Đặt lại vai trò của khu vực doanh nghiệp nhà nước

Đây là ý kiến của nhiều chuyên gia tại tọa đàm khoa học chủ đề "Huy động nguồn lực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) vào phát triển TP HCM theo tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân", do Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM (HIDS) tổ chức, ngày 3-6.

Yêu cầu cấp thiết

Chuyên gia kinh tế, TS Trần Du Lịch nhận định Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 68 nêu rõ khu vực tư nhân là một lực lượng quan trọng nhất trong tăng trưởng kinh tế, tiên phong trong chuyển đổi số, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đồng thời cũng đặt lại vai trò của khu vực DNNN và khu vực DN tư nhân.

Lúc này, bài toán về đổi mới khu vực DNNN để phát huy vai trò dẫn dắt trong nền kinh tế càng quan trọng. Cần phải thống nhất việc bàn lại vai trò kinh tế tư nhân gắn với Nghị quyết số 68 và Nghị quyết số 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân của Quốc hội, nhất là trong bối cảnh sắp tới TP HCM mở rộng địa giới hành chính.

Một siêu thị Satra - DNNN của TP HCM nằm trong diện cổ phần hóa thời gian tới. Ảnh: THANH NHÂN

Theo TS Trần Du Lịch, TP HCM có 2 nguồn lực rất lớn mà nếu huy động được sẽ đóng góp sự phát triển trên địa bàn là lực lượng tài sản và mặt bằng nhà đất công sản đang dôi dư từ cổ phần hóa DNNN. Ông ví dụ một số quốc gia như Thái Lan đã đưa DNNN lên sàn chứng khoán để minh bạch hoạt động, dù vẫn nắm giữ cổ phần chi phối. Đây là mô hình cần học hỏi để vừa giữ được vai trò điều tiết của nhà nước, vừa để thị trường đánh giá.

Quan trọng hơn, theo TS Trần Du Lịch, nhiều DNNN ở các lĩnh vực phải đóng vai trò kiến tạo, hỗ trợ những lĩnh vực mà tư nhân không làm được, nhất là trong hạ tầng, y tế, giáo dục, phát triển xã hội.

Ông Lịch đề xuất lựa chọn những ngành, lĩnh vực DNNN phải tập trung nguồn lực để phát triển gồm 5 nhóm ngành, lĩnh vực. Trong đó, xem xét, sắp xếp, củng cố để nhà nước nắm 100% hoặc ít nhất đầu tư 65% Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước (HFIC) - một mô hình DNNN để huy động vốn và phát triển các dự án. Bên cạnh đó cần một tổng công ty phát triển hạ tầng kinh tế đô thị, nhất là nhà ở xã hội. Một tổng công ty phát triển hạ tầng công nghệ, hạ tầng số dẫn dắt cho việc triển khai nghị quyết về phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo.

"Đồng thời, với nhu cầu phát triển đường sắt đô thị hiện nay, cần một đơn vị quản lý, phát triển hệ thống đường sắt đô thị ở TP HCM và các tuyến đường lân cận. Cuối cùng, đang có quá nhiều công ty dịch vụ công ích, nên sắp xếp lại và nghiên cứu các dịch vụ công ích có thể xã hội hóa như thu gom rác, xử lý rác" - TS Lịch đề xuất.

GS-TS Trần Ngọc Anh, Đại học Indiana (Mỹ), nhấn mạnh đổi mới DNNN đang trở thành một yêu cầu cấp thiết. Quá trình này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động, năng lực cạnh tranh của bản thân các DNNN, còn góp phần vào sự phát triển bền vững của toàn bộ nền kinh tế, tối ưu hóa nguồn lực quốc gia và bảo đảm một môi trường cạnh tranh bình đẳng.

Khi khu vực DNNN hoạt động hiệu quả, minh bạch và có năng lực cạnh tranh cao không chỉ đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế mà còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực, thúc đẩy sự phát triển chung của toàn bộ nền kinh tế. Đặc biệt, khu vực này đóng vai trò kiến tạo, dẫn dắt sẽ kết nối, hỗ trợ khu vực DN tư nhân cùng phát triển.

Vướng cổ phần hóa

Tuy vậy, TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hội đồng thành viên, Công ty TNHH MTV Phát triển Công nghiệp Tân Thuận, nguyên Trưởng Ban đổi mới quản lý DN TP HCM, lại nêu thực tế quá trình cổ phần hóa DNNN ở TP HCM vẫn đang chậm và gặp nhiều vướng mắc.

Cụ thể, theo ông Tuấn, Chính phủ đã đặt ra mục tiêu cho TP HCM là phải quyết liệt thực hiện cổ phần, hoàn thành công bố giá trị DN đến hết năm 2025. Trước khi ban hành quyết định và thực hiện cổ phần hóa DNNN phải có phương án sắp xếp lại, xử lý nhà đất được cấp thẩm quyền phê duyệt. Về nội dung này, UBND thành phố đã có nhiều chỉ đạo giao Sở Tài chính chủ trì, phối hợp với các cơ quan chức năng kiểm tra, rà soát tham mưu.

"Tuy nhiên, tới đầu năm 2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 03/2025/NĐ-CP quy định việc sắp xếp lại, xử lý tài sản công là nhà, đất, quy định DN không thuộc đối tượng sắp xếp lại, xử lý nhà đất. Vì vậy đến giờ, quá trình cổ phần hóa DNNN đang bị vướng do chưa được phê duyệt phương án sắp xếp lại, xử lý nhà đất theo quy định" - TS Trần Anh Tuấn nói.

Hiện UBND TP HCM đã giao Sở Tài chính phối hợp với HIDS xây dựng đề án sắp xếp DNNN theo mô hình tập đoàn, hoàn thành trong tháng 9-2025 để trình các cấp trong tháng 10-2025. Phạm vi đề án phải bao gồm cả TP HCM mới nên các đơn vị được giao sẽ làm việc với tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu để nghiên cứu, xây dựng đề án.

Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng HIDS, cho rằng cần phải rà soát, tổ chức lại toàn bộ các hoạt động của DNNN bao gồm quá trình cổ phần hóa, sắp xếp, kinh doanh và kể cả tổng công ty 2 địa phương Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, để có bức tranh rõ ràng, nhận diện đủ các vấn đề. Trong bối cảnh hiện tại và từ thực tiễn của thành phố để từ đó có những đề xuất đột phá trong quá trình triển khai, thay vì dựa vào khung quy định cũ và gặp khó khăn như hiện nay.

LAM GIANG