Đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng để xây dựng Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Chủ nghĩa cá nhân như một thứ vi trùng rất độc, do nó mà sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm”1. Đó là những bệnh: tham lam, lười biếng, kiêu ngạo, hiếu danh, thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi, óc địa phương, óc lãnh tụ và những bệnh khác như hữu danh vô thực, kéo bè kéo cánh, bệnh cá nhân. Người nhấn mạnh về những nguy hại của chủ nghĩa cá nhân với những căn bệnh đó: “Những tật bệnh đó khiến cho Đảng xệch xoạc, ý kiến lung tung. Kỷ luật lỏng lẻo, công việc bê trễ. Chính sách không thi hành được triệt để, Đảng xa rời dân chúng”2.

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng phải đấu tranh chống lại nhiều loại kẻ thù. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó là giặc ngoại xâm, là thói quen và truyền thống lạc hậu và là chủ nghĩa cá nhân còn ẩn nấp trong mỗi chúng ta. Những kẻ thù đó đe dọa đến vận mệnh của dân tộc, của Đảng và làm suy yếu Đảng. Trong khi phải cảnh giác chống giặc xâm lăng từ bên ngoài để bảo vệ nền độc lập của dân tộc, thì càng phải quyết tâm loại trừ kẻ địch từ bên trong, giặc “nội xâm”, mà nguy hiểm nhất là chủ nghĩa cá nhân. Người cho rằng, vì chủ nghĩa cá nhân mà không ít cán bộ, đảng viên không chỉ đòi ưu đãi, hưởng thụ, địa vị, quyền hành mà nếu không đạt được, họ sẽ dần dần “xa rời Đảng, thậm chí phá hoại chính sách và kỷ luật của Đảng”3.

Cần phải nhận thức rõ bản chất của chủ nghĩa cá nhân, phân biệt chủ nghĩa cá nhân với lợi ích cá nhân chính đáng và quyền cơ bản của con người. “Đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là “giày xéo lên lợi ích cá nhân”. Mỗi người đều có tính cách riêng, sở trường riêng, đời sống riêng của bản thân và của gia đình mình”. “Không có chế độ nào tôn trọng con người, chú ý xem xét những lợi ích cá nhân đúng đắn và bảo đảm cho nó được thỏa mãn bằng chế độ xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa”4.

Xây dựng chủ nghĩa xã hội là quá trình cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới và phải trải qua cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ, phức tạp trong đó có đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, chống lại cái lạc hậu, hư hỏng bắt nguồn từ chủ nghĩa cá nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Chủ nghĩa cá nhân đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm: quan liêu, mệnh lệnh, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí… Nó trói buộc, nó bịt mắt những nạn nhân của nó, những người này bất kỳ việc gì cũng xuất phát từ lòng tham muốn danh lợi, địa vị cho cá nhân mình, chứ không nghĩ đến lợi ích của giai cấp, của nhân dân”5.

Chính vì vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bài: “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” nhằm giáo dục cán bộ, đảng viên. Người khẳng định trong Đảng có những người con xứng đáng, những đồng chí tốt nhưng vẫn còn một số cán bộ, đảng viên mà đạo đức, phẩm chất còn thấp kém. “Họ mang nặng chủ nghĩa cá nhân, việc gì cũng nghĩ đến lợi ích riêng của mình trước hết. Họ không lo “mình vì mọi người” mà chỉ muốn “mọi người vì mình”.

Do cá nhân chủ nghĩa mà ngại gian khổ, khó khăn, sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa. Họ tham danh trục lợi, thích địa vị quyền hành. Họ tự cao tự đại, coi thường tập thể, xem khinh quần chúng, độc đoán, chuyên quyền. Họ xa rời quần chúng, xa rời thực tế, mắc bệnh quan liêu, mệnh lệnh. Họ không có tinh thần cố gắng vươn lên, không chịu học tập để tiến bộ. Cũng do chủ nghĩa cá nhân mà mất đoàn kết, thiếu tính tổ chức, tính kỷ luật, kém tinh thần trách nhiệm, không chấp hành đúng đường lối, chính sách của Đảng và của Nhà nước, làm hại đến lợi ích của cách mạng, của nhân dân”6.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên phải đặt lợi ích của cách mạng, của Đảng, của Nhân dân lên trên hết, trước hết. Phải kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, bồi dưỡng tư tưởng tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và tính kỷ luật.

