Đào tạo báo chí thích ứng với đổi mới của thời đại

Video PGS.TS Phạm Minh Sơn, Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ về đổi mới trong đào tạo thích ứng với chuyển đổi số:

Thưa ông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền là một địa chỉ tin cậy đào tạo nhân lực cho đội ngũ những người làm báo Việt Nam. Xin ông cho biết những đóng góp nổi bật của Học viện trong quá trình hình thành và phát triển của nhà trường?

Trong suốt hơn 60 năm hình thành và phát triển, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã không ngừng khẳng định vai trò là cái nôi đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành báo chí, truyền thông và công tác tư tưởng - lý luận của đất nước. Một trong những đóng góp nổi bật nhất của Học viện là đào tạo hơn gần 100.000 nhà báo, cán bộ tuyên giáo, giảng viên lý luận chính trị… Nhiều người trong số đó hiện đang giữ vị trí chủ chốt tại các cơ quan báo chí, truyền thông và cơ quan Đảng, Nhà nước trên khắp cả nước. Đây là đội ngũ không chỉ vững vàng về chuyên môn, mà còn có bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp và tinh thần cống hiến.

Song song với công tác đào tạo, Học viện cũng là trung tâm nghiên cứu khoa học lý luận chính trị, báo chí - truyền thông hàng đầu. Nhiều công trình nghiên cứu, tài liệu giảng dạy của Học viện đã góp phần quan trọng vào việc hoạch định chính sách, định hướng dư luận xã hội, và phát triển tư duy lý luận trong tình hình mới.

Ngoài ra, Học viện luôn tiên phong trong đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, ứng dụng công nghệ truyền thông hiện đại, mở rộng hợp tác quốc tế, góp phần đưa hoạt động đào tạo báo chí - truyền thông ở Việt Nam tiệm cận với chuẩn mực quốc tế, nhưng vẫn giữ được bản sắc và định hướng tư tưởng đúng đắn.

Để thích ứng với những thay đổi của xã hội, đào tạo báo chí đã có những dấu mốc quan trọng nào, thưa ông?

Đào tạo báo chí tại Việt Nam nói chung và tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền nói riêng đã không ngừng phát triển để thích ứng với những biến chuyển sâu sắc của xã hội và truyền thông toàn cầu. Có thể nói, đào tạo báo chí ở nước ta đã trải qua một số dấu mốc quan trọng:

Thứ nhất, giai đoạn đầu sau Cách mạng Tháng Tám và trong kháng chiến, báo chí chủ yếu là công cụ tuyên truyền cách mạng, vì vậy đào tạo nhà báo thời kỳ đó gắn liền với việc bồi dưỡng lý tưởng, tinh thần yêu nước, kỹ năng viết báo phục vụ kháng chiến.

Thứ hai, từ khi thành lập trường Tuyên giáo Trung ương, nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền năm 1962, đào tạo báo chí được tổ chức bài bản hơn, trở thành lĩnh vực đào tạo với đội ngũ giảng viên được đào tạo trong và ngoài nước. Đây là giai đoạn đặt nền móng cho hệ thống đào tạo báo chí có tính học thuật ở Việt Nam.

Thứ ba, thời kỳ đổi mới (từ cuối những năm 1980) là một bước ngoặt lớn. Báo chí Việt Nam bắt đầu mở rộng về loại hình, phản ánh đa dạng đời sống, đồng thời chịu sự cạnh tranh ngày càng lớn. Đào tạo báo chí từ đó cũng thay đổi: Tăng cường kỹ năng nghề nghiệp, cập nhật công nghệ truyền thông và quan tâm nhiều hơn đến yếu tố thực tiễn.

Và hiện nay, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông số, đào tạo báo chí bước sang giai đoạn chuyển đổi số toàn diện. Chúng tôi không chỉ đào tạo phóng viên biết viết, biết quay mà còn phải biết tích hợp đa phương tiện, làm chủ nền tảng số, hiểu dữ liệu, thuật toán, đồng thời giữ vững đạo đức nghề nghiệp và tư duy phản biện.

Mỗi giai đoạn đều đặt ra những yêu cầu mới và cũng là động lực để Học viện Báo chí và Tuyên truyền luôn tự làm mới mình, luôn ở phía trước trong sự nghiệp đào tạo báo chí cách mạng hiện đại, chuyên nghiệp, nhân văn và hội nhập.

Hơn 20 năm trước, trước làn sóng báo điện tử, các lớp báo mạng điện tử ra đời. Đến nay, trước yêu cầu chuyển đổi số, mỗi phóng viên, biên tập viên sẽ phải đảm đương nhiều loại hình báo chí. Từ những yêu cầu cấp thiết đó, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã có những đổi mới như thế nào trong công tác đào tạo?

Sự phát triển của báo mạng điện tử hơn hai thập niên trước đã tạo ra bước chuyển đầu tiên về tư duy đào tạo báo chí. Nhưng đến nay, trước yêu cầu chuyển đổi số toàn diện, không chỉ với báo chí, mà với cả hệ thống xã hội thì công tác đào tạo nhà báo cũng phải bước vào giai đoạn đổi mới sâu rộng và liên tục.

Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã xác định rõ: Phóng viên, biên tập viên hôm nay không thể chỉ thuần thục một loại hình báo chí. Họ cần trở thành những "nhà báo tích hợp" làm được nhiều định dạng, khai thác được công nghệ, sử dụng thành thạo nền tảng số và có tư duy dữ liệu. Đó là lý do chúng tôi đã thực hiện một loạt đổi mới trong đào tạo, có thể khái quát ở ba phương diện chính: Thứ nhất, đổi mới chương trình đào tạo.

