Để di sản văn hóa trở thành nguồn lực phát triển du lịch - Bài 1: Nhìn thẳng thực tiễn, tính kế đường dài

Thực tế cho thấy, tại Quảng Trị, đã có một số sản phẩm du lịch khai thác giá trị các di sản VHPVT với kỳ vọng vừa góp phần quảng bá, giới thiệu di sản, vừa mang lại một điểm nhấn ấn tượng, giữ chân du khách, nhất là khách du lịch quốc tế. Thế nhưng, sự song hành này vẫn chưa thực sự rõ nét, còn manh mún và thiếu sức hút, dấu ấn cho du lịch địa phương.

Thiếu sản phẩm du lịch từ văn hóa phi vật thể

Nghệ thuật bài chòi Trung bộ Việt Nam đã được UNESCO công nhận là di sản VHPVT đại diện của nhân loại và là một sản phẩm du lịch “đắt khách” của không ít tỉnh, thành phố, như: Đà Nẵng, Đắk Lắk… Trước đây, Đồng Hới đã đưa bài chòi trở thành một trong những hoạt động tạo dấu ấn đặc sắc cho Tuần Văn hóa-Du lịch tại phố đi bộ hàng năm.

Bí thư Đoàn phường Đồng Hới Nguyễn Thị Kiều Trang cho biết, được giao nhiệm vụ tổ chức bài chòi, Thành đoàn (cũ) đã tích cực triển khai và nỗ lực đưa di sản văn hóa độc đáo này thành điểm nhấn ấn tượng, thu hút sự quan tâm của du khách gần xa. Những năm đầu tổ chức, Thành đoàn mời các nghệ nhân bài chòi cùng tham gia, trao truyền cho các bạn trẻ. Sau này, các đoàn viên, thanh niên có thể tự tổ chức bài chòi và tiếp tục duy trì “ngọn lửa” bảo tồn, phát huy di sản.

Nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số là “kho vàng” để phát triển du lịch - Ảnh: Netin Travel

Tuy nhiên, bài chòi cũng chỉ thực sự được quan tâm, thu hút trong những ngày diễn ra Tuần Văn hóa-Du lịch Đồng Hới. Phố đi bộ vào cuối tuần lại vắng khách, nên bài chòi cũng không có “đất diễn”. Và khi dự án phố đi bộ không còn được triển khai, thì tiếng hô bài chòi cũng đã thưa vắng hẳn. Vào các dịp lễ, Tết, một số địa phương trên địa bàn tỉnh vẫn tổ chức bài chòi, nhưng chỉ mang tính phục vụ người dân là chủ yếu, còn để tạo thành sản phẩm cho du khách thập phương thì lại rất hiếm hoi.

Một di sản VHPVT nổi bật khác cũng từng được đưa vào tuyến du lịch sông Chày-hang Tối của Trung tâm Du lịch Phong Nha, đó là “Ca trù sưởi ấm mùa đông di sản”. Sau khi khám phá trải nghiệm các hoạt động của tuyến du lịch này, du khách được hòa mình vào không gian của nghệ thuật ca trù từ các nghệ nhân đến từ CLB Ca trù Đông Dương (xã Quảng Trạch). Trải nghiệm lý thú này đã nhận được sự yêu thích của du khách, nhất là khách quốc tế. Thế nhưng, cũng như bài chòi, thời gian “vàng son” của ca trù tại tuyến du lịch này cũng không bao lâu. Ý tưởng “đưa di sản phục vụ di sản”, một trong những cách thức quảng bá và bảo tồn di sản VHPVT hiệu quả cũng khó tồn tại lâu dài.

