Địa giới hành chính 4.0, kỳ 2: Những chuyến xe than nhớ đời

Dù chưa đến hè, nhưng cái nắng nóng đã bao phủ khắp con đường, góc phố ở thành phố Phan Rang - Tháp Chàm. Nhấp ngụm cà phê, ông Văn Công An (81 tuổi, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thuận Hải) tóc bạc trắng, vẫn nhớ như in những ký ức của một thời gian khó khi đất nước mới giải phóng. Ông kể rằng, tháng 2/1976, tỉnh Thuận Hải được thành lập từ việc hợp nhất ba tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận và Bình Tuy. Ban đầu, thị xã Phan Rang - Tháp Chàm là tỉnh lỵ, sau đó chuyển đến thị xã Phan Thiết vào tháng 4/1977. Khi ấy, ông làm Chủ tịch UBND thị xã Phan Rang - Tháp Chàm.

Những chiếc xe than một thời của tỉnh Thuận Hải (cũ). Ảnh: Tư liệu.

Giống như khắp cả nước, tỉnh Thuận Hải thời kỳ đó cũng nghèo xơ xác. Địa bàn rộng, đường sá xa xôi, cách trở, xe cộ không có, khó khăn chồng chất. “Lên tỉnh đi họp bằng phương tiện duy nhất là những chiếc xe than mà đến nay mỗi khi nhắc lại tôi vẫn luôn ám ảnh”, ông An nhớ lại. Những năm sau giải phóng, xăng dầu cực kỳ khan hiếm, là mặt hàng chiến lược phải phân phối theo lệnh. Cái khó ló cái khôn, xe đò liền được những người thợ tài hoa độ chế thành động cơ chạy bằng than với nguyên lý sử dụng than củi được hầm cho nóng trong thùng kín yếm khí, tạo ra khí gas. Từ khi bỏ than củi vô thùng, nung nóng lên cho tới lúc bốc ra khí gas mất khoảng 1 giờ.

Ông Mãn Tấn Dũng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Thuận Hải.

Những chiếc xe độ chế, thùng nhiên liệu đằng sau xe được làm bằng sắt có đường kính từ 40 - 50cm, cao bằng 2 thùng phuy được đặt treo đứng phía sau xe. Lơ xe bám đuôi xe, vừa làm nhiệm vụ bắt khách, thu tiền vừa kiêm làm thợ lò, bỏ thêm than vào thùng khi than tàn. “Xe cứ ì ạch chạy, vận tốc chỉ 20 - 30km/h, cái thùng than nóng rực phía sau. Vào Phan Thiết hơn 150km và đường xấu không thể tưởng tượng nổi, khi đến nơi thì người phờ phạc, đủ thứ mùi trên xe ám vào, khổ sở vô cùng”, ông An kể.

Ấy thế nhưng không phải lúc nào cũng có xe, có khi cả tuần may ra có 1 - 2 chuyến. Sợ nhất là lúc xe lên dốc hoặc đi vào ban đêm, xe không đủ hơi leo dốc, anh lơ xe phải nhảy lên nhảy xuống để chèn bánh xe, thêm than củi, lấy thêm hơi, xe mới nhích thêm từng chút một. Còn ban đêm đường tối đen như mực, đèn xe lúc có lúc không, ngồi trên xe lắc lư, vừa đi vừa run. Ông An kể: “Xe lao xuống ruộng không phải là hiếm mà đối đầu cũng thường xảy ra. Tôi còn nhớ vụ tai nạn đã khiến một số cán bộ ở tỉnh Ninh Thuận đi họp bị thiệt mạng. Lúc ấy, xe tôi chỉ đi sau có một đoạn, khi tới nơi thì thấy mọi người đang kéo người chết và bị thương ra khỏi xe”.

Một góc thị xã Phan Thiết xưa.

Chung ký ức thời đó, ông Mãn Tấn Dũng (89 tuổi, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Thuận Hải, hiện sinh sống tại thành phố Phan Thiết) nhớ lại, năm 1976 sau khi tỉnh Thuận Hải được thành lập, ông giữ chức Bí thư Tỉnh Đoàn và lúc ấy cơ quan ông chỉ có 7 người. Thời kỳ đầu tỉnh lỵ đặt tại thị xã Phan Rang, lúc ấy đi lại rất vất vả, mỗi lần đi công tác phải đi trên những chiếc xe đò chạy bằng than, muốn đi từ Phan Thiết tới Phan Rang và ngược lại phải mất cả ngày. Còn muốn đi cơ sở thì đi đạp xe bở hơi tai, có khi phải ở lại cả tuần và có khi cả tháng để thuận tiện cho công việc. “Nhớ nhất là những chiếc xe than chạy ì ạch, hàng chất đầy đủ loại, anh lơ xe thì lúc nào cũng phải dùng que sắt dài khều than, tro để lửa được cháy đượm. Xe chạy là nước làm mát cùng tro cứ văng tung tóe xuống đường. Khổ cho anh nào ngồi gần thùng than là người đen thui, khét lẹt”, ông Dũng kể.