Học viện đã rà soát, cập nhật nội dung giảng dạy để tích hợp yếu tố công nghệ, đa phương tiện và tư duy số ngay trong từng môn học. Nhiều học phần mới như sản xuất nội dung số, báo chí dữ liệu, truyền thông số, trí tuệ nhân tạo trong báo chí… đã được đưa vào giảng dạy.

Tiếp đó, Học viện đổi mới phương pháp và mô hình đào tạo. Học viện tăng cường học theo dự án, thực hành theo mô hình tòa soạn hội tụ, kết hợp lý thuyết với kỹ năng thực tế. Sinh viên được trải nghiệm quy trình sản xuất báo chí tích hợp từ viết, dựng, thu âm, livestream đến phân phối nội dung trên nền tảng số.

Học viện tăng cường hợp tác với cơ quan báo chí, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức quốc tế, để cập nhật công nghệ mới, xu hướng mới và tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận thực tiễn nghề nghiệp ngay từ trên ghế nhà trường.

Có thể nói, mục tiêu của chúng tôi không chỉ là đào tạo người làm báo "theo kịp" thời đại, mà là người có thể "dẫn dắt" được những thay đổi trong lĩnh vực truyền thông số. Đó là tinh thần xuyên suốt trong mọi đổi mới đào tạo của Học viện Báo chí và Tuyên truyền thời gian qua.

Giảng viên, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền thực hành trong studio của Học viện. Ảnh: HC

Trước thực tế về việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy, trong đó có những người làm báo, vậy việc đào tạo báo chí trong thời gian tới sẽ phải thích ứng như thế nào, thưa ông?

Trong những năm gần đây, việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí - truyền thông, là một xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tránh chồng chéo và thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ và hành vi công chúng.

Trước thực tế này, Học viện Báo chí và Tuyên truyền xác định rằng: Công tác đào tạo báo chí trong thời gian tới không thể theo lối tư duy "đào tạo số đông", mà phải chuyển sang đào tạo tinh, sâu, linh hoạt và đáp ứng đúng nhu cầu thực tiễn.

Có ba định hướng lớn mà chúng tôi đang triển khai, đó là: Thứ nhất, tập trung đào tạo đội ngũ những người làm báo không chỉ có kỹ năng nghiệp vụ tốt, mà còn có tư duy chiến lược, khả năng thích nghi nhanh, làm được nhiều việc, sử dụng tốt công nghệ, và đặc biệt là có năng lực sáng tạo nội dung đa nền tảng.

Thứ hai, mở rộng đào tạo theo hướng liên ngành, tích hợp giữa báo chí, công nghệ, truyền thông, kinh tế số, giúp người học có thể làm việc trong nhiều loại hình tổ chức, từ cơ quan báo chí truyền thống đến doanh nghiệp truyền thông, nền tảng nội dung số, hoặc khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực truyền thông.

Thứ ba, tăng cường đào tạo ngắn hạn, bồi dưỡng lại cho đội ngũ đang làm nghề, giúp họ thích ứng với yêu cầu mới của tòa soạn hội tụ, chuyển đổi số, và các mô hình tổ chức truyền thông tinh gọn.

Chúng tôi tin rằng, việc đào tạo báo chí trong giai đoạn tới không đơn thuần là “đào tạo để có việc làm” mà là đào tạo để có năng lực thích ứng, có khả năng phát triển bền vững trong một môi trường truyền thông đầy biến động.

Nhân kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, ông muốn gửi gắm gì đến người học, những tân sinh viên sắp bước vào nghề báo điều gì?

Nhân kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, một dấu mốc lịch sử thiêng liêng và đầy tự hào, tôi muốn gửi tới các bạn sinh viên, đặc biệt là những tân sinh viên chuẩn bị bước vào giảng đường Học viện Báo chí và Tuyên truyền, một vài lời tâm huyết.

Các bạn đang lựa chọn nghề báo - một nghề không dễ dàng. Làm báo không chỉ là một công việc, đó là một sứ mệnh. Sứ mệnh nói lên sự thật, lan tỏa điều đúng, bảo vệ lợi ích cộng đồng và góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Đó là nghề đòi hỏi bản lĩnh, dấn thân, trí tuệ và đạo đức, nhưng cũng là nghề mang lại nhiều giá trị nhân văn sâu sắc. Thế kỷ mới của báo chí đang mở ra trước mắt các bạn, với công nghệ, dữ liệu, trí tuệ nhân tạo… nhưng cốt lõi vẫn là con người.

Tôi mong các bạn sẽ không ngừng học hỏi, luôn giữ sự chính trực, lòng yêu nghề, và khát vọng đổi mới. Hãy dũng cảm bước ra xã hội, lắng nghe hơi thở của cuộc sống, và dùng ngòi bút của mình để phản ánh, phản biện và phụng sự. Học viện Báo chí và Tuyên truyền sẽ đồng hành cùng các bạn, không chỉ là nơi dạy nghề, mà là nơi khơi nguồn lý tưởng, rèn luyện bản lĩnh và nuôi dưỡng tình yêu với nghề báo chân chính. Chúc các bạn vững vàng trên hành trình của mình - hành trình của những người làm báo vì nhân dân, vì đất nước Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Trân trọng cảm ơn ông!

Lê Vân - Lê Phú/Báo Tin tức và Dân tộc