Di tích quốc gia đặc biệt Đình Bảng: Kiệt tác kiến trúc dân gian

Với tổng diện tích khoảng 750m2, Đình Bảng được xây dựng theo kiểu chữ "Công" (J) truyền thống.

Theo Quyết định số 1473/QĐ-TTg ngày 26/11/2024 của Thủ tướng Chính phủ, Đình Bảng chính thức được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt (đợt 16). Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho những giá trị kiến trúc, lịch sử và văn hóa mà ngôi đình cổ này mang lại.

Được khởi công xây dựng từ năm 1700 và hoàn thành vào năm 1736, Đình Bảng là ngôi đình có quy mô bề thế bậc nhất tỉnh Bắc Ninh. Với tổng diện tích khoảng 750m2; được xây dựng theo kiểu chữ "Công" (J) truyền thống.

Nổi bật nhất trong kiến trúc của Đình Bảng là hệ thống 84 cây cột gỗ lim lớn nhỏ, được liên kết với nhau bằng các loại mộng theo kiểu chồng rường "thượng tam hạ tứ". Bốn mái đình cong đồ sộ, bốn đầu đao cao vút được xem là cao nhất, vươn xa nhất so với các công trình kiến trúc gỗ cổ truyền Việt Nam, tạo nên dáng vẻ uy nghi, bề thế cho ngôi đình.

Đình Đình Bảng có nhiều mảng điêu khắc trang trí tỉ mỉ, trau chuốt. Tuy nghệ thuật chạm kênh bong nhiều lớp lang và phức tạp của thế kỷ XVII đã ít dần, thay vào đó là những kỹ thuật đục chạm nuột nà, khéo léo của thế kỷ XVIII. Các chi tiết chạm khắc gỗ trong đình cũng là những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo. Có thể thấy, từ bức cửa võng với các mô típ tứ linh, cho đến các bức chạm "sư tử hí cầu", "Bát mã quần phi", "Long vân đại hội"... đều thể hiện tài năng và sự khéo léo của người nghệ nhân xưa.

Các chi tiết chạm khắc gỗ trong đình cũng là những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo.

Năm 2000, trong quá trình trùng tu đình Đình Bảng, một điều thú vị đã được phát hiện: 60 cây cột đình, dù nhìn bằng mắt thường có vẻ giống nhau, nhưng thực chất không có cây nào có chu vi bằng nhau. Sự khác biệt này, dù tinh tế lại góp phần tạo nên sự hài hòa tổng thể cho công trình.

Đến năm 2009, một đợt trùng tu khác lại tiếp tục hé lộ bí mật của người xưa. Khi thay thế bệ đá kê cột, đội thi công phát hiện 84 cây cột dù ở vị trí tương đồng, lại có chiều cao khác nhau. Hóa ra, các nghệ nhân ngày xưa đã khéo léo điều chỉnh độ sâu của chân cột dựa vào độ lún của nền đất, tạo nên sự vững chãi cho công trình qua hàng trăm năm. May mắn thay, trải qua những lần trùng tu này, những tác phẩm nghệ thuật chạm khắc tinh xảo của đình Đình Bảng vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn.

Mất 36 năm để hoàn thành và trải qua sự trầm mặc phong sương của thời gian gần 300 năm, Đình Bảng ngày nay là một công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc; là nơi lưu giữ những giá trị lịch sử, văn hóa của người dân Bắc Ninh. Ngôi đình là nơi thờ Thành hoàng làng, đồng thời là nơi diễn ra các sinh hoạt cộng đồng, các lễ hội truyền thống của người dân địa phương.

Việc Đình Bảng được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt là một niềm tự hào của người dân Bắc Ninh. Đây cũng là động lực để các cấp chính quyền và người dân địa phương tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của di tích lịch sử văn hóa này.

Đợt này, ngoài Di tích kiến trúc nghệ thuật đình Đình Bảng (thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh), 05 di tích khác cũng được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt gồm: Kiến trúc nghệ thuật Quần thể di tích đình, đền, chùa Tiên Lục (huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang); Kiến trúc nghệ thuật Khu di tích Đa Hòa - Dạ Trạch (huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên); Mộ và Khu lưu niệm Lê Hữu Trác (huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh); Đường Hồ Chí Minh trên biển (thành phố Hải Phòng, tỉnh Phú Yên, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, tỉnh Cà Mau); Trận địa pháo 105mm của Đại đội 805 (thành phố Điện Biên Phủ và huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên), bổ sung vào Di tích quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ xếp hạng tại Quyết định số 1272/QĐ-TTg ngày 12/8/2009 của Thủ tướng Chính phủ.

Khu vực bảo vệ của các di tích này được xác định theo biên bản và bản đồ kèm theo hồ sơ. Phó Thủ tướng giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng UBND các cấp có di tích được xếp hạng thực hiện việc quản lý theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Nguyên Khánh