Nhưng vượt qua tất cả khó khăn, Tỉnh Đoàn Thuận Hải đã vận động, tuyên truyền thành lập được 4 tiểu đoàn thanh niên xung phong giúp bà con xây dựng đập thủy lợi, xây dựng nông trường và xây dựng vùng kinh tế mới. Sau khi trải qua nhiều vị trí công tác khác nhau, ông Dũng được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy Thuận Hải vào năm 1986. Dù đã ở tuổi hoàng hôn cuộc đời, nhưng ký ức về những chiếc xe than năm nào vẫn là một trải nghiệm không thể nào quên đối với ông.

quy luật của sự phát triển

Nhắc lại chuyện năm xưa, ông Văn Công An (nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thuận Hải) nói rằng, thời ấy cán bộ đi lại đã khó khăn còn người dân muốn gặp lãnh đạo tỉnh để trình bày những tâm tư, nguyện vọng là điều hiếm hoi bởi địa lý quá cách trở. Làm Chủ tịch UBND thị xã Phan Rang - Tháp Chàm khoảng 9 năm, ông An được bầu làm Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thuận Hải rồi làm Bí thư Huyện ủy đảo Phú Quý. Đến ngày 26/12/1991, tỉnh Thuận Hải được chia thành hai tỉnh mới là Bình Thuận và Ninh Thuận, trong đó Bình Thuận kế thừa cả tỉnh Bình Tuy cũ. Hai tỉnh mới bắt đầu hoạt động từ tháng 4/1992, ông An về lại tỉnh Ninh Thuận công tác và trải qua nhiều chức vụ khác nhau.

Ông An nhấn mạnh, mỗi giai đoạn lịch sử sẽ có những cách làm phù hợp, thời kỳ ấy, việc Trung ương chia tách các tỉnh cũng hợp lý bởi địa bàn quá xa, phương tiện liên lạc, đi lại quá khó khăn. Đến hiện nay, việc tinh gọn tổ chức, bộ máy đang được triển khai, theo ông, là cuộc cải cách mang tính cách mạng. “Cá nhân tôi và nhân dân rất ủng hộ vấn đề này. Nếu 2 - 3 tỉnh nhập lại để cùng hỗ trợ nhau phát triển là rất tốt. Tôi nghĩ mới đầu cũng khó khăn nhất định nhưng rồi đâu cũng vào đấy bởi vì đây là quy luật của sự phát triển”, ông An nói.

Ông Mãn Tấn Dũng (nguyên Bí thư Tỉnh ủy Thuận Hải) cũng cho rằng, hiện nay bộ máy hành chính của cả nước khá cồng kềnh, cấp trung gian nhiều, số công chức ăn lương quá đông, do đó ngân sách phải chi rất lớn, nguồn lực để đầu tư cho phát triển đất nước bị bó hẹp. Với tốc độ phát triển khoa học kỹ thuật như hiện nay, chính phủ điện tử ngày càng phổ biến sâu rộng, không cần thiết phải duy trì quá nhiều đơn vị hành chính.

Theo ông Dũng, đây là thời điểm chín muồi để sáp nhập tỉnh thành, tinh gọn bộ máy tạo thế và lực cho sự phát triển cho đất nước. “Trong giai đoạn đầu sẽ có nhiều khó khăn chẳng hạn như tâm lý của các cán bộ, công chức, viên chức, người lao động bị ảnh hưởng trong quá trình sáp nhập. Nhưng nếu nội bộ Đảng đoàn kết, tuyên truyền, vận động thì chắc chắn sẽ nhận được sự đồng tình, ủng hộ, hy sinh vì cái chung. Việc sáp nhập tỉnh cũng cần nghiên cứu kỹ lưỡng về diện tích, dân số, kinh tế, văn hóa và khả năng bổ sung, hỗ trợ cho nhau để phát triển”, ông Dũng nhận định.

PHÙNG QUANG - LÊ TRANG - TIẾN ĐẠT