Đề xuất thí điểm VKS được khởi kiện vụ án dân sự công ích

Chiều 16-4, tại phiên họp thứ 44, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Cơ quan chủ trì soạn thảo là VKSND Tối cao đề xuất Nghị quyết này có hiệu lực thi hành từ 1-1-2026, thực hiện trong 3 năm tại 6 tỉnh, thành gồm: Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh, Đắk Lắk (trừ trường hợp Quốc hội có quyết định khác).

Cần loại trừ việc ‘dân sự hóa’ quan hệ hình sự, hành chính

Dự thảo nghị quyết xác định nhóm dễ bị tổn thương gồm: Trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật (theo quy định của các luật liên quan); phụ nữ mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi; người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi; người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; người bị mất năng lực hành vi dân sự; người dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế- xã hội khó khăn và các đối tượng khác theo quy định của luật.

Lợi ích công, gồm: tài sản công, đầu tư công; đất đai, tài nguyên, môi trường sinh thái; an toàn thực phẩm, dược phẩm; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; lợi ích công khác theo quy định của pháp luật.

Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến tại phiên họp. Ảnh: PHẠM THẮNG

Điều 4 dự thảo Nghị quyết quy định qua tiếp nhận các nguồn tin và tiến hành kiểm tra, xác minh, VKS xác định được hành vi xâm phạm quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công; sau khi đã thông báo cho các chủ thể liên quan và kiến nghị với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm thực hiện quyền khởi kiện theo quy định tại Nghị quyết này nhưng không có chủ thể nào khởi kiện thì VKS khởi kiện.

Ngoài ra, trong quá trình giải quyết các vụ án, vụ việc theo thẩm quyền, VKS phát hiện có hành vi xâm phạm quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công nhưng không thể giải quyết trong cùng vụ án, vụ việc đó; sau khi đã thông báo cho các chủ thể có liên quan và kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm thực hiện quyền khởi kiện nhưng không có chủ thể nào khởi kiện thì VKS khởi kiện.

Thẩm tra sơ bộ nội dung này, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đánh giá việc thí điểm giao VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích là nhằm tạo lập cơ chế bảo vệ có hiệu quả lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương.

Tuy nhiên, theo cơ quan thẩm tra, cơ chế này không được chồng chéo, mâu thuẫn với các biện pháp bảo vệ theo pháp luật hiện hành nên cần loại trừ khả năng dẫn tới tình trạng “dân sự hóa” quan hệ hình sự, hành chính.

“Việc kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ cần làm rõ hành vi vi phạm có thuộc trường hợp bị xử lý vi phạm hành chính hoặc vi phạm pháp luật hình sự hay không để kiến nghị xử lý theo quy định của pháp luật”- Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho rằng việc thông báo cho các chủ thể có liên quan và kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện chỉ thực hiện khi không thuộc trường hợp xử lý nói trên.

Bị đơn trong vụ án dân sự công ích phải được yêu cầu phản tố

Một nội dung đáng chú ý khác, dự thảo Nghị quyết quy định VKS khu vực tương ứng với tòa án khu vực có thẩm quyền xét xử theo thủ tục sơ thẩm vụ án dân sự công ích thực hiện việc khởi kiện.

Trường hợp xét thấy cần thiết hoặc vụ án phức tạp, quy mô, giá trị thiệt hại lớn hoặc xảy ra trên địa bàn nhiều khu vực, nhiều tỉnh hoặc có yếu tố nước ngoài thì VKS cấp tỉnh, VKSND Tối cao khởi kiện hoặc phân công cho VKS cấp dưới thực hiện khởi kiện vụ án dân sự công ích.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng. Ảnh: PHẠM THẮNG

Nêu quan điểm của cơ quan thẩm tra về nội dung này, ông Hoàng Thanh Tùng cho rằng quy định thẩm quyền của Tòa án xét xử vụ án dân sự công ích có ý nghĩa rất quan trọng, là cơ sở để xác định thẩm quyền của VKSND trong việc khởi kiện. Vì vậy, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo làm rõ và quy định cụ thể thứ tự ưu tiên các tiêu chí để lựa chọn Tòa án xét xử như quy định tại Điều 40 của BLTTDS.

Cơ bản tán thành với quy định về thẩm quyền khởi kiện của VKSND như dự thảo, tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị nghiên cứu quy định tách bạch thẩm quyền của VKSND cấp tỉnh và thẩm quyền của VKSND Tối cao trong việc khởi kiện vụ án dân sự công ích. Việc này nhằm tăng cường tính minh bạch và thuận lợi cho quá trình thực hiện, theo ông Hoàng Thanh Tùng.

Ngoài ra, khoản 3 Điều 14 dự thảo nghị quyết quy định “trong vụ án dân sự công ích, nếu bị đơn đưa ra yêu cầu phản tố thì Tòa án không chấp nhận giải quyết”.

Thẩm tra sơ bộ dự thảo Nghị quyết, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đánh giá quy định nói trên là "chưa phù hợp”. Lý do, việc đưa ra yêu cầu phản tố là một trong những quyền quan trọng của bị đơn được quy định tại các Điều 71, 72 và 200 của BLTTDS và trong một số trường hợp được Tòa án xem xét, chấp nhận.

Theo cơ quan thẩm tra, trong vụ án liên quan đến bảo vệ quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương, bị đơn có thể gửi yêu cầu phản tố đối với chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương có quyền dân sự được bảo vệ hoặc có thể phản tố cả đối với người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập.

“Trong trường hợp này, Tòa án cần xem xét yêu cầu phản tố của bị đơn nhằm giải quyết vụ án một cách toàn diện, triệt để, tiết kiệm thời gian, công sức, chi phí tố tụng và bảo vệ quyền lợi của bị đơn trong vụ án”- Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu quan điểm của cơ quan thẩm tra.

ĐỨC MINH