Doanh nghiệp và nhà khoa học đều có 'đất' để thử nghiệm công nghệ mới

Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nêu: “Cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra. Chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Có cơ chế thí điểm để doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới có sự giám sát của Nhà nước; có chính sách miễn trừ trách nhiệm đối với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới mà có thiệt hại về kinh tế do nguyên nhân khách quan. Hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo, ươm tạo công nghệ và chuyển đổi số”.

Cùng với đó, tại Điều 6 Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo 2025 nêu rõ định hướng chiến lược như sau: "Khuyến khích hoạt động mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chính sách chia sẻ rủi ro, đầu tư mạo hiểm và các cơ chế tài chính đặc thù khác".

Theo một số lãnh đạo trường đại học, những chủ trương này góp phần tạo hành lang pháp lý quan trọng để nhà trường mạnh dạn triển khai các dự án nghiên cứu mới, đồng thời thúc đẩy hợp tác sâu hơn với doanh nghiệp trong thử nghiệm công nghệ và thương mại hóa sản phẩm.

Tạo điều kiện thuận lợi để các nhà khoa học chủ động sáng tạo và hiện thực hóa ý tưởng

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Hải - Trưởng phòng thí nghiệm Hệ thống thông tin tích hợp, Trường Công nghệ thông tin và truyền thông, Đại học Cần Thơ nhận định: “Nghị quyết 57 đã mở ra bước ngoặt trong việc tạo môi trường thuận lợi cho việc nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ tại Việt Nam.

Trước đó, việc thử nghiệm các công nghệ mới gặp không ít khó khăn. Bởi những công nghệ mới thường khó dự đoán về hiệu quả và kết quả cuối cùng, dù đã được đánh giá từ giai đoạn ý tưởng. Điều này khiến nhiều đề xuất nghiên cứu không thể triển khai, hoặc phải hạn chế phạm vi thử nghiệm. Chưa kể, các vấn đề về ngân sách, tài chính và cơ chế vận hành cũng gây ra những trở ngại không nhỏ.

Do đó, Nghị quyết 57 là một bước tiến quan trọng để tháo gỡ những rào cản này. Việc cho phép các cá nhân, tổ chức và doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới đồng thời được Nhà nước giám sát và bảo hộ, sẽ tạo môi trường an toàn, khuyến khích đổi mới sáng tạo. Với cơ chế này, các nhà khoa học sẽ tự tin hơn khi đề xuất các dự án nghiên cứu, dám thử nghiệm những ý tưởng mới, từ đó tạo ra những bước tiến quan trọng trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ”.

Phòng thí nghiệm Đổi mới sáng tạo UAV & Robot trong nông nghiệp được hình thành từ sự hợp tác giữa Đại học Cần Thơ và CT Group. Ảnh minh họa: website nhà trường

Theo thầy Hải, hiện nhà trường đã thiết lập quỹ hỗ trợ nghiên cứu khoa học, được cấp từ ngân sách thường xuyên của đơn vị và kết hợp với việc huy động nguồn lực từ các doanh nghiệp bên ngoài. Theo đó, việc huy động nguồn lực xã hội hóa, kết hợp với quỹ nội bộ không chỉ tăng khả năng thực hiện các đề tài nghiên cứu mà còn giúp nâng cao chất lượng, tính ứng dụng thực tiễn và khả năng hợp tác giữa trường học với doanh nghiệp. Cụ thể, doanh nghiệp có thể tham gia hỗ trợ kinh phí cho các đề tài, đồng thời phối hợp với nhà trường triển khai các nghiên cứu ứng dụng, từ đó nâng cao hiệu quả và tính khả thi của các dự án.

“Đơn cử đối với các đề tài có khả năng ứng dụng cao, nhà trường chủ động kết nối nhóm nghiên cứu với doanh nghiệp ngay từ giai đoạn xây dựng thuyết minh để bảo đảm sản phẩm đầu ra phù hợp nhu cầu thị trường. Những doanh nghiệp đồng hành cũng được quyền tham gia góp ý chuyên môn, thử nghiệm sản phẩm và đặt hàng các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể.

Nhờ đó, nhiều đề tài không còn mang tính hàn lâm đơn thuần mà chuyển dần sang mô hình nghiên cứu phát triển (R&D) gắn với thực tiễn sản xuất. Việc xã hội hóa nguồn lực cũng giúp trường linh hoạt hơn trong việc đầu tư trang thiết bị, hỗ trợ nhóm nghiên cứu trẻ và mở rộng hợp tác quốc tế”, thầy Hải nêu quan điểm.

