Đề xuất cơ chế 'cứu' doanh nghiệp trước thềm phá sản

Phó Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Nguyễn Văn Tiến phát biểu tại phiên họp sáng 27/3

Sáng 27/3, tại Nhà Quốc hội, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội tổ chức phiên họp mở rộng để thẩm tra dự án Luật Phá sản (sửa đổi). Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi chủ trì cuộc họp.

Theo kế hoạch, dự án Luật này sẽ được trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến tại phiên họp thứ 44 vào tháng 4/2025, sau đó trình Quốc hội khóa XV tại Kỳ họp thứ 9 diễn ra tháng 5/2025 và được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 10 vào tháng 10/2025.

Thay đổi tư duy về phá sản doanh nghiệp

Một trong những nội dung mới nổi bật, được cộng đồng doanh nghiệp quan tâm nhất tại dự án Luật này là quy định về phục hồi doanh nghiệp trước khi phá sản.

Thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo là Tòa án Nhân dân Tối cao, Phó Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Nguyễn Văn Tiến cho biết, bảo đảm đúng mục tiêu, định hướng xây dựng luật là khuyến khích, ưu tiên phục hồi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, hợp tác xã để khơi thông nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế; khuyến khích việc nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phục hồi, phá sản từ sớm; thay đổi tâm lý e ngại nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản..., Tòa án Nhân dân Tối cao đề xuất đổi tên dự án Luật thành dự án Luật Phục hồi, phá sản.

Dự thảo Luật đã bổ sung chương mới về thủ tục phục hồi, quy định về mở thủ tục phục hồi, xây dựng phương án phục hồi hoạt động kinh doanh; hội nghị chủ nợ; thực hiện phương án phục hồi kinh doanh...

Đồng thời, quy định về tạm ứng chi phí phá sản, nguồn chi trả chi phí phá sản trong trường hợp trên được lấy từ nguồn lệ phí đăng ký doanh nghiệp, hợp tác xã theo quy định của Chính phủ; giải quyết tranh chấp trong quá trình tiến hành thủ tục phá sản (Điều 64)…

Về vấn đề này, Đại biểu Quốc hội đoàn Thái Bình - Ủy viên hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Đức Hiếu cho rằng, trên thế giới, người ta coi phá sản là một hoạt động bình thường của quá trình kinh doanh, thậm chí hiểu phá sản theo nghĩa phục hồi là chính, chấm dứt cái này để chuyển sang cái kia; tuy nhiên trong văn hóa Việt Nam, phá sản vẫn bị coi là xấu, là thất bại.

Vì lý do này, ông Hiếu cũng đồng tình là phải bổ sung chế định về phục hồi doanh nghiệp khi sửa đổi Luật Phá sản lần này.

Tuy nhiên, ông cho rằng, dự án Luật Phục hồi, phá sản (theo đề xuất của cơ quan soạn thảo) cần phải làm rõ đây là hai công đoạn tách bạch hay phục hồi là một công đoạn liền mạch để đi đến phá sản.

Ông Phan Đức Hiếu, Đại biểu đoàn Thái Bình - Ủy viên hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính phát biểu tại phiên họp

Nghiêng về phương án coi phục hồi là một công đoạn của phá sản, đại biểu Phan Đức Hiếu cho rằng, cần thiết kế Luật theo hướng nếu phục hồi không thành công thì phải "kích hoạt" quá trình phá sản.

"Trên thực tế, tồn tại rất nhiều doanh nghiệp "zombie", "doanh nghiệp xác sống" - tức bản chất đã rơi vào phá sản từ lâu nhưng vẫn tiếp tục hoạt động lay lắt để được hưởng cơ chế, chính sách, mặt bằng..., gây tổn hại đến lợi ích quốc gia", ông Hiếu nhấn mạnh.

Đồng quan điểm về vấn đề này, ông Lê Quang Mạnh, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Kinh tế - Tài Chính của Quốc hội nhận định, hiện nay nhu cầu giải quyết thủ tục phá sản rất lớn nhưng số vụ việc được giải quyết chưa nhiều, thời gian thủ tục kéo dài. Nhiều doanh nghiệp mất khả năng thanh toán đã lâu nhưng không giải quyết được phá sản, giống như chết nhưng không được chôn.

Những doanh nghiệp kiểu này gây ra 3 hậu quả: Một là, doanh nghiệp đã ngừng hoạt động nhưng vì chưa được phá sản nên vẫn chiếm lấy đất đai, lao động, thậm chí chủ doanh nghiệp bỏ trốn khiến cho nguồn lực xã hội bị ách tắc lãng phí. Hai là, công nợ không được giải quyết gây nên nợ xấu trong hệ thống ngân hàng, ảnh hưởng xấu đến thị trường tài chính. Ba là, luật pháp không được thực thi làm suy yếu lòng tin trong nhân dân và nhà đầu tư.

Ông Lê Quang Mạnh, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Kinh tế - Tài Chính của Quốc hội

Cho rằng nguyên nhân của việc không giải quyết được phá sản, ngoài lý do thủ tục phức tạp còn do cả ba bên liên quan (doanh nghiệp phá sản, chủ nợ của doanh nghiệp, tòa án) thiếu động lực để tiến hành phá sản, ông Mạnh đề nghị có chế tài đủ mạnh để doanh nghiệp đã rơi vào tình trạng phá sản thì buộc phải tiến hành thủ tục phá sản.

