Người trẻ Việt viết giấc mơ xanh

Hồi sinh dòng sông bằng công nghệ Việt

Giữa trưa nắng chói chang, mặt nước kênh Hy Vọng (TPHCM) ánh lên những tia sáng lấp loáng. Một thiết bị nhỏ gọn lặng lẽ rẽ sóng, cuốn theo bên mình nào túi nilon, vỏ chai, mảnh xốp đang trôi dạt… vào khoang chứa phía sau. Đó là “Robot thủy rác” – đứa con tinh thần của những kỹ sư trẻ Việt Nam và các tình nguyện viên Câu lạc bộ (CLB) Sài Gòn Xanh (thuộc Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam TPHCM). Sản phẩm được sinh ra từ mong ước giản dị: Làm sạch những dòng kênh, con rạch, bờ sông của TPHCM.

Vỏ quả dứa bỏ đi được anh Lê Duy Hoàng tái chế thành chất tẩy rửa sinh học, xuất khẩu ra thế giới. Ảnh: U.P

Để hồi sinh các con kênh rạch, cứ 2 lần/tuần, các tình nguyện viên CLB Sài Gòn Xanh lại lội xuống dòng nước đen đặc mùi hôi để vớt từng túi rác, từng vỏ lon. Trong những chuyến đi ấy, Vũ Hữu Nguyên và Nguyễn Hồ Anh Tân – hai chàng kỹ sư trẻ của CLB đã nhiều lần tự hỏi: “Tại sao công nghệ không thể thay con người gánh bớt công việc này?”.

Câu hỏi đó ám ảnh họ suốt nhiều tháng, để rồi biến thành bản vẽ, thành những đêm trắng bên máy cắt CNC, bên bàn hàn laser. Họ tự gia công từng chi tiết từ khung phao nổi bằng hợp kim nhôm chịu va đập, sọt chứa rác inox chống gỉ, cho tới hệ thống điều khiển, camera, GPS... Khó khăn nhất là kinh phí, nhưng dự án may mắn được Công ty TNHH Phế Liệu Huy Hoàng Gia tiếp sức, đồng hành.

Những kỹ sư trẻ CLB Sài Gòn Xanh đã chế tạo thành công robot vớt rác trên sông “100% made in Việt Nam”. Ảnh: U.P

Cuối cùng, một thiết bị nặng 37 kg, có thể chứa tới 150 lít rác, ra đời. Robot chạy bằng năng lượng mặt trời kết hợp pin dự trữ, điều khiển từ xa hoặc vận hành tự động, vừa thu gom rác vừa vẽ bản đồ ô nhiễm. Với GPS và cảm biến, robot không chỉ biết đang ở đâu mà còn đo được độ trong, mức ô nhiễm của nước, gửi dữ liệu về máy chủ để cơ quan chức năng kịp thời xử lý.

Tháng 7/2025, robot lần đầu được thả xuống sông thử nghiệm. Mỗi chuyến ra quân vừa là thu gom rác, vừa là một lần nhóm điều chỉnh, hoàn thiện. “Có lúc robot bị mắc kẹt giữa đám lục bình, có khi nước chảy xiết cuốn trôi cả rác lẫn robot, nhưng chưa ai nghĩ đến bỏ cuộc. Chỉ cần hình dung một ngày nào đó hàng nghìn robot này sẽ cùng nhau làm sạch kênh rạch thành phố, là chúng tôi lại có thêm sức mạnh” - trưởng nhóm robot thủy rác Vũ Hữu Nguyên chia sẻ.

Khách hàng ngạc nhiên trước quần áo, túi xách từ sợi lá dứa của Faslink. Ảnh: U.P

Với các kỹ sư trẻ, robot thủy rác không chỉ là thiết bị thu gom rác nổi, mà còn là chiến binh đa nhiệm. Trong tương lai, mỗi robot có thể tự nhận diện rác qua trí tuệ nhân tạo (AI), liên lạc với robot khác để hỗ trợ cứu hộ, tiếp tế nhu yếu phẩm cho vùng thiên tai hay giải cứu robot bị mắc kẹt. Các điểm tập kết ven sông sẽ trở thành “trạm dịch vụ” vừa đổ rác, vừa bảo trì, vệ sinh, nạp năng lượng cho robot.

Hiện, nhóm đang phát triển phiên bản mới di chuyển tốt ở vùng rác dày đặc, đa địa hình, dự kiến ra mắt tháng 10/2025. Nhóm Sài Gòn Xanh dự kiến sẽ thả hàng nghìn robot xuống các kênh rạch, sông và biển. Mỗi robot sẽ có mã số riêng, được lập trình để tìm kiếm khu vực nhiều rác, đo đạc và cập nhật bản đồ ô nhiễm công khai trên internet. Bên cạnh robot vớt rác, CLB cũng đang triển khai nâng cấp thêm phao chắn rác, người dọn rác có thể đứng trên phao thay vì phải lội xuống nước, nâng cao hiệu quả và an toàn.