Bản chất và những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân đã được Bác chỉ rõ. Phải quyết tâm đấu tranh để quét sạch chủ nghĩa cá nhân, đồng thời thấy rõ sự khó khăn, phức tạp cần sự nỗ lực, tự rèn luyện, tự vượt lên chính mình của mỗi cán bộ, đảng viên. Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm đó là cuộc chiến đấu khổng lồ “chống lại những gì đã cũ kỹ, hư hỏng, để tạo ra những cái mới mẻ, tốt tươi”7.

Đại biểu tham dự Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. ẢNH: QUANG VINH

Trong công cuộc đổi mới cũng như trong các thời kỳ cách mạng trước đây, sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng luôn luôn là nhân tố hàng đầu quyết định thắng lợi. Muốn lãnh đạo đúng đắn phải chăm lo xây dựng, chỉnh đốn Đảng về mọi mặt, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Đảng coi nhiệm vụ xây dựng, phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt. Các kỳ Đại hội đại biểu toàn quốc, Đảng Cộng sản Việt Nam đều tổng kết và đề ra phương hướng cơ bản về xây dựng chỉnh đốn Đảng.

Nhiều hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng các khóa, đã ban hành nghị quyết về xây dựng, chỉnh đốn Đảng với những vấn đề bức thiết do yêu cầu của công cuộc đổi mới đặt ra, tiêu biểu như Nghị quyết Trung ương 6 (lần 2), khóa VIII; Nghị quyết Trung ương 4, khóa XI; Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII; hiện nay đang đẩy mạnh thực hiện Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về “đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa".

Nội dung xây dựng, chỉnh đốn Đảng được thực hiện toàn diện, đồng bộ về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức và cán bộ. Cương lĩnh, đường lối đổi mới của Đảng không ngừng được bổ sung, phát triển và hiện thực hóa. Trình độ lý luận của Đảng và cán bộ, đảng viên được nâng cao, củng cố vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Hệ thống tổ chức đảng được xây dựng, củng cố vững mạnh từ Trung ương tới cơ sở, chú trọng nâng cao chất lượng đảng viên, đổi mới công tác cán bộ. Đại đa số cán bộ, đảng viên có ý thức rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, có ý thức phục vụ Nhân dân, được Nhân dân tin tưởng.

Thành tựu to lớn của công cuộc đổi mới bắt nguồn từ sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng và sự đóng góp to lớn của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII khẳng định rõ: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín như ngày nay… đó là sản phẩm kết tinh sáng tạo, là kết quả của cả một quá trình nỗ lực phấn đấu bền bỉ, liên tục nhiều nhiệm kỳ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta;… Sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định hàng đầu quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam”8, trong đó không thể không có sự hy sinh quên mình và đóng góp quan trọng của đội ngũ cán bộ, đảng viên.

Tuy nhiên, công tác xây dựng Đảng còn không ít hạn chế, khuyết điểm. Trong các khuyết điểm đó, Đảng ta nhấn mạnh: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chủ nghĩa cá nhân, “lợi ích nhóm”, bệnh lãng phí, vô cảm, bệnh thành tích ở một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi”9. Bên cạnh đó, “tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong một số cơ quan, đơn vị khu vực hành chính, dịch vụ công chưa được đẩy lùi. Tham nhũng, lãng phí trên mộ số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn nghiêm trọng, phức tạp với những biểu hiện ngày càng tinh vi, gây bức xúc trong xã hội”10.