Ủng hộ quan điểm thay đổi tư duy về phá sản doanh nghiệp, ông Mạnh cũng đồng thuận, khi dự thảo Luật ưu tiên thủ tục phục hồi doanh nghiệp trước phá sản.

Tuy nhiên, ông cho rằng cần gia công, chế biến thêm nội dung này theo hướng quy định rõ hơn để tăng tính chủ động và linh hoạt của thủ tục này ở giai đoạn sớm hơn, khi mà doanh nghiệp mới chỉ có nguy cơ mất khả năng thanh toán chứ chưa rơi vào mất khả năng thanh toán, khi đó việc phục hồi mới có ý nghĩa.

Phát biểu gợi mở và kết luận phiên họp, ông Phan Văn Mãi, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cũng nhấn mạnh, trên thế giới có rất nhiều thương hiệu lớn, thương hiệu toàn cầu được tái sinh từ ngưỡng cửa phá sản. Trong khi đó, Việt Nam chưa có khung pháp lý và những chính sách đủ mạnh để khuyến khích phục hồi trước phá sản.

Ông Phan Văn Mãi chủ trì phiên họp

"Phải làm sao để chúng ta có đủ khung pháp lý cho các công ty lớn, các quỹ đầu tư tham gia vào tái cấu trúc doanh nghiệp bên bờ vực phá sản.

Và quan trọng nhất, muốn coi phá sản là một thủ tục bình thường trong kinh doanh thì thủ tục phá sản phải đơn giản, ngắn gọn thì dần dần người ta mới chấp nhận coi phá sản là văn hóa doanh nghiệp", ông Mãi nói.

Ưu tiên quyền tự quyết của doanh nghiệp

Là chuyên gia về tư vấn doanh nghiệp, đại biểu Phan Đức Hiếu cho rằng, dự thảo Luật cần làm rõ thời điểm nào sẽ tuyên bố bắt đầu quá trình phá sản. Bởi nếu đưa ra các tiêu chí không chính xác thì sẽ dẫn đến thiệt hại cho doanh nghiệp, vì đôi khi doanh nghiệp chỉ khó khăn ngắn hạn về dòng tiền chứ chưa mất khả năng thanh toán.

Quy định mất khả năng thanh toán 6 tháng phải mở thủ tục phá sản, theo ông Hiếu là chưa hợp lý.

"Việc doanh nghiệp chưa thanh toán được khoản nợ trong 6 tháng đôi khi lại là chiến lược của doanh nghiệp, ví dụ họ trì hoãn trả nợ, chấp nhận tiền phạt để đổi lấy một cơ hội đầu tư khác, nếu Tòa tuyên bố ngày họ phá sản dựa vào điều này là không đúng", ông Hiếu nói và đề xuất quy định thời điểm phá sản buộc phải có tiêu chí kinh tế và nhìn dưới góc độ của dòng tiền hơn là "fix cứng" thời điểm thanh toán nợ, hệ số nợ trên vốn chủ sở hữu...

Toàn cảnh phiên họp

Điểm thứ hai cần ưu tiên quyền tự quyết của doanh nghiệp trong giai đoạn phục hồi trước phá sản, vị đại biểu cho rằng, phương án phục hồi phải là của doanh nghiệp (người quản lý và các cổ đông) chứ không phải của các chủ nợ, bởi vì nếu cần tiền thì cổ đông là người đầu tiên rót tiền vào cứu doanh nghiệp chứ không phải là chủ nợ.

Tất nhiên giai đoạn này cần phải cá thể hóa trách nhiệm của doanh nghiệp chứ không thể nói chung chung kiểu "doanh nghiệp có trách nhiệm".

Bởi vì doanh nghiệp gồm Hội đồng quản trị, đại hội đồng cổ đông, Hội đồng thành viên, người đại diện theo pháp luật... Đơn cử, không thể quy trách nhiệm cho Chủ tịch Hội đồng quản trị vì họ là cá nhân không có thẩm quyền quyết định cho công ty mà chỉ có chức năng ký quyết định do Hội đồng quản trị thông qua.

Một nội dung nữa về phục hồi được quan tâm tại dự thảo Luật là cơ quan soạn thảo đề xuất quy định về tạm ứng chi phí phá sản, nguồn chi trả chi phí phá sản trong trường hợp trên được lấy từ nguồn lệ phí đăng ký doanh nghiệp, hợp tác xã theo quy định của Chính phủ; giải quyết tranh chấp trong quá trình tiến hành thủ tục phá sản (Điều 64)…

Về vấn đề này, bà Vũ Thị Lưu Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội cho rằng, quy định như vậy là mâu thuẫn với Luật Ngân sách Nhà nước và Luật Phí, lệ phí. Ngoài ra, lệ phí quản lý doanh nghiệp hiện áp dụng chỉ 50-100.000 đồng/một lần cấp, con số quá nhỏ để chi vào mục đích này.

Theo bà Mai, việc dùng ngân sách nhà nước chi cho hoạt động phục hồi, phá sản doanh nghiệp còn vi phạm nguyên tắc thị trường nên cần cân nhắc.

Đồng quan điểm, ông Phan Đức Hiếu cũng cho rằng, ngân sách nhà nước chỉ nên chi vào việc gì hiệu quả. Việc sử dụng nguồn lực chung để giúp doanh nghiệp phục hồi khi chưa biết có phục hồi thành công hay không là bất hợp lý. Việc này khác với việc Nhà nước cứu Vietnam Airlines vì với Vietnam Airlines, Nhà nước dùng kinh phí hỗ trợ với tư cách cổ đông.

Minh Minh