Cùng bàn vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Hồng Đức - Phó Viện Trưởng Viện Nghiên cứu và Ứng dụng các hợp chất thiên nhiên, Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết, trước đây, các hoạt động nghiên cứu trong trường đại học đều phải tuân thủ chặt chẽ các quy định. Khi muốn thử nghiệm một công nghệ mới, nhiều nhà khoa học buộc phải tự bỏ kinh phí hoặc trông chờ vào những khoản hỗ trợ hạn chế từ nhà trường. Quá trình nghiên cứu đòi hỏi phải thử, sai liên tục, trong khi rủi ro thất bại rất lớn. Vì vậy, chỉ những đề tài đã được đảm bảo an toàn về mặt kỹ thuật mới có cơ hội triển khai, còn các ý tưởng đột phá thường bị bỏ ngỏ hoặc trì hoãn vì thiếu nguồn lực và cơ chế thử nghiệm phù hợp.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Hồng Đức - Phó Viện Trưởng Viện Nghiên cứu và Ứng dụng các hợp chất thiên nhiên, Đại học Bách Khoa Hà Nội. Ảnh: website nhà trường

Theo thầy Đức, cơ chế thí điểm mà Nghị quyết 57 đề ra sẽ tháo gỡ đáng kể những rào cản này. Nhà khoa học và doanh nghiệp có thể triển khai thử nghiệm công nghệ mới với mức độ rủi ro tài chính thấp hơn, tạo điều kiện để các ý tưởng táo bạo bước ra khỏi phòng thí nghiệm. Đây là bước tiến quan trọng, giúp các nhóm nghiên cứu, đặc biệt là đội ngũ trẻ mạnh dạn hơn trong việc theo đuổi các đề tài mang tính đổi mới cao. Với cơ chế mới, nhà khoa học có thêm niềm tin để đề xuất và thử nghiệm các dự án quy mô lớn, qua đó mở ra cơ hội tạo ra những thành tựu mới trong nghiên cứu và chuyển giao công nghệ.

“Chưa kể, trước đây phần lớn doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, gần như không có nguồn lực bài bản dành cho hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D). Vì vậy, nếu doanh nghiệp có thể tham gia hỗ trợ tài chính cho các đề tài, kết hợp cùng các trường đại học, những sáng kiến khoa học sẽ có cơ hội được triển khai một cách hiệu quả và bài bản hơn.

Đơn cử công nghệ Hydro xanh - một hướng nghiên cứu tiên tiến, đòi hỏi hệ thống thiết bị và vật liệu đặc thù để đưa được vào chuỗi cung ứng. Đây là lĩnh vực mà doanh nghiệp phải đồng hành cùng nhà khoa học mới có thể tạo ra bước tiến. Trong khi các trường có nhiều ý tưởng triển vọng, nguồn kinh phí lại hạn hẹp và doanh nghiệp chưa sẵn sàng đầu tư.

Do vậy, Nghị quyết 57 sẽ giúp kết nối các nguồn lực này, tạo hành lang để doanh nghiệp và nhà khoa học phối hợp chặt chẽ hơn, từ đó đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu và thương mại hóa công nghệ”, thầy Đức nêu quan điểm.

Nhóm nghiên cứu sẽ có cơ hội tiếp cận môi trường thực tế để cải thiện chất lượng

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Hải, điểm quan trọng nhất của cơ chế thí điểm trong Nghị quyết 57 là khả năng tạo ra những thay đổi thực sự trong ứng dụng công nghệ vào đời sống và sản xuất. Trước đây, nhiều nghiên cứu dù có tiềm năng nhưng chỉ dừng lại trong phòng thí nghiệm do không có “đất” để thử nghiệm thực tế. Khi thiếu cơ chế cho phép sai số và rủi ro, doanh nghiệp không dám hợp tác, còn nhà khoa học thì không có điều kiện đưa sản phẩm ra môi trường vận hành thực tế.

