Doanh nghiệp thực phẩm 'lòng như lửa đốt' vì những quy định chồng chéo

Với nửa triệu sản phẩm phải tự công bố lại hoặc đăng ký lại dựa trên Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật an toàn thực phẩm, luật sư Trần Ngọc Hân (Amcham Việt Nam) đã thốt lên rằng điều này sẽ tạo gánh nặng khổng lồ cho cơ quan quản lý và doanh nghiệp (DN) thực phẩm.

Mối lo gánh nặng khổng lồ

Cụ thể, theo luật sư Hân, nếu dựa theo Dự thảo nêu trên, yêu cầu tất cả sản phẩm đã tự công bố/đăng ký công bố đều phải đăng ký lại (trong vòng 2 năm), dẫn tới việc 460.666 sản phẩm sẽ phải tự công bố lại và 69.426 sản phẩm phải đăng ký lại. Như vậy số hồ sơ tự công bố sẽ tăng gấp đôi so với trước đây, rồi số lượng hồ sơ đăng ký công bố sẽ tăng gấp 5, thời gian dài gấp đôi. Từ đó có thể sẽ gây thiệt hại số tiền cực kỳ lớn. Điều đáng nói, Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo là cắt giảm 30% thủ tục hành chính.

Các DN thực phẩm đang “đứng ngồi không yên” trước những quy định cóthể tạo gánh nặng khổng lồ trong dự thảo nghị định mới về an toàn thực phẩm.

Đơn cử như với thủ tục tự công bố sản phẩm trong Dự thảo, luật sư Hân nhận định đây là yêu cầu mới, đang tạo thêm gánh nặng hành chính và khó khăn cho hoạt động của DN thực phẩm.

Chẳng hạn, đối với thực phẩm thông dụng bao gói sẵn như gạo, trà, cà phê, DN không tìm được tài liệu hay thông tin về hàm lượng dùng/ngày và hàm lượng trong tài liệu/ngày. Trong khi đó, yêu cầu cũng không mang lại giá trị thực tế mà có thể gây khó hiểu cho người tiêu dùng. Về mặt thông lệ quốc tế, các nước cũng không yêu cầu cung cấp thông tin này. Về phía DN cũng quan ngại sẽ bị lộ bí mật kinh doanh, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh.

Không chỉ như thế, xét về bất cập trong chính sách quản lý thực phẩm như hiện tại, đứng ở góc độ một DN chuyên sản xuất các sản phẩm chè, nước giải khát và trà hòa tan, ông Giao Thế Việt, đại diện Công ty TNHH Thế Hệ Mới, phản ánh DN phải tuân thủ nhiều quy định khác nhau, đôi khi mâu thuẫn hoặc trùng lặp về chỉ tiêu kiểm nghiệm. Một sản phẩm thực phẩm thuộc nhiều giai đoạn hoặc danh mục quản lý khác nhau. Điều này gây khó khăn cho DN khi xác định cơ quan chịu trách nhiệm chính.

Ông Việt cũng chỉ rõ tình trạng chồng chéo trong quản lý thực phẩm nhập khẩu và nội địa. Chẳng hạn thực phẩm nhập khẩu phải tuân thủ các QCVN (quy chuẩn kỹ thuật quốc gia) do Bộ Y tế ban hành (như QCVN 8-2:2011/BYT), nhưng khi lưu thông trong nước, lại chịu thêm các tiêu chuẩn của Bộ Công Thương hoặc Bộ Nông nghiệp và Môi trường nếu thuộc danh mục quản lý của họ. Điều này dẫn đến việc một lô hàng nhập khẩu có thể phải kiểm tra nhiều lần với các tiêu chí tương tự nhưng do các cơ quan khác nhau thực hiện.

Để giải quyết triệt để, theo đề xuất của ông Việt, cần có một cơ quan đầu mối thống nhất (ví dụ: Ủy ban An toàn thực phẩm quốc gia hoặc Cục An toàn thực phẩm) để điều phối và loại bỏ chồng chéo giữa TCVN (Tiêu chuẩn Việt Nam), QCVN cũng như giữa các bộ ngành. Đánh giá lại cơ chế quản lý, xây dựng bộ tiêu chuẩn chi tiết cho các ngành nghề, cách thức kiểm soát, hướng dẫn DN áp dụng.

