Đánh thuế ngay khi nhận cổ tức: Điều gì sẽ xảy ra?

Bộ Tài chính vừa đưa ra một đề xuất quan trọng trong dự thảo sửa đổi Nghị định 126/2020 về hướng dẫn Luật Quản lý thuế. Cụ thể, cá nhân nhận cổ tức bằng cổ phiếu sẽ phải nộp thuế thu nhập cá nhân ngay tại thời điểm nhận, chứ không phải chờ đến khi bán số cổ phiếu đó như quy định hiện hành.

Cú đảo chiều

Nói cách khác, khi công ty chia cổ tức bằng cổ phiếu cho cổ đông, phần giá trị này sẽ bị tính thuế ngay lập tức. Đây là một thay đổi lớn so với trước đây, cổ đông chỉ phải nộp thuế khi thực sự bán số cổ phiếu đó đi và thu về tiền mặt.

Theo giới phân tích, việc cổ đông phải nộp thuế thu nhập cá nhân (TNCN) ngay khi nhận được cổ tức bằng cổ phiếu là điều được quy định trong luật. Suốt thời gian qua, quá trình này được vận hành suôn sẻ và các cổ đông đều thực hiện nghĩa vụ nộp thuế cho ngân sách. Việc nộp thuế là 5% trên mệnh giá cổ phiếu được chia bằng cổ tức.

Tuy nhiên, sự thay đổi lần này chỉ mang tính chất yếu tố thời gian. Lần này ngay khi cổ đông được công ty chia cổ tức bằng cổ phiếu, phải kê khai và nộp TNCN ngay lập tức. Không cần biết cổ đông có bán hay không, cứ nhận là phải đóng thuế cho phần giá trị tăng thêm đó.

Tổng Công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) cho biết, giai đoạn 2016-2024 các cá nhân đã nhận tổng cộng 34,84 tỉ cổ phiếu từ cổ tức và cổ phiếu thưởng. Tuy nhiên, trong số đó, tiền thuế thu từ cổ tức và cổ phiếu thưởng chỉ vỏn vẹn hơn 1.318 tỉ đồng, chiếm một tỷ lệ rất nhỏ chỉ khoảng 2,54%.

Nếu giả định rằng tất cả số cổ phiếu này được bán ra, và tính thuế theo mệnh giá 10.000 đồng/cổ phiếu với thuế suất 5%, thì số thuế TNCN lẽ ra phải thu được là khoảng 17.420 tỉ đồng.

So sánh giữa số thuế thực tế thu được (1.318 tỉ đồng) và số thuế lẽ ra có thể thu được (17.420 tỉ đồng), cho thấy số thuế từ cổ tức bằng cổ phiếu thực tế chỉ đạt khoảng 8% so với con số ước tính.

Đề xuất thu thuế thu nhập cá nhân đối với cổ tức bằng cổ phiếu ngay tại thời điểm nhận, tiềm ẩn rủi ro tác động tiêu cực đến tâm lý thị trường và tính thanh khoản. (Ảnh minh họa tại Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM).

Những số liệu này cho thấy một lỗ hổng lớn trong việc thu thuế đối với cổ tức bằng cổ phiếu theo quy định hiện hành. Việc trì hoãn thu thuế cho đến khi cổ phiếu được bán đã khiến Nhà nước bỏ lỡ một nguồn thu đáng kể và tạo ra sự không công bằng so với các hình thức đầu tư khác. Đây chính là lý do Bộ Tài chính đề xuất thay đổi chính sách, yêu cầu nộp thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu.

Có thể thấy, thu thuế cổ tức chia bằng cổ phiếu ngay thời điểm nhận, thay vì chờ nhà đầu tư bán như trước nhằm giúp có ngay nguồn thu cho ngân sách, nhằm hỗ trợ các chương trình phát triển kinh tế - xã hội.

Hiện tại, cổ tức bằng tiền mặt đã bị khấu trừ 5% thuế thu nhập cá nhân tại nguồn khi nhận. Nếu cổ tức bằng cổ phiếu cũng bị đánh thuế tương tự, nó sẽ tạo ra sự công bằng hơn giữa hai hình thức chia cổ tức cũng như nhằm tránh kéo dài thời gian thực hiện nghĩa vụ thuế.

Một số nhà đầu tư có thể lợi dụng việc chưa bị đánh thuế khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu để nắm giữ tài sản mà không phát sinh nghĩa vụ thuế trong thời gian dài, hoặc sử dụng các hình thức chuyển nhượng phức tạp để tránh thuế khi bán. Việc thu thuế ngay tại thời điểm nhận sẽ bịt lỗ hổng này, tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong công tác quản lý thuế.