Có nguyên nhân khách quan từ sự khủng hoảng, đổ vỡ của chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu và Liên Xô, những khó khăn, thách thức của các nước đang tiếp tục con đường xã hội chủ nghĩa và sự chống phá của các thế lực thù địch. Song, nguyên nhân chủ quan là chủ yếu: “Do một số cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhất là người đứng đầu chưa nhận diện đầy đủ mức độ suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” tại địa phương, cơ quan, đơn vị mình; chưa quyết tâm và có biện pháp lãnh đạo đủ mạnh, còn thụ động, trông chờ vào sự chỉ đạo và hướng dẫn của cấp trên; không thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, chưa gương mẫu, mất đoàn kết nội bộ, chưa thẳng thắn đấu tranh với những biểu hiện suy thoái “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, thậm chí còn cục bộ, lợi ích nhóm, bị cám dỗ bởi lợi ích vật chất, thờ ơ, vô cảm trước khó khăn, bức xúc của nhân dân”11.

Chống chủ nghĩa cá nhân gắn liền với giáo dục, rèn luyện đạo đức, tư cách của người cách mạng đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu ra ngay từ khi chuẩn bị thành lập Đảng. Điều đó càng được nhấn mạnh khi Đảng đã nắm chính quyền. Vì sao trong suốt hành trình lịch sử lâu dài đó và đến nay, chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng vẫn không bị quét sạch, mà còn biểu hiện tinh vi, phức tạp và vẫn là một thách thức lớn. Cần phải hiểu rõ cội nguồn của thực trạng đó. Có thể bước đầu nêu lên một số điểm chủ yếu.

Một là, lý tưởng cách mạng, tư tưởng xã hội chủ nghĩa chưa được thấm nhuần sâu sắc trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Việc giáo dục chính trị, tư tưởng theo lý tưởng, mục tiêu đó còn nhiều hạn chế, hời hợt, kém thuyết phục, nhất là trong điều kiện tình hình trong nước và thế giới có nhiều biến đổi. Kỷ luật, pháp luật chưa nghiêm dẫn tới coi thường tổ chức và tập thể.

Hai là, không ít người vào Đảng, tham gia công việc chung với động cơ không trong sáng, vào Đảng để có chức vụ, danh vị để mưu lợi ích riêng, vào Đảng để thăng quan, phát tài, điều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần phê phán. Chính danh vị và lợi ích đã nuôi dưỡng và phát triển chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng ở một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là những người nắm chức vụ trong bộ máy chính quyền nhà nước các cấp.

Ba là, trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, nhiều tác động tiêu cực về lối sống thực dụng, tham muốn vật chất, đề cao lợi ích cá nhân, “cái tôi” cá nhân hình thành nhóm lợi ích, lợi ích nhóm, quan hệ tiền tệ, thân hữu, phân hóa giàu nghèo... đã làm cho chủ nghĩa cá nhân có cơ hội phát triển.

Đại hội XIII của Đảng (tháng 1/2021) đã xác định quyết tâm chính trị nhằm chống chủ nghĩa cá nhân và sự suy thoái trong Đảng. “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; đẩy mạnh đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí”12.

Quyết tâm chính trị đó được tiếp tục khẳng định tại Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII. Trung ương đã tiếp tục nhấn mạnh những biểu hiện đáng lo ngại của suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Các biểu hiện đó đều có nguồn gốc sâu xa từ chủ nghĩa cá nhân. Điều dễ nhận thấy nhất là chủ nghĩa cá nhân hiện hữu trong sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống. Kết luận Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII nhấn mạnh: “Thiếu gương mẫu, phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, sa vào chủ nghĩa cá nhân, nói chưa đi đôi với làm, vi phạm kỷ luật đảng, vi phạm pháp luật… việc tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức của cán bộ, đảng viên chưa hiệu quả”13.

Như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ, chủ nghĩa cá nhân đã sinh ra nhiều căn bệnh nguy hiểm. Phải quét sạch chủ nghĩa cá nhân mới có thể loại trừ được suy thoái tiêu cực. Nhận diện chủ nghĩa cá nhân với những biểu hiện của nó không khó khăn, nhưng đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi nó thì không dễ dàng. Cần phải hiểu bản chất sâu xa, cơ sở tư tưởng và cơ sở xã hội của chủ nghĩa cá nhân mới có thể khắc phục triệt để, có hiệu quả.

