Độc đáo nghề truyền thống 200 năm tuổi ở Bình Định được công nhận di sản

Nghề chằm nón ngựa trở thành di sản

Ngày 12/9, tại Trường Tiểu học số 1 xã Cát Tường, UBND huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định phối hợp với Sở VH&TT tỉnh này tổ chức lễ đón Bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia "Nghề chằm nón ngựa Phú Gia".

Nghề chằm nón ngựa Phú Gia (Cát Tường, Phù Cát, tỉnh Bình Định) được Bộ VHTT&DL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ảnh: Thu Dịu

Đây là sự kiện lớn của người dân làng nghề, là dịp tôn vinh di sản nghề chằm nón ngựa Phú Gia; tôn vinh cộng đồng dân cư, nhất là các nghệ nhân đã có công đóng góp trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của di sản; nâng cao trách nhiệm trao truyền di sản giữa các thế hệ và thực hành di sản trong đời sống đương đại.

Ông Lâm Hải Giang - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định phát biểu tại lễ đón nhận Bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia "Nghề chằm nón ngựa Phú Gia" sáng 12/9. Ảnh: Thu Dịu

Phát biểu tại buổi lễ, ông Lâm Hải Giang – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định, cho biết, nón ngựa xuất phát từ thôn Phú Gia, xã Cát Tường (huyện Phù Cát), có tuổi đời trên 200 năm. Nón ngựa được xem là "kiệt tác" của nón lá.

Gọi là nón ngựa bởi chiếc nón gắn với hình ảnh, quyền uy của một số nhà chức trách đương thời cưỡi ngựa. Chiếc nón còn là biểu tượng cho sự mạnh mẽ, uy nghiêm và gắn với hình ảnh đội quân Tây Sơn thần tốc. Nón ngựa là sản phẩm đặc trưng của văn hóa trang phục, có giá trị mỹ thuật cao và là sản phẩm đặc trưng làng nghề của Bình Định.

Nón ngựa Phú Gia được làm thủ công với nhiều công đoạn, hoa văn tinh tế, là biểu tượng quyền uy một thời. Ảnh: Thu Dịu

Theo ông Giang, ngày xưa, loại nón này chỉ được dành cho giới có chức sắc và những người thuộc giới thượng lưu, quyền quý. Những mẫu hoa văn "long, lân, quy, phụng" được thêu trên nón là biểu hiện quyền uy của người đội trong thời đại phong kiến. Mỗi mẫu hoa văn thể hiện thứ bậc của người đội trong xã hội thời ấy.

Nhìn vào hoa văn trên chiếc nón ngựa có thể biết phẩm hàm của vị quan đang sử dụng. Cũng chính nhờ có những mẫu họa tiết này mà khi đội trên đầu, nón ngựa Phú Gia vừa có nét cao sang, quý phái, vừa gợi lên sự trang nhã, mềm mại và trở thành nét đặc trưng của nón ngựa Phú Gia.

Để làm ra một chiếc nón ngựa, nghệ nhân phải thực hiện 10 công đoạn, từ tạo sườn cho đến thêu thuyền, kết lá… Nón ngựa Phú Gia được kết cấu rất đặc biệt và rất bền chắc.

Nón được kết thành 10 lớp, nguyên liệu làm nón là lá kè (lá cọ), ống giang (cật), rễ dứa,… mọc tự nhiên trong rừng núi Bình Định. Hoa văn trên nón ngựa đa số là các hình ảnh mang đậm bản sắc văn hóa người Việt như: Đám mây, Long - Lân - Quy - Phụng, hoa sen, bầu rượu… những chiếc nón ngựa làm thủ công có tuổi đời từ 100 – 200 năm.

Những chiếc nón ngựa chụp bạc có tuổi đời từ 100 - 200 năm. Ảnh: Thu Dịu

"Nón ngựa Phú Gia chứa đựng giá trị văn hóa đặc sắc của làng nghề Việt. Từ những giá trị văn hóa hóa đó, nghề chằm nón ngựa Phú Gia được Bộ VHTT&DL ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Việc được tôn vinh góp phần nâng cao nhận thức về giá trị của loại hình di sản văn hóa phi vật thể này; khẳng định vai trò của nghề truyền thống trong đời sống tinh thần của cộng đồng địa phương, tôn trọng giá trị của di sản tại vùng đất Bình Định, góp phần tạo nên sự đa dạng văn hóa trong tổng thể các giá trị di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam" – ông Giang cho hay.

Phát triển làng nghề gắn với du lịch

Tại buổi lễ, ông Nguyễn Văn Hưng - Chủ tịch UBND huyện Phù Cát, chia sẻ, để bảo tồn và phát huy nghề chằm nón ngựa Phú Gia, UBND huyện Phù Cát phối hợp với các ngành liên quan quy hoạch tổng thể, quy hoạch chi tiết làng nghề truyền thống, phát triển du lịch làng nghề.

Hiện nay, người làm nón ở Phú Gia đã sáng tạo nhiều mẫu nón cách tân, có sự thay đổi trong chất lượng, công đoạn để phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng. Ảnh: Thu Dịu

Để đẩy mạnh việc phát triển làng nghề nón ngựa Phú Gia, kết nối với các tổ chức, công ty lữ hành du lịch để có kế hoạch phục vụ nhu cầu tham quan, tìm hiểu của các đoàn khách trong nước và quốc tế. Từ đó, liên kết, phát triển thị trường tiêu thụ, lan tỏa các giá trị di sản làng nghề truyền thống gắn kết với phát triển du lịch.

Tổ chức liên kết, xúc tiến quảng bá và tiêu thụ sản phẩm nón ngựa, tôn vinh các cá nhân, cộng đồng có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ, thực hành, bảo vệ và phát huy giá trị di sản nghề chằm Nón ngựa Phú Gia.

Nghề làm nón ngựa đòi hỏi sự khéo tay, cẩn thận và sáng tạo của người làm nón để làm ra những hoa văn đẹp. Ảnh: Thu Dịu

Theo ông Hưng, ngoài những chiếc nón ngựa truyền thống, làng nghề nón ngựa Phú Gia ngày nay còn chế tác ra nhiều loại nón cách tân, người làm nón chỉ giữ lại những công đoạn chính trong quy trình làm nón ngựa truyền thống, một số nguyên liệu làm nón cũng được thay đổi để phù hợp với xu hướng thị trường.

Hiện nay, nón ngựa Phú Gia có mặt ở khắp nơi, từ Bắc vào Nam và cả nước ngoài. Ngoài ra, làng nón Phú Gia cũng trở thành một điểm nhấn du dịch ở các tour về Bình Định.

Nghệ nhân Đỗ Văn Lan (bên trái ảnh, ở Phú Gia, Cát Tường) giới thiệu về nét đặc sắc của nón ngựa với du khách. Ảnh: Thu Dịu

Ông Hưng cho biết thêm, làng nghề nón ngựa Phú Gia đã được UBND tỉnh Bình Định công nhận là làng nghề truyền thống, đạt danh hiệu Làng nghề tiêu biểu Việt Nam. Mỗi phiên chợ (5 ngày một phiên) có gần 1.000 chiếc nón ngựa Phú Gia được xuất đi các tỉnh, thành khắp cả nước. Làng nghề nón ngựa Phú Gia được quy hoạch phát du lịch gắn làng nghề theo đề án của tỉnh Bình Định. Những kết quả phấn khởi nêu trên là động lực để những người ở làng nón ngựa Phú Gia quyết tâm giữ nghề, giữ nét văn hóa, tinh hoa của cha ông ngày trước.

Nguyễn Thị Thu Dịu