Giảm sức ép

Các chuyên gia cho rằng, việc đánh thuế cổ tức bằng cổ phiếu ngay tại thời điểm nhận, như đề xuất của Bộ Tài chính, chắc chắn sẽ thay đổi chiến lược của nhà đầu tư. Cầm cổ phiếu lâu hơn để dùng tỉ suất lợi nhuận bù đắp vào là một cách tiếp cận hợp lý để ứng phó với chính sách thuế mới này.

“Các cổ đông vẫn thích nhận tiền mặt hơn vì tính thanh khoản cao và dễ dàng sử dụng trong nhiều mục đích khác. Nhận cổ tức bằng cổ phiếu chỉ hấp dẫn nếu giá cổ phiếu đang liên tục tăng trưởng trên thị trường, và có sức hút lớn của giới đầu tư. Thường cổ đông sẽ phản ứng nhiều nếu như ban điều hành đề xuất chia cổ tức bằng cổ phiếu tại đại hội cổ đông. Nguyên nhân có rất nhiều nhưng thường tập trung vào chủ điểm cổ phiếu sẽ bị pha loãng giá trị, hay việc né trả tiền biểu hiện lo ngại về khả năng thanh toán hoặc dòng tiền của doanh nghiệp.

Giờ đây đánh thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu càng khiến cổ đông gây sức ép lên doanh nghiệp buộc phải trả cổ tức bằng tiền mặt. Khi đó, công ty sẽ mất nguồn lực đầu tư để mở rộng sản xuất kinh doanh nhằm tìm kiếm lợi nhuận tốt hơn trong tương lai” – anh Quốc Việt, một nhà đầu tư chứng khoán chia sẻ.

Luật sư Minh Đức, Đoàn Luật sư TP.HCM cho biết, khi một cổ đông được phân chia một phần lợi nhuận mà doanh nghiệp đã tạo ra, dưới hình thức cổ tức bằng tiền mặt hay cổ tức bằng cổ phiếu, thì thu nhập đã phát sinh tại thời điểm cổ đông nhận được phần lợi nhuận này.

Do đó, dựa trên nguyên tắc phát sinh thu nhập, việc nộp thuế thu nhập cá nhân đối với khoản thu nhập này là một nghĩa vụ pháp lý phải được thực thi theo quy định của pháp luật thuế hiện hành.

Cơ quan quản lý nhà nước phải tính toán kỹ, vì dù có đảo chiều thời gian thực hiện nghĩa vụ thuế thì cổ đông vẫn phải nộp thuế đầy đủ. Ảnh: PHƯƠNG MINH

Có một điều cần lưu ý doanh nghiệp phát hành cổ phiếu được chia bằng cổ tức sẽ có trách nhiệm khấu trừ thuế và nộp thuế thay cho cổ đông cá nhân. Điều này tương tự như cách các công ty đang khấu trừ 5% thuế TNCN khi chi trả cổ tức bằng tiền mặt hiện nay.

Chuyên gia tài chính Trần Đình Phương phân tích, khi cổ đông bị đánh thuế ngay tại thời điểm nhận cổ tức bằng cổ phiếu có nghĩa rằng đây là chi phí phát sinh trước khi bán cổ phiếu để hiện thực hóa lợi nhuận. Do đó, nếu nhà đầu tư bán ngay sau khi nhận và nộp thuế, phần lợi nhuận sẽ bị giảm đi đáng kể, hoặc thậm chí có thể lỗ nếu thị giá cổ phiếu không tăng đủ để bù đắp chi phí thuế và các loại phí giao dịch khác.

Chiến lược để giảm hiệu ứng thuế TNCN là nắm giữ dài hạn để tích lũy lợi nhuận đủ lớn. Vì theo thời gian, nếu doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả, cổ phiếu sẽ tăng trưởng. Lợi vốn này đủ bù đắp cho khoản thuế đã nộp khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu. Chưa kể, tổng lợi nhuận nhận được từ cả việc tăng giá cổ phiếu và các khoản cổ tức tích lũy sẽ khiến khoản thuế ban đầu chỉ là một phần nhỏ so với tổng lợi nhuận có thể đạt được trong dài hạn.

“Trong bối cảnh nếu có sự dịch chuyển thời gian trả thuế cho phần cổ tức được chia bằng cổ phiếu, việc chọn lọc doanh nghiệp trở nên cực kỳ quan trọng. Nhà đầu tư nên ưu tiên những công ty có nền tảng vững chắc, tăng trưởng ổn định và tiềm năng tăng giá bền vững. Những doanh nghiệp có lịch sử chi trả cổ tức đều đặn và hiệu quả kinh doanh tốt sẽ giúp nhà đầu tư đủ lực gồng thuế và kiên nhẫn chờ đợi lợi nhuận dài hạn” – ông Phương nói.

PHƯƠNG MINH