Di sản đạo lý và tấm lòng tri ân

Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Trường Sơn, nơi yên nghỉ của hơn 10 nghìn con em cả nước.

Câu chuyện tìm kiếm, quy tập các liệt sĩ đưa về nghĩa trang trong thời điểm đất nước đang chuẩn bị kỷ niệm 50 năm Ngày thống nhất đất nước càng làm nhiều người xúc động. Từ đầu năm 2025 đến nay, liên tiếp nhiều hài cốt liệt sĩ được phát hiện, đưa về quy tập.

Di sản đạo lý

Chúng tôi có mặt ở địa điểm Hốc Lụi, nơi đang cất bốc hài cốt liệt sĩ. Chiều đầu xuân, gió lạnh từng cơn đổ về, các chiến sĩ vẫn cẩn thận tìm đồng đội trong từng nắm đất. Từ thông tin của người dân phát hiện, tính đến cuối tháng 2/2025, Đội quy tập hài cốt liệt sĩ 584, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Trị đã tìm kiếm, cất bốc được sáu hài cốt liệt sĩ tại một khu vực ở thôn Câu Nhi (nay là thôn Nam Chánh), xã Hải Chánh, ngay địa danh Hốc Lụi, gần điểm cao 36. Dù đang tất bật chuẩn bị kỷ niệm 50 năm giải phóng huyện Hải Lăng, địa phương vẫn dành nhiều thời gian tiếp tục phối hợp tổ chức tìm kiếm, cất bốc với mong muốn tìm thêm được nhiều hài cốt để kịp đưa các anh, chị về nghĩa trang liệt sĩ huyện trong dịp kỷ niệm ngày vui của Tổ quốc.

Cũng tại thôn Nam Chánh, gia đình anh Bùi Hữu Tuấn, chủ mảnh vườn từng là điểm diễn ra trận đánh ác liệt ngày 26/5/1972 làm khoảng 100 chiến sĩ của C9, D6, E88, F88, Sư 308 hy sinh, đang hiến đất, làm thủ tục xin dựng bia thờ các liệt sĩ. Quá trình sản xuất, gia đình anh phát hiện, báo cáo cơ quan chức năng tìm được 17 hài cốt liệt sĩ, tuy nhiên tại điểm này vẫn còn rất nhiều liệt sĩ đang nằm lại. 50 năm qua, gia đình anh Bùi Hữu Tuấn đã chăm sóc, thờ cúng các liệt sĩ đầy đủ, ấm áp như thể họ đang được yên nghỉ ở các nghĩa trang.

Xã Gio An, huyện Gio Linh, nguyên là chiến trường ác liệt bậc nhất tại Quảng Trị. Nhiều cán bộ, chiến sĩ bộ đội chủ lực đã anh dũng hy sinh được đồng đội cùng du kích địa phương chôn cất. Hòa bình lập lại, địa phương nhiều lần tổ chức tìm kiếm vẫn chưa phát hiện được nơi yên nghỉ của các anh. Một đêm nằm ngủ, anh Trần Văn Thiên ở thôn An Nha, mơ các liệt sĩ báo mộng nơi họ nằm dưới lòng đất trong vườn cao su. Sáng sớm hôm sau, chỉ vài nhát cuốc, anh Thiên đã phát hiện hài cốt và báo tin cho cơ quan chức năng phối hợp tìm kiếm, cất bốc. Sau gần mười ngày, Đội quy tập hài cốt liệt sĩ 584 đã quy tập được 14 bộ hài cốt liệt sĩ ở thôn An Nha rồi đưa các anh về an táng tại Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Gio Linh.

Mỗi khi nhắc đến tấm lòng của người Quảng Trị dành cho những người đã ngã xuống vì chủ quyền của đất nước luôn là câu chuyện nhân nghĩa, khiến ai cũng thán phục. Ít người biết rằng, hơn 150 năm trước tại mảnh đất Quảng Trị đã có một nghĩa trang mang tên Nghĩa Trũng Đàn, hiện nằm ở khu phố 8, phường 3, thị xã Quảng Trị. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường từng khẳng định đây là nghĩa trang liệt sĩ đầu tiên trên đất Việt Nam, nơi yên nghỉ của hơn 600 người lính Tây Sơn áo vải cờ đào theo vua Quang Trung ra bắc chinh phạt quân Thanh vào năm 1789. Nghĩa Trũng Đàn được xây dựng vào năm 1872.

Người sáng lập là ông Hoàng Hữu Lợi, ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tước Trung nghị đại phu Phó Đô ngự sử dưới triều Nguyễn. Hằng năm chứng kiến nhiều mộ phần vô chủ dọc sông Thạch Hãn bị lũ lụt xói lở thương tâm, ông cùng vợ phát nguyện mua khu đất này của làng Thạch Hãn làm nơi quy táng.