Với chủ trương mới, các mô hình công nghệ có thể được thử nghiệm trực tiếp tại doanh nghiệp, khu công nghiệp, trang trại, bệnh viện hoặc trong các không gian đổi mới sáng tạo được Nhà nước cho phép. Điều này giúp rút ngắn đáng kể khoảng cách giữa nghiên cứu và ứng dụng. Những kết quả bước đầu dù chưa hoàn thiện vẫn mang lại giá trị lớn, vì chúng cung cấp dữ liệu thực tế để nhà khoa học điều chỉnh giải pháp, còn doanh nghiệp có cơ hội đánh giá tính khả thi trước khi đầu tư lớn.

“Đơn cử, trong lĩnh vực năng lượng, các công nghệ như pin nhiên liệu hay xử lý rác thải phát điện có thể được thử nghiệm trực tiếp tại nhà máy với quy mô nhỏ dưới sự giám sát của cơ quan quản lý. Nếu gặp sự cố hoặc thiệt hại do nguyên nhân khách quan, doanh nghiệp sẽ được miễn trừ trách nhiệm, từ đó giúp họ yên tâm hợp tác. Nhờ vậy, những công nghệ này có cơ hội được hoàn thiện nhanh hơn và sớm tham gia vào chuỗi cung ứng.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, các giống cây trồng mới, thiết bị IoT dự báo sâu bệnh hoặc hệ thống tưới thông minh có thể được thử nghiệm ngay trên đồng ruộng, thay vì chỉ phát triển trong nhà kính. Sự tham gia của doanh nghiệp thương mại hóa sẽ giúp kết nối sản phẩm nghiên cứu với thị trường, nâng cao khả năng đưa các giải pháp công nghệ tới tay người nông dân.

Ở mảng y tế, cơ chế thí điểm giúp các giải pháp như thiết bị xét nghiệm nhanh, robot hỗ trợ phẫu thuật hay phần mềm chẩn đoán bằng AI có thể được thử nghiệm lâm sàng trong môi trường kiểm soát, từ đó rút ngắn quá trình cấp phép và thương mại hóa.

Như vậy, những điều này có ý nghĩa rất lớn đối với các trường đại học. Sinh viên, giảng viên và nhóm nghiên cứu sẽ có cơ hội tiếp cận môi trường thực tế, không chỉ cải thiện chất lượng nghiên cứu mà còn nâng cao khả năng chuyển giao. Các dự án hợp tác với doanh nghiệp, thay vì chỉ mang tính mô phỏng, giờ đây có thể tạo ra sản phẩm hữu ích, giải quyết những bài toán cụ thể của địa phương hoặc ngành nghề”, thầy Hải nêu quan điểm.

Đồng quan điểm trên, thầy Đức bày tỏ, việc triển khai Nghị quyết 57 tại các cơ sở giáo dục đại học cần được cụ thể hóa bằng những bước đi thiết thực. Trước hết, mỗi trường đại học và viện nghiên cứu cần thành lập quỹ nghiên cứu nội bộ, vừa lấy từ ngân sách thường xuyên, vừa huy động nguồn lực xã hội hóa từ doanh nghiệp, quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo. Quỹ này sẽ là “bệ phóng” để các nhóm nghiên cứu thực hiện các đề tài có tính đổi mới cao, thử nghiệm công nghệ mới và phát triển sản phẩm ứng dụng thực tiễn.

Bên cạnh đó, việc tăng cường kết nối trực tiếp giữa nhà trường và doanh nghiệp là yếu tố then chốt. Trong đó, các trường cần triển khai cơ chế thí điểm bài bản từ việc thí điểm thử nghiệm công nghệ tại phòng thí nghiệm hoặc trong môi trường sản xuất thực tế, đến việc xây dựng các hợp đồng phối hợp nghiên cứu, thử nghiệm sản phẩm với doanh nghiệp. Điều này không chỉ giúp sinh viên, giảng viên và nhóm nghiên cứu có cơ hội trải nghiệm thực tế, mà còn rút ngắn khoảng cách giữa nghiên cứu hàn lâm và ứng dụng, tạo ra các sản phẩm có giá trị kinh tế - xã hội.

“Khi các cơ sở giáo dục xây dựng được quỹ nghiên cứu, thực hiện cơ chế thí điểm, đồng thời huy động nguồn lực từ doanh nghiệp và các tổ chức hỗ trợ, Nghị quyết 57 sẽ trở thành cú hích mạnh mẽ, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế và thúc đẩy văn hóa đổi mới sáng tạo trong cộng đồng khoa học”, thầy Đức nhấn mạnh.

Yên Đan