản chỉ đạo điều hành của cấp có thẩm quyền về DTQG, để kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện nhiệm vụ; trong đó, chú trọng xây dựng hoàn chỉnh hệ thống quản lý chất lượng, Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, định mức kinh tế - kỹ thuật hàng DTQG của các bộ, ngành để xây dựng, tổ chức thực hiện kế hoạch, dự toán NSNN chi cho DTQG 5 năm, hàng năm và phục vụ cho công tác nhập, xuất, bảo quản hàng DTQG theo đúng quy định.

Thứ hai, xây dựng Kế hoạch triển khai thực hiện nghiêm túc Chiến lược phát triển DTQG đến năm 2030 và Quy hoạch tổng thể kho DTQG thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, huy động, sử dụng nguồn lực DTQG; qua đó xây dựng lực lượng DTQG có quy mô đủ mạnh, cơ cấu hợp lý, danh mục mặt hàng chiến lược, thiết yếu.

Đồng thời, tập trung xây dựng hệ thống kho DTQG và cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng đồng bộ, hiện đại để phục vụ tốt cho hoạt động quản lý nguồn lực DTQG, sẵn sàng xuất cấp hàng DTQG nhanh chóng, kịp thời khi có tình huống đột xuất, cấp bách xảy ra.

Thứ ba, ngoài nguồn lực NSNN, cần nghiên cứu các giải pháp đổi mới để huy động nguồn lực xã hội hóa cho hoạt động DTQG nhằm góp phần tăng cường lực lượng DTQG. Ưu tiên mua sắm các mặt hàng thiết yếu, chiến lược đưa vào DTQG và bố trí dự trữ tại các địa bàn trọng điểm, các khu vực chiến lược trên cả nước, để chủ động ứng phó nhanh, hiệu quả khi có quyết định xuất hàng.

Thứ tư, nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ để nâng cao chất lượng bảo quản hàng DTQG; áp dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại, cơ giới hóa trong quá trình nhập, xuất, bảo quản nhằm kéo dài thời hạn lưu kho của hàng DTQG, đảm bảo hàng DTQG khi xuất kho luôn đủ về số lượng, đạt chất lượng theo quy định.

Thứ năm, cải tiến quy trình làm việc, quy trình phối hợp, chuẩn hóa nghiệp vụ trong ứng dụng công nghệ thông tin theo kế hoạch đề ra. Đẩy mạnh ứng dụng các thành tựu công nghệ hiện đại vào hoạt động nghiệp vụ DTQG, xây dựng hệ thống điện tử kết nối và liên thông từ Trung ương tới địa phương. Tăng cường bảo đảm an ninh, an toàn thông tin các dữ liệu bảo mật của ngành DTNN, đảm bảo cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác, kịp thời.

Thứ sáu,tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ nghiệp vụ cho cán bộ, công chức, người lao động trong ngành DTNN theo hướng chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, đặc biệt là đội ngũ chuyên gia, cán bộ kỹ thuật và bảo quản hàng DTQG. Đồng thời, thực hiện sắp xếp, bố trí, sử dụng nguồn nhân lực theo vị trí việc làm, phù hợp với tình hình, đặc thù của mỗi cơ quan, đơn vị trong ngành DTNN.

Thứ bảy, đẩy mạnh hợp tác quốc tế với các nước có điều kiện tương đồng với Việt Nam, để nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm chuyển giao công nghệ trong quản lý, bảo quản hàng DTQG và công nghệ xây dựng hệ thống kho DTQG. Đổi mới, tăng cường tuyên truyền các chính sách, hoạt động quản lý, sử dụng nguồn lực DTQG để nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, cán bộ công chức, các tầng lớp nhân dân trong toàn xã hội.

Như vậy, thực tiễn công tác quản lý DTQG trong những năm qua, cũng như những dự báo về kinh tế - xã hội trong nước, thế giới nói chung và dự báo về các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động DTQG nói riêng cho thấy, thời gian tới, việc đổi mới hoạt động quản lý nguồn lực DTQG phải được triển khai đồng bộ, toàn diện, chủ động, hiệu quả hơn nữa, để DTQG thực sự trở thành công cụ hữu hiệu của Nhà nước, góp phần thúc đẩy kinh tế- xã hội của Đất nước phát triển bền vững trong kỷ nguyên vươn mình của Dân tộc.

Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1+2 tháng 1/2025

Vũ Xuân Bách - Tổng cục trưởng Tổng cục Dự trữ Nhà nước