Còn theo ông Nguyễn Văn Chinh, Giám đốc Công ty Kim Sơn Farm (chuyên sản xuất thực phẩm hữu cơ) và là Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Thực Phẩm Minh Bạch (AFT), việc sửa đổi Nghị định 15/15/2018/NĐ-CP cần có cách tiếp cận mới phù hợp thông lệ quốc tế, phù hợp xu thế số hóa của thời đại, trong đó cần đổi mới cả về tổ chức lẫn phương thức quản lý, công cụ và giải pháp thực hiện.

Không nên tạo thêm “điểm nghẽn”

Như băn khoăn của ông Chinh, quy mô của ngành thực phẩm ngày càng gia tăng, cả về sản lượng, chủng loại và số lượng DN tham gia, trong khi biên chế của cơ quan quản lý giảm thì việc kiểm tra sản phẩm, kiểm tra hồ sơ giấy tờ chắc chắn ngoài tầm với của cơ quan quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm.

“Chúng tôi cho rằng nên chuyển sang cách tiếp cận quản lý hiện đại mà nhiều nước đang áp dụng là cách tốt nhất ít rủi ro nhất, vừa giảm thủ tục cho DN, vừa giảm gánh nặng cho cơ quan quản lý. Đó là tiếp cận quản lý trên cơ sở các hệ thống tiêu chuẩn phổ quát mà DN phải áp dụng song song với hậu kiểm và quản lý rủi ro”, ông Chinh bày tỏ.

Bàn thêm về bất cập trong Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP, ông Nguyễn Hoài Nam, Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (Vasep), chỉ rõ trong Dự thảo đang phát sinh thêm những yêu cầu mới, những điểm nghẽn mới, gây khó khăn cho hoạt động sản xuất kinh doanh của DN trong khi chưa đưa ra được những giải pháp hiệu quả hơn Nghị định 15 để đảm bảo an toàn thực phẩm cho người dân.

Chẳng hạn, về thủ tục đăng ký lại, theo ông Nam, trong Dự thảo Quy định 15 trường hợp khi có thay đổi phải đăng ký lại (tăng thêm 12 trường hợp), dù là thay đổi lớn hay thay đổi nhỏ - cao hơn cả yêu cầu đối với quản lý dược phẩm. Không chỉ vậy, có một số trường hợp yêu cầu đăng ký lại chưa hợp lý, như thay đổi phương pháp kiểm nghiệm cũng phải đăng ký lại. Trong khi đó, ở Nghị định 15/2018/NĐ-CP chỉ quy định 3 trường hợp phải đăng ký lại.

Ngoài ra, ông Nguyễn Hoài Nam cũng chỉ thêm một bất cập trong Dự thảo khi quy định chuyển tiếp yêu cầu các sản phẩm đã đăng ký và đang lưu hành bình thường trên thị trường cũng phải bổ sung hồ sơ. Điều này làm gia tăng thủ tục hành chính và gây tốn kém về thời gian, tiền bạc cho DN. Điều đáng nói trong Nghị định 15 cũng không có quy định này.

Bên cạnh những quy định mới làm phát sinh thêm thủ tục thì điều mà các DN thực phẩm vẫn đang lo ngại là việc bổ sung tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với một số mặt hàng có liên quan đến họ, chẳng hạn như bổ sung nước giải khát có đường.

Trong công văn vào thượng tuần tháng 3/2025 được Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) gửi đến Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội về việc góp ý Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), đã nêu rõ việc chỉ đánh thuế riêng nước giải khát có đường có thể tạo ra sự bất hợp lý và phân biệt giữa các nhóm thực phẩm, đồng thời gây quan ngại về sự thiếu nhất quán trong chính sách điều tiết tiêu dùng.

Vì vậy, VCCI đề nghị xem xét chưa đưa nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB tại thời điểm này để có thêm thời gian nghiên cứu, đánh giá toàn diện và xây dựng chính sách phù hợp hơn.

Chung quy lại, để tránh tác động bất lợi khiến cho các DN thực phẩm “đứng ngồi không yên” trong bối cảnh có nhiều biến động thương mại và tiềm ẩn rủi ro như hiện nay đang cần sự điều chỉnh hợp lý hơn từ khâu chính sách thay vì tạo thêm “điểm nghẽn”, gây tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh thực phẩm.

Thế Vinh