Doanh nghiệp phải cải tiến đổi mới liên tục

TS. Nguyễn Tấn Bình, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Khoa học Lãnh đạo và Quản trị Doanh nghiệp

Theo TS. Nguyễn Tấn Bình, năm 2025, kinh tế toàn cầu dự kiến đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, bao gồm: Lạm phát, căng thẳng thương mại và chính sách thuế quan của Mỹ. Việt Nam với vai trò là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh ở châu Á, tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài (FDI), nhưng cũng sẽ chịu áp lực từ các chính sách thương mại của các đối tác lớn như Mỹ.

Cụ thể đó là những áp lực nào, thưa ông?

Câu chuyện chính sách thuế đối ứng của Mỹ, đặc biệt là thuế quan 46% đang được trì hoãn trong 90 ngày từ 5/4/2025 để Chính phủ hai nước đàm phán, thương lượng, đánh dấu một bước ngoặt trong chính sách thương mại toàn cầu. Mức thuế quan này ảnh hưởng lớn đến các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Báo cáo của tổ chức Tax Foundation chỉ ra, thuế quan này là đợt tăng thuế lớn nhất kể từ năm 1982. Về lý thuyết, mức thuế này sẽ đánh thẳng vào thu nhập vào người dân Mỹ, song, mức thuế này cũng sẽ làm giảm kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ, ảnh hưởng đến doanh thu của các DN xuất khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs).

Ngoài thuế quan, các thay đổi trong hệ thống thuế quốc tế của Mỹ cũng có thể ảnh hưởng gián tiếp đến nước ta.

Điều này tác động như thế nào đến cộng đồng DN?

Theo Reuters, mức thuế quan đối ứng cao sẽ làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam tại Mỹ. Các DN có thể phải đối mặt với giảm đơn hàng, đặc biệt khi các công ty như: Nike, Adidas dự báo doanh số giảm do chi phí tăng. Đây là ngành thâm dụng lao động, việc giảm đơn hàng sẽ dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp tăng, sức mua của người dân trong nước sẽ giảm. Ngoài ra, các thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam gần đây cũng tăng cường các rào cản phi thuế quan dưới yêu cầu về phát triển bền vững, chuyển đổi xanh… tạo thêm gánh nặng cho DN. Các quy định như CBAM (cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) của EU hay EUDR (quy định chống phá rừng) đòi hỏi DN phải đầu tư lớn để đáp ứng, trong khi nguồn lực của nhiều DN còn hạn chế. Điều này đặc biệt khó khăn với các ngành như gỗ, dệt may và da giày - những lĩnh vực mà DN tư nhân chiếm tỷ trọng lớn.

Các hoạt động hỗ trợ kết nối DN được thành phố triển khai

Nghiên cứu từ ScienceDirect cũng cho thấy, thuế tối thiểu toàn cầu có thể làm giảm sức hấp dẫn của Việt Nam đối với việc thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt trong các ngành có độ co giãn thuế cao. Thuế quan còn làm tăng chi phí logistics và giá bán, làm ảnh hưởng đến biên lợi nhuận của DN.

Làm thế nào để DN nhận diện sớm các cơ hội, rủi ro tiềm ẩn trong bối cảnh hiện nay?

Câu hỏi của bạn làm tôi nghĩ đến một hiện tượng tự nhiên kỳ bí. Trước trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004, nhiều loài động vật như: Voi, chim… đã di chuyển lên vùng đất cao hơn trước khi sóng thần ập đến, trong khi máy móc hiện đại chưa phát hiện điều gì bất thường. Không phải lúc nào, chuyên gia cũng có thể dự báo trước được các rủi ro.

Tương tự, các doanh nhân thường là người cảm nhận được những biến động bất thường trên thị trường. Người ta gọi đó là bản năng. Còn những người nghiên cứu như chúng tôi, lại cho rằng đó là bản lĩnh. Theo một số nhà nghiên cứu, bản lĩnh này được hình thành dựa trên mô hình ASK: Knowledge (kiến thức nền tảng) - Skills (kỹ năng của nhà quản trị) - Attitudes (thái độ dấn thân của nhà quản trị). Hai yếu tố đầu có thể do đào tạo, học hỏi mà có, còn yếu tố thứ ba là tố chất của nhà kinh doanh.

Tuy nhiên, tôi quan niệm, không phải việc gì doanh nhân cũng phải tự mình làm. Những việc nào tư vấn có thể làm được thì DN nên thuê. Vì những nhà tư vấn có thời gian nghiên cứu, doanh nhân nên dành thời gian cải tiến phương thức quản trị để đạt hiệu quả cao nhất.

Theo ông, DN cần phải cải tiến, đổi mới như thế nào để có thể phát triển lớn mạnh và vươn tầm thế giới?

