Đảm bảo quyền con người trong lĩnh vực tư pháp dân sự

Chiều 26/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã nghe tờ trình, báo cáo thẩm tra dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự. Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh trình bày tờ trình.

Thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, dự án luật được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định của Luật Tương trợ tư pháp hiện hành và đảm bảo: cụ thể hóa các chính sách xây dựng luật đã được phê duyệt; thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về hội nhập quốc tế, cải cách pháp luật và tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền, đảm bảo quyền con người trong lĩnh vực tư pháp; khắc phục toàn diện các hạn chế, bất cập của thực tiễn công tác tương trợ tư pháp về dân sự; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số; bám sát ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Quốc hội, Chính phủ về đổi mới tư duy trong công tác xây dựng pháp luật thực hiện. Chính phủ đã tiếp thu các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp hoàn thiện dự án luật với 4 chương, 36 điều.

Trong đó, bổ sung một số nội dung để cụ thể hóa chính sách đã được phê duyệt gồm: quy định thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự bao quát và linh hoạt hơn so với quy định hiện hành, theo đó TAND, Viện KSND, cơ quan thi hành án dân sự các cấp và cơ quan, người có thẩm quyền khác có quyền yêu tương trợ tư pháp (Điều 15); giảm bớt 1 loại văn bản bắt buộc là văn bản gửi Bộ Tư pháp tương trợ tư pháp về dân sự sẽ được sử dụng chung không cần thiết phải có thêm văn bản gửi Bộ Tư pháp) trong hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự (Điều 16) so với quy định tại Luật Tương trợ tư pháp hiện hành; quy định “quét”, cho phép Bộ Tư pháp trao đổi với các cơ quan, người có thẩm quyền trong nước và nước ngoài về việc thực hiện khi có yêu cầu tương trợ tư pháp không thuộc phạm vi tương trợ tư pháp đã được xác định rõ tại các khoản từ 1 đến 5 Điều 4 (Điều 19), đảm bảo việc xử lý các yêu cầu tương trợ tư pháp có thể phát sinh trong tương lai mà hiện nay chưa dự liệu được; cho phép chuyển giao yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam trên môi trường điện tử trong trường hợp phía nước ngoài chấp nhận. Quy định này giúp rút ngắn thời gian chuyển yêu cầu tương trợ tư pháp và nhận kết quả so với gửi thông thường qua bưu điện, đồng thời cũng tiết kiệm chi phí gửi hồ sơ (Điều 21); quy định rõ kết quả tương trợ tư pháp do Bộ Tư pháp thông báo được sử dụng trong giải quyết các vụ việc dân sự (Điều 22), ghi nhận giá trị pháp lý của kết quả thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam; cho phép cơ quan, người có thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam thực hiện thu thập chứng cứ lấy lời khai trực tuyến của đương sự cư trú tại nước ngoài, trình tự thủ tục thực hiện theo quy định.

Về thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của nước ngoài (Chương III), Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, chương này gồm 9 điều quy định về thẩm quyền thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp dân sự của nước ngoài; hồ sơ; văn bản yêu cầu; thủ tục tiếp nhận và giải quyết yêu cầu tương trợ tư pháp dân sự của nước ngoài gửi đến Việt Nam; từ chối, hoãn thực hiện tương trợ tư pháp dân sự; thực hiện các yêu cầu tương trợ tư pháp dân sự khác; phương thức thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp dân sự, tiếp nhận yêu cầu tương trợ tư pháp dân sự trên môi trường điện tử; thu thập chứng cứ lấy lời khai trực tuyến.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo thẩm tra.

Trình bày tóm tắt báo cáo thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tương trợ tư pháp về dân sự với các lý do nêu tại Tờ trình; đồng thời nhận thấy, việc xây dựng ban hành luật này nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; cải cách pháp luật, tư pháp, tăng cường hợp tác quốc tế; tiếp tục nội luật hóa cam kết trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; góp phần hoàn thiện pháp luật trong tương trợ tư pháp về dân sự, bảo đảm tính chuyên sâu, khắc phục bất cập, vướng mắc trong thực tiễn thi hành Luật Tương trợ tư pháp.

Về áp dụng pháp luật nước ngoài, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nhận thấy, dự thảo luật bổ sung quy định áp dụng pháp luật nước ngoài trong trường hợp không có điều ước quốc tế hoặc điều ước quốc tế không quy định là cần thiết, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết vụ án, vụ việc và thi hành án dân sự.

Tuy nhiên, dự thảo luật mới chỉ quy định “việc áp dụng pháp luật nước ngoài không trái với nguyên tắc tương trợ tư pháp về dân sự được quy định tại Điều 6 của luật này” (điểm b, khoản 2), trong khi đó, theo quy định của pháp luật hiện hành, thì việc áp dụng pháp luật nước ngoài không được trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. Do đó, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan, trong đó có Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự để quy định đầy đủ, chặt chẽ, bảo đảm thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Phương Thủy