Con trai của ông Hoàng Hữu Lợi là Hiệp biện Đại học sĩ Hoàng Hữu Xứng dưới triều Nguyễn, khi làm quan Tuần phủ Hà Nội thấy nhiều mộ hoang của nghĩa quân Tây Sơn hồi ra bắc chinh phạt quân Thanh, cho nên thu tập được hơn 600 bộ hài cốt rồi thuê ghe bầu chở ngược vào Quảng Trị, đưa về an táng ở Nghĩa Trũng Đàn. Nghĩa Trũng Đàn được vua Nguyễn ban hưởng quy chế như cấp ruộng tự điền; miễn sưu, phong hàm cho những người trực tiếp chăm sóc.

Đây không chỉ là một nghĩa trang chôn cất những người đã khuất, mà còn mang ý nghĩa tri ân sâu sắc đối với những chiến sĩ vì nghĩa nước mà quên thân. Năm 2010, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Trị đã quyết định công nhận Nghĩa Trũng Đàn là Di tích lịch sử cấp tỉnh và kêu gọi đầu tư tôn tạo. Mới đây, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Trị quyết định đầu tư hơn 4 tỷ đồng tôn tạo thêm một số hạng mục để di tích Nghĩa Trũng Đàn ngày càng tôn nghiêm, khang trang hơn, xứng đáng là di sản đạo lý của người Quảng Trị.

Vì cả nước, thay mặt cả nước

Vào mùa hè năm 1972, trong chiến dịch chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, biết bao Anh hùng liệt sĩ đã anh dũng hy sinh, hóa thân vào lòng đất mẹ Quảng Trị và còn rất nhiều hài cốt của họ đang bị vùi sâu trong từng tấc đất.

Ngoài Thành cổ Quảng Trị, địa bàn tỉnh còn có các nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Trường Sơn, Đường 9… được tỉnh Quảng Trị tôn tạo, tu bổ nhiều lần. Sau hòa bình, tỉnh Quảng Trị có 72 nghĩa trang liệt sĩ với gần 60.000 nấm mồ và nhiều nghĩa trang không nấm mồ khác đang nằm trong các khu dân cư, các làng xã.

Tỉnh Quảng Trị là nơi khởi xướng nghĩa cử thắp nến tri ân cho nghĩa trang liệt sĩ. Nến không chỉ được thắp tại hàng chục nghìn nấm mồ trong nghĩa trang vào các ngày mồng một, ngày rằm và lễ lớn, nến còn thắp sáng cả hàng vạn bàn thờ vọng liệt sĩ trong từng gia đình. Trong niềm tin ngưỡng vọng của người dân, đây là hình thức tri ân ý nghĩa bằng sự trân trọng của người còn sống đối với lịch sử hào hùng của dân tộc.

Gia đình chị Đỗ Thị Vinh ở khu phố 1, phường 2, thị xã Quảng Trị bấy lâu nay luôn bày sẵn bên góc sân một bộ bàn đá lớn, có khay uống trà và nhiều gói thuốc lá Điện Biên cùng đĩa kẹo đậu phụng để mời các liệt sĩ. Mỗi ngày, chị còn thay một phích nước sôi để các liệt sĩ uống trà. Những khi làm mâm giỗ người thân, chị cũng thắp hương mời các liệt sĩ vào nhà hưởng lễ như người trong gia đình. Chị nói ở mảnh đất Quảng Trị dường như chỗ nào cũng có liệt sĩ nằm lại, nên chị Vinh chăm sóc các anh chị bằng tấm lòng biết ơn cao cả nhất.

Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Trị Nguyễn Đăng Quang nhiều lần day dứt và tự hào: Phát huy truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, cùng với ngân sách nhà nước đầu tư, tỉnh Quảng Trị luôn quan tâm làm tốt công tác tri ân, chăm sóc người có công với cách mạng, trong đó đã huy động xã hội hóa xây dựng, tôn tạo các nghĩa trang thêm tôn nghiêm. Đảng bộ, chính quyền, nhân dân tỉnh Quảng Trị vinh dự vì cả nước, thay mặt cả nước chăm sóc cẩn thận, chu đáo nơi yên nghỉ của các liệt sĩ, đây là một cách thể hiện tấm lòng yêu nước đầy trách nhiệm trong thời bình.

Mảnh đất Quảng Trị luôn được xem như ngôi nhà đất nước của những anh hùng giải phóng quân đã ngã xuống, mãi là nơi trở về của đạo lý và niềm kiêu hãnh của dân tộc Việt Nam; là trường học cho các thế hệ hôm nay hiểu sâu sắc hơn giá trị của hòa bình, độc lập, tự do để cùng nhau giữ yên bờ cõi của Tổ quốc.

Bài và ảnh: LÂM QUANG HUY