Thời gian qua, Công ty TNHH Netin (Netin Travel) là một trong số ít đơn vị du lịch của tỉnh luôn nỗ lực đưa di sản văn hóa vào sản phẩm du lịch, tạo điểm nhấn ấn tượng. Công ty từng tổ chức các tour đưa du khách hòa mình cùng lễ hội bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang, thưởng thức hò khoan Lệ Thủy trên quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Hay khi triển khai tour du lịch khám phá thiên nhiên, tìm hiểu nét văn hóa cộng đồng của người Bru-Vân Kiều, tour khám phá khe Nước Trong, suối Tiên, chinh phục Cổng Trời-Bãi Đạn và mới đây là trekking đỉnh Pa Thiên-Voi Mẹp-Chinh phục nóc nhà Quảng Trị (phối hợp với Công ty TNHH Samuer), nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số cũng được hòa quyện, lồng ghép vào các hoạt động trải nghiệm của du khách. Tuy nhiên, trên thực tế, yếu tố di sản văn hóa vẫn chưa thực sự là điểm nhấn nổi bật, đủ sức níu chân du khách quay trở lại.

Bỏ quên “kho vàng” di sản văn hóa

Lý giải cho thực tế này, Giám đốc Netin Travel Trần Xuân Cương cho biết, để các di sản VHPVT “hòa mình” vào sản phẩm du lịch đòi hỏi không chỉ nỗ lực của doanh nghiệp, mà còn là sự phối kết hợp hiệu quả, bền vững với chính quyền địa phương, người dân. Đặc biệt, trong công tác tập huấn, bồi dưỡng, giới thiệu, quảng bá cũng như bảo tồn, gìn giữ, phát huy di sản. Bên cạnh nguyên nhân một số lễ hội, loại hình di sản còn mang tính thời điểm, khó khai thác thường xuyên, nhiều loại hình đòi hỏi doanh nghiệp cần có kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ và có cách thức phát huy phù hợp. Trong khi đây là điều mà các doanh nghiệp du lịch Quảng Trị còn thiếu.

Bài chòi sẽ “hút” khách du lịch nếu có cách thức khai thác giá trị hiệu quả - Ảnh: M.N

Theo tiến sĩ Trần Tự Lực, Trưởng khoa Kinh tế-Du lịch, Trường đại học Quảng Bình, nguyên nhân khiến thời gian qua, du lịch Quảng Trị bỏ quên “kho vàng” di sản văn hóa trước hết là bởi lợi thế nổi bật về tài nguyên du lịch tự nhiên và tư duy phát triển du lịch vẫn còn thiên về khai thác tài nguyên sẵn có. Các địa phương ưu tiên tập trung nguồn lực vào tiềm năng thiên nhiên, dễ xây dựng thương hiệu và quảng bá hơn. Trong khi đó, du lịch văn hóa-lịch sử đòi hỏi quá trình nghiên cứu, kể chuyện, đầu tư chiều sâu và sáng tạo trong cách tiếp cận du khách.

Ngoài ra, chúng ta còn thiếu chiến lược dài hạn và đồng bộ về phát triển du lịch văn hóa. Ngành du lịch chưa có quy hoạch rõ ràng hoặc kế hoạch bài bản để bảo tồn-phục dựng-kết nối di sản, xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng, ứng dụng công nghệ để kể câu chuyện văn hóa. Điều này dẫn đến việc các di tích, lễ hội, giá trị văn hóa chỉ tồn tại phân tán, rời rạc, khó tạo sức hút mạnh với du khách.

Bên cạnh đó, còn có nguyên nhân đến từ sự hạn chế về đầu tư kinh phí và cơ sở hạ tầng; chưa chuyên nghiệp hóa việc khai thác di sản văn hóa. Các sản phẩm du lịch văn hóa trong thời gian qua còn sơ sài, chủ yếu là tham quan, nghe thuyết minh, chụp ảnh-thiếu trải nghiệm tương tác sống động. Nguồn nhân lực am hiểu văn hóa-lịch sử còn thiếu, trình độ hướng dẫn viên chưa đồng đều; thiếu sản phẩm du lịch sáng tạo. Đồng thời công tác xây dựng thương hiệu, quảng bá du lịch văn hóa chưa được thực hiện đúng mức và chưa có sự liên kết tốt giữa các điểm đến, địa phương trong khu vực để khai thác, phát triển các di sản văn hóa.

Mai Nhân

Bài 2: Đường lớn rộng mở, không lỡ vận hội