Dấu ấn Việt trên bản đồ di sản toàn cầu

Ủy ban Di sản thế giới (UNESCO) xem xét hồ sơ Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc. (Nguồn: VOV)

Ngày 12/7, tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản thế giới (UNESCO), Giáo sư Nikolay Nenov, Chủ tịch Kỳ họp chính thức gõ búa ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là di sản văn hóa thế giới.

Khi tôn vinh di sản mới của Việt Nam, UNESCO nêu rõ các giá trị tư tưởng, văn hóa của Phật giáo Trúc Lâm hoàn toàn phù hợp mục tiêu cơ bản của UNESCO trong việc duy trì, làm phong phú các giá trị chung của nhân loại: Giáo dục, xây dựng văn hóa hòa bình; tinh thần tự chủ, kết hợp hài hòa giữa con người và thế giới tự nhiên, tôn trọng quy luật của tự nhiên.

Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ, Chủ tịch Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam cho biết, UNESCO đánh giá cao những tư tưởng nhân văn, hòa hiếu tốt đẹp của Phật giáo Trúc Lâm, cũng như những nỗ lực của Việt Nam trong bảo vệ di sản. Sự công nhận này góp phần nâng cao vị thế quốc tế, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách bền vững.

Nối liền tâm linh Việt

Là di sản thế giới liên tỉnh thứ hai và di sản thế giới thứ chín của Việt Nam, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc trải rộng trên địa bàn của ba địa phương (Quảng Ninh, Hải Phòng và Bắc Ninh hiện nay) với giá trị cốt lõi là Phật giáo Trúc Lâm do Phật Hoàng Trần Nhân Tông sáng lập vào thế kỷ XIII.

Phật giáo Trúc Lâm đại diện cho một hệ thống triết lý và tinh thần khoan dung, vị tha của Phật giáo. Thông qua các đền thờ, am thất, tuyến hành hương, bia đá, mộc bản và các di tích được bảo tồn nghiêm cẩn phân bố trên một không gian rộng lớn từ Yên Tử đến Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc, di sản phản ánh đầy đủ các giai đoạn phát triển của Phật giáo Trúc Lâm, từ việc thành lập và thể chế hóa đến sự phục hưng và tiếp tục lan tỏa giá trị sáng tạo, nhân văn.

Chia sẻ với TG&VN, GS.TS Nguyễn Chí Bền, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (trước kia là Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam) cho rằng, đây là không gian chứng kiến và lưu giữ dấu ấn của các bậc minh quân, danh tướng và cả những cộng đồng dân cư góp phần làm nên chiến công lịch sử. Không gian này không chỉ thiêng liêng trong tâm thức Phật giáo mà còn hòa quyện với tín ngưỡng dân gian như thờ Đức Thánh Trần tạo nên một không gian văn hóa - tâm linh đậm đặc và độc đáo.

“Đáng chú ý, di sản này hội tụ rất nhiều giá trị phi vật thể từ nghi lễ, thực hành tín ngưỡng, hệ thống lễ hội, cho đến truyền thuyết, ký ức cộng đồng. Được công nhận là di sản thế giới vật thể nhưng quần thể này mang đậm các yếu tố phi vật thể, điều mà không phải di sản nào cũng có được”, ông khẳng định.

Chùa Đồng tọa lạc trên đỉnh núi Yên Tử, tỉnh Quảng Ninh. (Ảnh: Khắc Hường)

Hành trình bền bỉ

Không chỉ nổi bật ở giá trị độc đáo, câu chuyện Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc ghi danh di sản thế giới còn là một hành trình nhiều nỗ lực trong việc xây dựng và hoàn thiện Hồ sơ đề cử liên tỉnh một cách công phu, bài bản trong suốt hơn 13 năm, từ 2012-2025.

Bà Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, Phó Ban Chỉ đạo, Trưởng ban điều hành xây dựng hồ sơ Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc cho biết, quần thể di sản được ghi danh trước hết là kết quả của việc các địa phương đã bám sát, triển khai tốt theo các chỉ đạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, cụ thể là Tổng Bí thư Tô Lâm, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, các Phó Thủ tướng Chính phủ...

Cũng theo bà Hạnh, thành quả hôm nay nói lên sức mạnh tổng hợp, sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các địa phương với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao, Hội đồng Di sản Văn hóa quốc gia và các chuyên gia Việt Nam tham gia Ủy ban Di sản thế giới, Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh UNESCO trong việc điều phối thông tin, kịp thời kết nối, làm việc với các cơ quan chuyên môn của UNESCO, Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế (ICOMOS), Ủy ban Di sản thế giới. Bên cạnh đó là sự trợ giúp đặc biệt của Văn phòng đại diện UNESCO tại Việt Nam, các chuyên gia quốc tế về chuyên môn trong việc hoàn thiện hồ sơ, giải trình và thực hiện tốt các khuyến nghị.