Khi đời cho ta quả dứa

Phụ phẩm từ quả dứa tưởng chừng bỏ đi nhưng qua bàn tay và óc sáng tạo của các bạn trẻ, chúng đã được “hô biến” thành những sản phẩm độc đáo, thân thiện với môi trường và đủ sức cạnh tranh tại thị trường quốc tế. Anh Lê Duy Hoàng, nhà sáng lập kiêm Giám đốc sản xuất Công ty TNHH Fuwa Biotech (Fuwa3e) là một trong số đó.

Anh chia sẻ, vùng đất Thanh Hóa, nơi trồng dứa lớn nhất cả nước, phần vỏ bị bỏ đi vừa gây ô nhiễm vừa lãng phí. Trong một lần tìm hiểu về eco enzyme – dịch chất lên men từ trái cây có khả năng khử mùi và làm sạch, anh đã nảy ra ý tưởng tận dụng chính nguồn nguyên liệu tưởng chừng vô giá trị này. “Dứa vốn nổi tiếng là nguyên liệu khử mùi tự nhiên. Kho cá cho thêm dứa sẽ hết tanh, dao gọt dứa cũng sáng bóng hơn. Vậy tại sao không thử làm chất tẩy rửa từ vỏ dứa?” - anh Hoàng nhớ lại.

Nghĩ là làm, anh bắt tay vào nghiên cứu. Vỏ dứa được ngâm ủ khoảng hai tháng để thu được eco enzyme, sau đó kết hợp cùng phụ liệu hữu cơ và phụ gia có nguồn gốc thực vật. Tuy nhiên, công thức ban đầu chưa hoàn thiện. Sản phẩm có mùi chua khó chịu, màu sắc không đẹp mắt và hiệu quả chưa cao. Nhóm khởi nghiệp nhiều lần thất vọng, nhưng không bỏ cuộc.

Trong suốt ba năm, Hoàng và các cộng sự đã thử nghiệm hàng chục lần, bổ sung tinh dầu tự nhiên từ sả, chanh, quế, khuynh diệp… để khử mùi, tạo hương thơm dễ chịu, đồng thời tăng khả năng kháng khuẩn và đuổi côn trùng. “Nếu không được xử lý kỹ lưỡng, lượng vỏ dứa khổng lồ bị vứt bỏ sẽ phân hủy, gây mùi khó chịu, ô nhiễm nguồn nước và phát thải khí CO2. Trong khi đó, vỏ dứa lại có lượng axit hữu cơ dồi dào, có khả năng khử mùi và làm sạch hiệu quả” - anh Hoàng phân tích.

Cuối năm 2019, sản phẩm tẩy rửa sinh học Fuwa3e chính thức ra mắt thị trường. Nhưng hành trình thương mại hóa cũng đầy thử thách. Giá sản phẩm tuy rẻ hơn hàng nhập khẩu cao cấp, nhưng lại gấp đôi so với hàng phổ thông. Người tiêu dùng còn xa lạ với khái niệm “tẩy rửa sinh học”, khiến việc bán hàng gặp nhiều trở ngại. Dẫu vậy, sản phẩm Fuwa3e vẫn tiếp tục được nghiên cứu cải tiến và tối ưu chi phí để ngày càng cạnh tranh hơn.

Hiện, Fuwa3e đã vượt qua những khó khăn ban đầu, trở thành thương hiệu tẩy rửa sinh học có mặt tại nhiều thị trường khó tính như Hàn Quốc, Mỹ, đặc biệt là Đức – nơi được coi là “vương quốc chất tẩy rửa”. Mỗi năm, công ty tái chế khoảng 250 tấn vỏ dứa, giúp giảm phát thải 54.000 lít hóa chất độc hại và cắt giảm 150.000 chai nhựa nhờ mô hình “refill” (tái sử dụng).

Không chỉ vỏ dứa, lá dứa cũng đã được Công ty CP Kết nối Thời trang (Faslink) biến thành sản phẩm thời trang cao cấp. Từ trăn trở hơn 90% nguyên liệu ngành thời trang Việt Nam phải nhập khẩu, Faslink đã nghiên cứu và thành công trong việc tạo ra vải sợi từ lá dứa.

Theo bà Nguyễn Bích Diền - Phó Tổng giám đốc Faslink, hành trình này cũng đầy gian nan. Những sợi lá dứa thủ công ban đầu rất cứng, chỉ phù hợp làm giày, túi, giỏ đan, khó có thể ứng dụng trong sản xuất công nghiệp. Nhóm sáng lập Faslinkđã rong ruổi khắp các cơ sở xe sợi, tìm tòi công nghệ xử lý để biến sợi thực vật thành chất liệu mềm mại như cotton.

Sau nhiều năm nỗ lực, công thức tối ưu dần hình thành. Sợi lá dứa được xử lý bằng công nghệ cao, giữ được đặc tính tự nhiên nhưng lại mềm, thoáng, có khả năng chống nắng và khử mùi. Faslink đã phối hợp cùng các viện nghiên cứu để kiểm nghiệm và xác nhận những tính năng vượt trội của loại vải mới. Đặc biệt, sản phẩm thời trang từ sợi lá dứa còn được trưng bày tại New York và trở thành một trong những mặt hàng bán chạy của công ty. “Để có vải sợi dứa như ngày nay là cả một hành trình bền bỉ, sáng tạo. Đó là niềm tự hào của chúng tôi” - bà Diền chia sẻ.

Uyên Phương