Điều bất ngờ về công nghệ gieo mây, tạo mưa nhân tạo

Trong nhiều thập kỷ, ý tưởng con người có thể tác động và điều khiển thời tiết từng được coi là chuyện khoa học viễn tưởng.

Tuy nhiên, ngày nay công nghệ gieo mây tạo mưa (cloud seeding) đã không còn xa lạ, thậm chí trở thành một công cụ chiến lược của nhiều quốc gia nhằm ứng phó hạn hán, kiểm soát khí hậu cục bộ và phục vụ các sự kiện quan trọng.

Công nghệ gieo mây tạo mưa (cloud seeding) đã không còn xa lạ. (Ảnh minh họa từ ignitech)

Từ phòng thí nghiệm ra bầu trời

Nguyên lý cơ bản của công nghệ này là bổ sung vào các đám mây những hạt nhân ngưng tụ nhân tạo như bạc iodide, muối kali hay đá khô. Các hạt này đóng vai trò là “điểm bám” để hơi nước kết tụ, hình thành giọt mưa. Khi đủ lớn và nặng, chúng rơi xuống đất, tạo thành những trận mưa nhân tạo.

Quá trình gieo mây có thể thực hiện bằng nhiều cách như thả hóa chất từ máy bay, bắn tên lửa mang chất xúc tác lên cao hoặc đốt pháo sáng từ mặt đất. Mỗi phương thức có ưu nhược điểm riêng và được lựa chọn tùy điều kiện khí tượng cũng như mục tiêu của chiến dịch.

Công nghệ kiểm soát lượng mưa không chỉ mang ý nghĩa khoa học mà còn có giá trị thực tiễn lớn. Trong nông nghiệp, gieo mây giúp bổ sung nguồn nước cho vùng khô hạn, hạn chế thiệt hại do hạn hán kéo dài. Trong môi trường đô thị, nó góp phần giảm bụi mịn, kiểm soát ô nhiễm không khí.

Đặc biệt, một số quốc gia còn sử dụng công nghệ này để điều chỉnh thời tiết phục vụ những ngày lễ trọng đại. Tại Nga, trong nhiều dịp diễu binh ở Moscow, chính quyền đã cho máy bay phun hóa chất vào mây để “buộc” mưa rơi sớm ở khu vực ngoại ô, nhờ đó trời quang đãng khi sự kiện diễn ra. Trung Quốc cũng từng gây chú ý khi bắn hàng nghìn rocket chứa hạt ngưng tụ nhằm “xả” mưa trước lễ khai mạc Olympic Bắc Kinh 2008.

Công nghệ kiểm soát lượng mưa không chỉ mang ý nghĩa khoa học mà còn có giá trị thực tiễn lớn. (Ảnh minh họa từ ignitech)

Vật liệu nano mở ra hướng đi mới

Nếu trước đây, hiệu quả gieo mây còn phụ thuộc lớn vào điều kiện độ ẩm, thì những năm gần đây, các nhóm nghiên cứu đã phát triển vật liệu thế hệ mới.

Tiêu biểu là dự án của Giáo sư Linda Zou tại Đại học Khalifa (UAE). Nhóm đã chế tạo hạt nano với lõi muối NaCl và lớp phủ titanium dioxide, có thể kích thích ngưng tụ ngay cả khi độ ẩm chỉ khoảng 65%, thấp hơn so với ngưỡng 75% của phương pháp truyền thống.

Không dừng lại ở đó, các nhà khoa học còn thử nghiệm hạt nhân tạo băng hoạt động hiệu quả ở -8°C, thay vì -15°C như vật liệu cũ. Những tiến bộ này hứa hẹn mở rộng phạm vi áp dụng, đặc biệt tại những vùng khí hậu khô hạn.

Theo một số nghiên cứu quốc tế, công nghệ giao mây tạo mưa trong điều kiện thuận lợi có thể giúp tăng lượng mưa từ 10 đến 30%, góp phần mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt, từ việc tăng năng suất nông nghiệp đến giảm thiệt hại thiên tai.

Tuy vậy, công nghệ này không phải “chiếc đũa thần” cho mọi vấn đề khí hậu. Hiệu quả phụ thuộc nhiều yếu tố như loại mây, độ cao, nhiệt độ hay chiến lược triển khai.

Hơn nữa, việc đưa hóa chất vào khí quyển cũng làm dấy lên lo ngại về tác động môi trường lâu dài. Một số chuyên gia cảnh báo cần có nghiên cứu kỹ lưỡng và giám sát chặt chẽ trước khi áp dụng đại trà.

Hướng tới tương lai bền vững

Từ những thử nghiệm rải rác trong thế kỷ 20, đến nay công nghệ đuổi mây đang tiến gần hơn tới thực tế ứng dụng quy mô lớn. Sự kết hợp giữa khoa học vật liệu, khí tượng và công nghệ hàng không đã đưa cloud seeding bước vào giai đoạn phát triển mới.

Tuy nhiên, để trở thành giải pháp bền vững, công nghệ này cần được triển khai trên cơ sở khoa học minh bạch, với sự hợp tác quốc tế và giám sát môi trường nghiêm ngặt.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu và khan hiếm nước ngày càng căng thẳng, “đuổi mây” có thể không phải là câu trả lời duy nhất nhưng chắc chắn là một trong những công cụ đáng để nhân loại tiếp tục nghiên cứu và khai thác.

Minh Huy