Đặc biệt, đây là hồ sơ đề cử đầu tiên ở Việt Nam triển khai theo hình thức di sản theo chuỗi, liên tỉnh với các điểm di tích nằm trên địa bàn rộng lớn có địa hình đồi núi, sông suối phức tạp. Hai năm đầu xây dựng hồ sơ cũng trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, nhưng ba tỉnh vẫn tranh thủ tiến hành khai quật khảo cổ một số điểm di tích trên địa bàn, qua đó bổ sung nhiều thông tin quý cho hồ sơ di sản. Quá trình thu thập thông tin, tư liệu, nghiên cứu từ năm 2020 cũng tiến hành đồng thời với xây dựng hồ sơ di sản, trải qua rất nhiều bước cho tới khi chính thức hoàn thành để có thể đáp ứng yêu cầu xét duyệt hồ sơ ngày càng chặt chẽ của UNESCO.

Chùa Vĩnh Nghiêm, tỉnh Bắc Giang cũ, nay là tỉnh Bắc Ninh. (Nguồn: Tổng cục Du lịch)

Có thể thấy, chặng đường bảo vệ hồ sơ di sản rất nhiều thách thức mới nhưng các đoàn công tác của Việt Nam chưa bao giờ từ bỏ, luôn quyết tâm rất cao để trao đổi, cung cấp thông tin và làm rõ thêm những giá trị nổi bật toàn cầu của di sản. Gần đây nhất là từ ngày 10-17/6, Quảng Ninh tổ chức đoàn công tác do lãnh đạo tỉnh làm trưởng đoàn, tham dự cùng đoàn của Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam đi Pháp, tiến hành cuộc vận động cho Hồ sơ quần thể di sản đề cử.

Trước đó, từ ngày 16-17/5, các địa phương cũng phối hợp với Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam tổ chức Chương trình “Ngày tìm hiểu về Việt Nam năm 2025”, đồng thời mời ngoại giao đoàn tại Việt Nam về tham quan, quảng bá, giới thiệu về Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, nhằm vận động cho hồ sơ đề cử.

Nói về hành trình này, PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Ủy viên thường trực Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Trưởng nhóm chuyên gia của Việt Nam tham gia Ủy ban Di sản thế giới nhấn mạnh: “Chặng đường ấy không ít khó khăn, trong đó có cả việc khuyến nghị trả lại hồ sơ ngay trước Kỳ họp. Tuy nhiên, hơn 10 năm qua, Chính phủ Việt Nam đã đặc biệt quan tâm, đẩy mạnh công tác nghiên cứu tại khu di sản cho đến thành công ngày hôm nay”.

Khu di tích Côn Sơn, Kiếp Bạc, tỉnh Hải Dương cũ, nay là thành phố Hải Phòng. (Nguồn: ictvietnam)

Trách nhiệm lớn

Danh hiệu Di sản thế giới là điểm khởi đầu của một hành trình mới: Bảo vệ, phát huy và truyền cảm hứng; thể hiện cam kết, trách nhiệm của Việt Nam trong bảo tồn các di sản thế giới không chỉ ở Việt Nam, gìn giữ cho hiện tại và trao truyền cho các thế hệ mai sau.

Chia sẻ với TG&VN, bà Lê Thị Hồng Vân, Cục trưởng Cục Ngoại vụ và Ngoại giao văn hóa (Bộ Ngoại giao), Tổng thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam khẳng định, việc ghi danh di sản thế giới sẽ tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách bền vững; đồng thời giúp tăng cường liên kết vùng giữa Quảng Ninh, Hải Phòng và Bắc Ninh, xây dựng không gian di sản thống nhất, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam.

“Đây cũng là đóng góp nữa của Việt Nam cho mục tiêu bảo tồn và phát huy các giá trị di sản mà UNESCO đang thúc đẩy. Việt Nam, với tư cách là thành viên của Ủy ban Di sản thế giới nhiệm kỳ 2023-2027 đang đóng góp ngày càng tích cực hơn cho việc thực thi Công ước Bảo vệ các di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.

Bà Lê Thị Hồng Vân nhấn mạnh, niềm vinh dự, tự hào luôn đi cùng với trách nhiệm, đòi hỏi các cấp, các ngành, các địa phương cần nâng cao nhận thức, triển khai đồng bộ các biện pháp thiết thực và hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị của di sản theo đúng tinh thần Công ước Di sản thế giới gắn với phát triển bền vững.

Di sản sẽ không bị lãng quên nếu luôn hiện diện trong đời sống và tinh thần của người dân. Với những giá trị đặc biệt vừa được UNESCO công nhận, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc sẽ góp phần quan trọng cho công cuộc phát triển kinh tế xã hội của địa phương, góp phần bảo vệ môi trường, tăng trưởng xanh, bền vững, qua đó quảng bá văn hóa, đất nước, con người Việt Nam ra thế giới và làm giàu thêm kho tàng văn hóa nhân loại.

TRỌNG VŨ