Để tồn tại và phát triển trong môi trường kinh doanh khắc nghiệt, bất kỳ DN nào cũng phải liên tục cải tiến và đổi mới. Đó là triết lý quản trị của DN Nhật theo chu trình RG – PDCA: Research (phân tích hiện trạng), Goal (thiết lập mục tiêu); Plan (lập kế hoach) - Do (thực thi) - Check (đánh giá) - Action (cải tiến). Trong đó, chu trình PDCA phải được DN tiến hành liên tục.

Để cải tiến, đổi mới một cách thực chất, DN phải xây dựng được hệ thống quản lý chất lượng theo ISO, áp dụng phương thức quản lý như: KPI, 5S, LEAN… DN phải gắn quyền lợi của người lao động với những cải tiến, đổi mới của DN.

Điều này có lẽ là điểm nghẽn của DN, nhất là SMEs?

Khi nói đến cải tiến, đổi mới, nhiều DN thường cho rằng, SMEs lấy đâu ra kinh phí để cải tiến, đổi mới. Hiện nay, Nhà nước đang đồng hành với DN bằng nhiều chính sách thiết thực. Tại Viện Leadman, chúng tôi tổ chức đào tạo về quản trị, tài chính giúp DN trang bị những kiến thức và kỹ năng kinh doanh ở Huế từ năm 2022 đến nay. Năm nay, Sở Tài chính thành phố đã triển khai thêm gói tư vấn cải tiến, nâng cao phương thức quản lý cho các SMEs. Bộ Tài chính cũng triển khai nhiều chính sách hỗ trợ DN, trong đó, Viện Leadman tham gia đào tạo, tư vấn cho DN cải tiến hiệu quả kinh doanh thông qua việc xây dựng kênh bán hàng trên sàn thương mại điện tử; hệ thống tiêu chuẩn bán hàng trên Amazon; hệ thống quản lý chất lượng theo ISO… Vấn đề là các DN phải tìm hiểu và tham gia hội, hiệp hội DN để nắm bắt kịp thời những hỗ trợ của Nhà nước.

Theo ông, ngoài nỗ lực của DN, chính quyền, các ban ngành cần làm gì để hỗ trợ DN cải tiến và đổi mới?

Các SMEs phải chú ý hơn đến thị trường nội địa. Như chia sẻ của Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Văn Phương trong buổi gặp gỡ, đối thoại với DN ngày 9/4 vừa qua: “Các DN cần tính đến phương án phát triển thị trường nội địa một cách bài bản, bền vững - đây là hướng đi giúp DN chủ động hơn, giảm phụ thuộc vào bất kỳ thị trường nào”. Ngoài ra, DN cũng cần quan tâm đến lĩnh vực thương mại điện tử.

Hiện, Sở Tài chính đang thực hiện các chương trình đào tạo giúp DN áp dụng các công cụ phân tích dữ liệu như Google Analytics để dự báo nhu cầu thị trường và rủi ro chuỗi cung ứng; sử dụng công nghệ AI để dự báo giá hàng hóa. Các khóa học về ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo vào quản lý, phát triển DN, giới thiệu sản phẩm cũng như xây dựng kênh bán hàng thương mại điện tử cũng đang được triển khai. Quan trọng là DN phải chủ động hơn trong tiếp cận.

Bên cạnh đó, Nhà nước nên tạo hành lang pháp lý để DN hoạt động. Tại phiên họp Chính phủ 18/4 vừa qua, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã hiện thực hóa điều này khi yêu cầu không để phát sinh thêm thủ tục mới, phải cắt giảm ít nhất 30% thủ tục và thời gian, chi phí tuân thủ; đảm bảo quyền tự do kinh doanh, tạo cơ hội, điều kiện cho người dân, DN đưa vốn vào sản xuất, kinh doanh...

Cũng tại buổi gặp gỡ đối thoại với DN vừa nêu, Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Văn Phương đã cam kết: Thành phố sẽ luôn đồng hành cùng DN, nhất là trong bối cảnh nhiều biến động như hiện nay.

Theo tôi, đó không chỉ là trách nhiệm của các sở, ngành mà còn phụ thuộc rất lớn vào DN. Ở đây, tôi muốn nói là trách nhiệm của các hội, hiệp hội DN. Các hội, hiệp hội có phản ánh kịp thời những khó khăn của DN đối với lãnh đạo thành phố; cơ chế tiếp cận giữa DN với chính quyền thành phố có thật sự dễ dàng? Có như vậy, lãnh đạo thành phố mới kịp thời giải quyết vướng mắc, trợ giúp DN hoạt động hiệu quả.

Xin cảm ơn ông!

Hoàng Loan (Thực hiện)