Hiện nay, chủ nghĩa cá nhân luôn luôn gắn liền với biểu hiện thực dụng, trục lợi, cơ hội, nhất là cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực dẫn tới dùng mọi cách kể cả “chạy” để đạt được danh vị, chức quyền. Khi đã đạt được danh vị, chức quyền thì tìm mọi cách để lợi dụng chức quyền, lạm quyền, lộng quyền, độc đoán, chuyên quyền nhằm vơ vét, làm giàu cho bản thân, gia đình, đồng thời củng cố phe cánh và nhóm lợi ích. Điều đó là trái với lý tưởng, mục tiêu cách mạng của Đảng, trái với pháp luật của Nhà nước, mà còn tổn hại đến uy tín, bản chất của Đảng, trực tiếp “đe dọa đến sự tồn vong của Đảng và chế độ”.

Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, lối sống cơ hội, thực dụng không những đòi hỏi quyết tâm cao về chính trị, mà phải được thực hiện kiên trì, toàn diện và đồng bộ. Kinh nghiệm của các thời kỳ cách mạng trước đây cho thấy sự cần thiết và phải làm tốt hơn công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, con đường xã hội chủ nghĩa, ý thức tập thể, vì đất nước và Nhân dân, biết sống “mình vì mọi người”. Việc giáo dục này phải tiến hành bài bản từ các cấp học phổ thông đến các cấp học cao hơn, trong các đoàn thể, nhất là Đoàn Thanh niên để có được các lớp người được chuẩn bị và giáo dục tốt bổ sung cho Đảng và trở thành những người lãnh đạo, quản lý. Việc giáo dục trong Đảng càng phải sâu sắc và nghiêm túc, thường xuyên.

Cần có sự lựa chọn cẩn trọng trong công tác cán bộ, bảo đảm bổ nhiệm được những người có đạo đức và thực tài. Không để lọt vào các vị trí lãnh đạo, quản lý các cấp những người cá nhân chủ nghĩa, tham nhũng, lãng phí, độc đoán, chuyên quyền, coi thường quần chúng, coi thường tập thể, cơ hội chính trị và tham vọng quyền lực.

Phải kiểm soát quyền lực đối với những cán bộ nắm các chức vụ lãnh đạo, quản lý ở tất cả các cấp, với cán bộ trực tiếp quản lý và nắm các nguồn của cải vật chất, tiền bạc. Việc kiểm soát quyền lực bằng kỷ luật, pháp luật, nguyên tắc, quy chế làm việc, phương thức lãnh đạo kết hợp với sự giám sát của Nhân dân, Mặt trận và các đoàn thể có ý nghĩa rất quan trọng. Không kiểm soát tốt quyền lực thì chủ nghĩa cá nhân, cơ hội thực dụng, vụ lợi, lợi ích nhóm sẽ có cơ hội phát triển.

Tự phê bình và phê bình luôn luôn là quy luật phát triển của xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Để chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng càng cần sự phê bình nghiêm túc và sự thành thật tự phê bình của mỗi cán bộ, đảng viên. Tự tu dưỡng, rèn luyện của mỗi người theo những chuẩn mực tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là bảo đảm xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Mặt khác, cần nỗ lực tạo dựng một chế độ xã hội tốt đẹp, dân chủ, công bằng, văn minh, vì con người, theo con đường xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền cơ bản và lợi ích chính đáng của mỗi người. Hiện thực xã hội đó, sẽ hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, đoàn kết, trung thực, cần cù, sáng tạo và đẩy lùi chủ nghĩa cá nhân, lối sống cơ hội, thực dụng trong mỗi cán bộ, đảng viên.

Chú thích:

1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 5, tr. 295.

2. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 298.

3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 607.

4. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 610.

5. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 11, tr. 611.

6. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 15, tr. 546, 547.

7. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 15, tr. 617.

8. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021, tập I, tr. 25, 26.

9. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, tr. 95.

10. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, tr. 93.

11. Kết luận Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ tư khóa XIII ngày 25/10/2021.

12. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021, tập I, tr. 96.

13. Kết luận Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ tư khóa XIII ngày 25/10/2021.

ĐẶNG CÔNG THÀNH - Tiến sĩ,

Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng